«Περί πλουτισμοῦ Θεολογίας καί περί καυχωμένων ἤ συμπλεγματικῶν;»

Λόγος ἐπί τῇ Κυριακῇ πρό τῆς Χριστοῦ Γεννήσεως.

Ὑπό Πανοσιολ. Μ. Ἀρχιδιακόνου κ. Μαξίμου

«Περί πλουτισμοῦ Θεολογίας καί περί καυχωμένων ἤ συμπλεγματικῶν;»



Παναγιώτατε Δέσποτα,

Λαέ τοῦ Θεοῦ,

«Διό Σοι προσφέρομεν καί ἡμεῖς ὑπέρ τήν χρηματικήν φορολογίαν Ὀρθοδόξου πλουτισμόν Θεολογίας»

Ὁ ὑμνωδός τῆς ἑορτῆς τῶν Χριστουγέννων ὁμιλεῖ περί τοῦ πλουτισμοῦ τῆς Θεολογίας. Ἡμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι δοξολογοῦμεν τόν Κύριον διά τόν πλουτισμόν τῆς Ὀρθοδόξου Θεολογίας, προελθόντα ἐκ τῆς ἐνσαρκώσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου. Καί οὕτω δυνάμεθα νά καυχώμεθα διά τόν πλουτισμόν τῆς Θεολογίας τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, τῆς Θεολογίας τῶν εἰκόνων, τῆς τέχνης, τῆς ἐν γένει παραδόσεως τῆς Ἐκκλησίας καί τοῦ ἐνδόξου βυζαντινοῦ πολιτισμοῦ, ὁ ὁποῖος ἐπηρέασε τήν ζωήν τῶν Ὀρθοδόξων ἕως καί τήν περίοδον τῶν Κάτω Χρόνων. Καί δικαίως καυχώμεθα διά τά ὑψηλά μέτρα τοῦ βυζαντινοῦ πολιτισμοῦ. Ἡ σύγχρονος ἱστοριογραφία ἔδωκε τήν πρέπουσαν ἀξίαν εἰς τόν πάλαι ποτε παρεξηγημένον πολιτισμόν τοῦ Βυζαντίου.

Ἡ καύχησις ὅμως αὕτη δύναται νά ὁδηγήσῃ τήν Ὀρθόδοξον Θεολογίαν εἰς ἕνα αὐτάρεσκον ἐγκλεισμόν. Ἡ καύχησις αὕτη δύναται νά μετατραπῇ εἰς ἕνα κρυφόν ἤ φανερόν ἐγωϊσμόν, διότι εὐκόλως δύναταί τις καυχώμενος νά μετατραπῇ εἰς συμπλεγματικόν ἐγωϊστήν. Εἰς τούς καυχωμένους δύναται νά συμπεριληφθοῦν καί οἱ νοσταλγοί καί ἐρασταί ἰδεολογικῶν σχημάτων καί καταφυγίων, ὡς τό σχῆμα ἐκεῖνο τό ὁποῖον ἀντιπαραθέτει τήν ρωμέϊκην παράδοσιν πρός τήν φραγκικήν τοιαύτην.

Καί τό ἐρώτημα τίθεται: Διατί προσκολλώμεθα εἰς τό παρελθόν; Θά ἠδύνατό τις νά ἀπαντήσῃ ὅτι ἡ Ὀρθοδοξία εἶναι παραδοσιακή πίστις τεθεμελιωμένη ἐπί τῆς Ἁγίας Γραφῆς, τῶν Πατέρων καί τῆς ἐν γένει ἀρχαίας διδασκαλίας τῶν ἑπτά Οἰκουμενικῶν Συνόδων. Οὐδείς ἀντιλέγει περί τούτου. Ἄνευ τῆς Γραφῆς, τῆς ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως καί τῶν Πατέρων ἡ Ὀρθοδοξία δέν δύναται νά ὑφίσταται οὔτε εἰς τό παρόν οὔτε καί εἰς τό μέλλον. Μία ὅμως κατά γράμμα προσκόλλησις «ἀποκτείνει» τό πνεῦμα καί τήν οὐσίαν τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως.

