Ο ΟΛΙΒΙΕ ΚΛΕΜΑΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΜΒΡΟ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ

Από το βιβλίο του Ολιβιέ Κλεμάν, "Η αλήθεια ελευθερώσει υμάς"- Συνομιλώντας με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο Α΄, εκδόσεις Ακρίτας, 1997.

Πριν χειροτονηθεί διάκονος, ονομαζόταν Δημήτριος Αρχοντώνης. Γεννήθηκε στις 29 Φεβρουαρίου 1940 στην Τουρκία, στο νησί της Ιμβρου, που τότε οι Ελληνες ορθόδοξοι αποτελούσαν την πλειονότητα του πληθυσμού του. Νησί όλο βουνά, με πλαγιές και κορφές άγριες και άδενδρες, σκεπασμένο με τραχιά, αγκαθερή δορά, πράσινη το χειμώνα, ρούσα το καλοκαίρι, διάτρητη από βράχους. Και η θάλασσα αστραφτερή, απέραντη από το πρώτο ύψωμα. Αλλά και τρεις μεγάλες κοιλάδες, δροσάτες και εύφορες, γεμάτες μεγάλες φυτείες με λιόδεντρα. Και ξωκλήσια παντού, λευκά ξωκλήσια να ενώνουν με τον ουρανό τη γη.

Το χωριό λεγόταν Οι Αγιοι Θεόδωροι, στον πληθυντικό, γιατί είναι δύο οι τιμώμενοι, ο άγιος Θεόδωρος ο Τήρων και ο άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης, δύο στρατιωτικοί άγιοι, που στις εικόνες παρασταίνονται έφιπποι. Ο πατέρας του Δημητρίου είχε το καφενείο του χωριού, όπου οι χωρικοί έρχονταν να ξεκουραστούν και να κουβεντιάσουν, πίνοντας λίγο, μιλώντας πολύ, ξεκουκίζοντας ήρεμα τα κομπολόγια τους που ο αργός ρυθμός τους ειρηνεύει και, μ' όλο που δεν είναι κομποσκοίνια, φέρνουν στον νου την προσευχή. Σε μια γωνιά του καφενείου, μια πολυθρόνα, ένας καθρέφτης: όταν δινόταν η ευκαιρία, ο πατέρας γινόταν κουρέας.

Τέσσερα παιδιά: το πρώτο κορίτσι, ύστερα τρία αγόρια, το δεύτερο από τα τρία, το τρίτο από τα τέσσερα, ο Δημήτριος. Ο πατέρας ήταν σκληρός, αυστηρός. Ισως αυτός μετέδωσε στο γιο του αυτή την αίσθηση της συνέπειας που τον χαρακτηρίζει. Η μητέρα ήταν το καταφύγιο, η άκρα γλυκύτητα, αρνιόταν να τιμωρήσει κι άφηνε τη φροντίδα αυτή στον άνδρα της! Και ο ένας και η άλλη μπόρεσαν να παραβρεθούν στην Πατριαρχική ενθρόνιση του Δημητρίου που είχε γίνει Βαρθολομαίος. Τώρα πια έχουν κι οι δυο αναπαυθεί.

Ο πληθυσμός του νησιού ήταν τότε ελληνικός και βαθιά ορθόδοξος. Η μικρή του πρωτεύουσα λεγόταν Παναγιά, ένα από τα ονόματα που δίνει η Ορθοδοξία στην Παρθένο Μαρία. Οταν ο Πατριάρχης ήταν παιδί, ζούσαν εκεί 8.000 Ελληνες ορθόδοξοι. Σήμερα δεν ξεπερνούν τους 300. Γύρω στο 1964, στην ένταση της κυπριακής κρίσης, η κυβέρνηση της Αγκυρας, πιθανόν με το φόβο μήπως η Ελλάδα διεκδικήσει το νησί, αποφάσισε ν' αντικαταστήσει τους Ελληνες με Τούρκους παλαιών οικογενειών. Προχώρησε έμμεσα, γιατί η πολιτική κατάσταση της Ιμβρου και της γειτονικής της Τενέδου ήταν εγγυημένη από τις συμφωνίες της Λωζάνης. Πολλά κομμάτια γης δημεύτηκαν για τις ανάγκες του Κράτους. Εκλεισαν τα ελληνικά σχολεία. Εγκατέστησαν ένα σωφρονιστήριο του οποίου οι κρατούμενοι δούλευαν τη γη. Η επίβλεψή τους ήταν πλημμελής και τρομοκρατούσαν τις ελληνίδες γυναίκες. Η αποδημία υπήρξε μαζική. Το χωριό των Αρχοντώνηδων έχασε το όνομά του που ήταν πολύ εμφανώς χριστιανικό. Τώρα λέγεται το «Χωριό των Ελαιών». Ετσι προχωρεί η ιστορία, μέχρι σήμερα, στη νοτιο-ανατολική Ευρώπη και στη Μέση Ανατολή.