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἐθεολόγησαν ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι, ἐπί τῇ βάσει τῆς διδασκαλίας τῆς Ἁγίας Γραφῆς, ἄνευ ὅμως προσκολλήσεως εἰς τό γράμμα αὐτῆς. Πῶς εἶναι λοιπόν δυνατόν ἡμεῖς οἱ κληρονόμοι τῆς πατερικῆς διδασκαλίας νά μήν ἀκολουθήσωμεν τήν δοθεῖσαν ὑπ’αὐτῶν ἑρμηνευτικήν ἀρχήν τοῦ πνεύματος;

Οὕτως, οἱ Πατέρες διά τοῦ δημιουργικοῦ διαλόγου μετά τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ ἐδημιούργησαν τόν λεγόμενον ἐμπολιτισμόν (inculturation) τῆς Θεολογίας τῆς Ἐκκλησίας καί κατέστησαν ταύτην συναφῆ-σχετικήν πρός τόν τότε πολιτιστικόν περίγυρον. Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἐκχριστιάνισαν τόν ἑλληνικόν πολιτισμόν καί τοιουτρόπως ἐδημιούργησαν μίαν ἔξοχον θεολογικήν σύνθεσιν. Ἐπρόδωσαν οἱ Πατέρες τό δόγμα καί τό ἦθος τῆς Ἐκκλησίας; Ἄπαγε τῆς βλασφημίας! Ἡ συναφειακή θεολογία τῶν Πατέρων εἶναι πλουτισμός Θεολογίας ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι. Οἱ ὀξυδερκεῖς οὗτοι Ἅγιοι ἄνδρες τῆς Ἐκκλησίας ἐγνώριζον ὡς ἄριστα τά φιλοσοφικά ρεύματα τῆς ἐποχῆς καί διελέγοντο πρός αὐτά. Μετεμόρφωσαν φιλοσοφικούς ὅρους, ὡς ἐπί παραδείγματι τόν ὅρον «πρόσωπον», διά νά ἑρμηνεύσουν τό δόγμα τῆς Ἁγίας Τριάδος.

Καί τό ἐρώτημα πάλιν τίθεται ἐνώπιον ἡμῶν: Πρός τί ἡ τυφλή καί ἄνευ ὅρων καί προϋποθέσεων προσκόλλησις εἰς τό παρελθόν;

Φοβούμεθα ἐνώπιον μιᾶς νέας ὑπαρχούσης ἀπειλῆς, ἡ ὁποία ἀκούει εἰς τό ὄνομα παγκοσμιοποίησις-μεταμοντέρνος πολιτισμός; Ἡ μέν παγκοσμιοποίησις δημιουργεῖ τήν ἐντύπωσιν ὅτι ἰσοπεδώνει τήν ἰδιοπροσωπίαν καί τά χαρακτηριστικά λαῶν, ἀνθρώπων, πολιτισμῶν καί θρησκειῶν, ὁ δέ μεταμοντερνισμός ἀρνεῖται κατηγορηματικῶς οἱανδήτινα αὐθεντίαν καί ἀξίαν τοῦ παρελθόντος. Εἶναι τά κυρίαρχα πολιστικά μοντέλα τοῦ συγχρόνου τρόπου ζωῆς.

Ἐάν εἴμεθα ἑπόμενοι τοῖς Ἁγίοις Πατράσι δέν φοβούμεθα τόν διάλογον μέ τά ὡς ἄνω πολιτιστικά μοντέλα. Ἡ Ἀλήθεια ἐλευθερώνει ἐκ τοῦ φόβου τοῦ ἄλλου, τοῦ ἑτέρου καί καλεῖ εἰς διάλογον. Ὅστις κατέχει τήν Ἀλήθειαν δέν φοβᾶται, δέν διακατέχεται ὑπό ψυχολογικῶν συμπλεγμάτων ἤ εἰς τήν χειροτέραν περίπτωσιν ὑπό μίσους καί κακίας («Γνώσεσθε τήν Ἀλήθειαν καί ἡ Ἀλήθεια ἐλευθερώση ὑμᾶς»). Ὁ Χριστός συνωμίλησε μετά τῆς Σαμαρείτιδος! Μήπως ὡρισμένοι ἐξ ἡμῶν διακατεχώμεθα ὑπό τοῦ συμπλέγματος τῆς ἀνωτερότητος ὡς οἱ Ἰουδαῖοι τῆς ἐποχῆς τοῦ Κυρίου; Τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον, ὑπό τήν ἐμπνευσμένην ἡγεσίαν τῆς Ὑμετέρας Θειοτάτης Παναγιότητος, δέν φοβεῖται τόν διάλογον, διαλέγεται καί συνεργάζεται μετά πάντων τῶν ἀνθρώπων καλῆς θελήσεως διά τήν προαγωγήν τῆς εἰρήνης καί τήν ἀντιμετώπισιν τῶν προκλήσεων τοῦ συγχρόνου κόσμου.

Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ὀφείλει καί πρέπει νά διαλέγεται μέ τό ἑκάστοτε πολιτιστικόν περιβάλλον καί ἐν προκειμένῳ μέ τάς ἀνησυχίας καί τάς ἀναζητήσεις τοῦ μεταμοντέρνου πολιτισμοῦ. Εἰς ἀντίθετον περίπτωσιν, αὕτη θά καταστῇ μουσειακόν ἀπολίθωμα καί γκέττο.

Εὐτυχῶς ἀκούονται εἰς τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν φωναί, αἱ ὁποῖαι ἀντιλαμβάνονται τά σημεῖα τῶν καιρῶν καί ἀντιδροῦν ὑγιῶς εἰς τήν ἀπομόνωσιν καί τό κλείσιμον τῆς Ὀρθοδοξίας. Τό προσφάτως συγκληθέν ἐν Βόλῳ Συνέδριον ἐπί τοῦ θέματος: «Νεοπατερική Σύνθεση ἤ Μεταπατερική Θεολογία;» ἔθεσε τήν χεῖρα ἐπί τόν τύπον τῶν ἥλων καί ἐδημιούργησεν, ὡς μή ὤφελεν, ἀντιδράσεις ὀρθοδόξων, ἰδεολογικῶς προσκεκολλημένων εἰς τό παρελθόν, ἀρνουμένων κατ’ οὐσίαν δημιουργικόν διάλογον μέ τόν σύγχρονον πολιτισμόν καί καθιστώντων οὕτω τήν Ὀρθόδοξον Θεολογίαν γυμνήν διαλόγου καί πτωχήν!

Ἡ θεολογική ἡμῶν παιδεία περιορίζεται, ὡς ἐπί τό πλεῖστον, εἰς μίαν ἀκαδημαϊκοῦ χαρακτῆρος ἱστορικοκριτικήν μελέτην τῶν Πατέρων ἤ εἰς τήν χειροτέραν περίπτωσιν εἰς ἠθικολογικοῦ καί συναισθηματικοῦ περιεχομένου κηρύγματα. Ἡ ἐκκλησιαστική ἡμῶν ζωή ἐξαντλεῖται ἐνίοτε εἰς παροχήν ψυχολογικῆς ἀναπαύσεως καί «κατανυκτικῶν» Λειτουργιῶν, εἰς πνευματικούς τύπου «γκουρού» καταστάσεις αἱ ὁποῖαι δύνανται εὐκόλως νά ταυτίσουν τήν Ἐκκλησίαν μέ τά ἀνατολικά θρησκεύματα. Ὁ διακρινόμενος ἐπί προφητικῇ ἐγρηγόρσει Ἐλλογιμότατος καθηγητής κ. Χρῆστος Γιανναρᾶς εἰς τό βιβλίον του «Ἐνάντια στή Θρησκεία», ἤ ἐπί τό ἀκριβέστερον ἐναντίον τῆς θρησκευούσης Ἐκκλησίας, κατέδειξεν ἐναργῶς τήν ἔκπτωσιν τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς εἰς θρησκευτικόν καί ψυχολογικόν γεγονός.

Τό Ἅγιον Πνεῦμα κατέλιπεν εἰς τήν Ἐκκλησίαν μεγάλας θεολογικάς καί προφητικάς μορφάς, ὡς ἐκείνη τοῦ π. Γεωργίου Φλωρόφσκυ, ὁ ὁποῖος πρῶτος ὡμίλησε περί τῆς ἀνάγκης νεοπα- τερικῆς συνθέσεως καί διαλόγου μετά τῆς Δύσεως. Ὁ π. Γεώργιος ὑπῆρξεν ὄντως οἰκουμενικός διδάσκαλος, ἑπόμενος τοῖς Ἁγίοις Πατράσι! Καί τήν ἀνάγκην ταύτην ἐπισημαίνουν καί σύγχρονοι μορφαί, ὡς ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Περγάμου κ. Ἰωάννης, εἷς ἐκ τῶν πιστῶν μαθητῶν τοῦ ἀειμνήστου π. Γεωργίου.

Παναγιώτατε Δέσποτα,

Ἀδελφοί μου,

Ἡ ἔλλειψις προφητικῆς συνειδήσεως καί ἑρμηνείας ἴσως ἀποτελεῖ πτῶσιν χειροτέραν τῆς πτώσεως εἰς ἁμαρτωλά πάθη! Καί διά τοῦτο θά κατακριθῶμεν ὑπό τοῦ Κυρίου ἐν τῇ Δευτέρᾳ Αὐτοῦ παρουσίᾳ καί θά ἀποδώσωμεν φρικτόν λόγον εἰς τόν δικαιοκρίτην Κύριον! Ὁ Στῆβεν Ράνσιμαν ἐδήλωσεν ὅτι ὁ 21ος αἰών θά εἶναι ὁ αἰών τῆς Ὀρθοδοξίας. Θά ἐκπληρώσῃ ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία τήν προφητικήν της κλῆσιν εἰς ἕνα μεταμοντέρνον πολιτισμόν; Τό ἐρώτημα θέτει πάντας ἡμᾶς πρό τῶν εὐθυνῶν ἡμῶν!

Ἄς ἐξαγοράσωμεν τόν καιρόν!

Καλά καί εὐλογημένα Χριστούγεννα!

φωτό: Νικόλαος Μαγγίνας