Η μεγάλη αδελφή σήμερα ζει στην Αθήνα. Ο μεγαλύτερος αδελφός μετανάστευσε στην Αυστραλία. Οι δουλειές του πρόκοψαν. Ισως περάσει τα χρόνια του ως συνταξιούχος στην Ιμβρο, όπου τα πράγματα έχουν ηρεμήσει. Ο μικρότερος αδελφός, εγκατεστημένος στη Γαλλία, ζει και εργάζεται στη Σαβοΐα, όχι μακριά από τη Γενεύη. Ο Πατριάρχης τον επισκέπτεται κάθε φορά που πηγαίνει σ' αυτή την πόλη, όπου έχει την έδρα του το Παγκόσμιο Συμβούλιο των Εκκλησιών και κοντά στην οποία το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως έχει εγκαταστήσει ορθόδοξο κέντρο.

Ο παπα Αστέριος με τον Δημήτρη Αρχοντώνη

Αλλά ας γυρίσουμε στα παιδικά χρόνια του Πατριάρχη. Ο Δημήτριος, τις ώρες που δεν είχε σχολείο, εργαζόταν συχνά στο καφενείο. Συνέχισε να κάνει το ίδιο όταν ήταν σπουδαστής, στις διακοπές. Για να κερδίζει το χαρτζιλίκι του, απάγγελνε κάποτε κάποτε ποιήματα που οι θαμώνες τα εκτιμούσαν. Το ούζο ή ο ανατολίτικος καφές, οι αργές κουβέντες στο ρυθμό του κομπολογιού, τα ποιήματα, αυτός ήταν όλος ο παλαιός ελληνο-οθωμανικός κόσμος! Οπου ανακαλύπτει κανείς και την πολύ παλαιά κλίση του Πατριάρχη στην ποίηση, γενικότερα στην τέχνη, αφού ο θείος του, ο αδελφός της μητέρας του, ο Ιωάννης Σκαρλάτος, ήταν γνωστός ζωγράφος.

Πολύ ενωρίς ο Δημήτριος έγινε δέσμιος της μαγείας που ασκεί η Ορθοδοξία, του αυστηρού και οικείου κάλλους της το οποίο, διακριτικά, διαποτίζει ολόκληρη την ύπαρξη. Ο ιερέας του χωριού, ο πατήρ Αστέριος, ήταν ένας ηλικιωμένος άνθρωπος χωρίς την ελάχιστη μόρφωση (ζήτημα αν είχε πάει στο δημοτικό) αλλά θρεμμένος, ειρηνεμένος, φωτισμένος από τις κινήσεις και τις λέξεις της λειτουργίας, από τον άσωστο ποιητικό ποταμό της βυζαντινής υμνογραφίας, μιας θεολογίας που τραγουδάει και την τραγουδάς... Επρεπε κάθε μέρα να λειτουργεί σε ένα από τα πολλά ξωκλήσια της εξοχής ­ και του βουνού ­, όπως του ζητούσε η οικογένεια που το φρόντιζε και επιθυμούσε να γίνει λειτουργία μια ορισμένη μέρα επετείου ή πένθους ή γιορτής για ένα φίλο ή συγγενή ή πεθαμένο. Ο Δημήτριος προσφέρθηκε να τον συνοδεύει. Και να τος να τρέχει σ' όλο το νησί μαζί με τον ηλικιωμένο ιερέα.

Εδώ επεμβαίνει ο άνθρωπος που επρόκειτο να γίνει ο πνευματικός του πατέρας και να εξασφαλίσει το μέλλον του: ο μητροπολίτης Μελίτων. Ο σεβασμιότατος Μελίτων ήταν τότε αρχιεπίσκοπος Ιμβρου και Τενέδου. Μια εξαιρετική προσωπικότητα. Εμελλε να είναι ο φίλος και ο πιο στενός συνεργάτης του Πατριάρχη Αθηναγόρα, τον οποίον πολύ φυσικά θα είχε διαδεχθεί αν δεν τον έσβηναν από τον κατάλογο των εκλογίμων οι τουρκικές αρχές. Αφού έγινε μητροπολίτης Χαλκηδόνος και πρώτος τη τάξει της ιεράς συνόδου, έδωσε πνοή ζωής και δύναμης στο Πατριαρχείο, ως το θάνατό του, την εποχή του Δημητρίου Α'.

Στην Ιμβρο, ήταν κοντά στους απλούς πιστούς, τους γνώριζε προσωπικά, εγγύτητα που αργότερα ασφαλώς θα τη νοσταλγούσε... Ενδιαφερόταν για τους Αρχοντώνηδες και επισήμανε τον Δημήτριο για την πρώιμη νοημοσύνη του. Επεισε την οικογένεια να τον αφήσουν να σπουδάσει και για το σκοπό αυτόν τον έστειλε με έξοδά του στην Κωνσταντινούπολη.

Σύντομα, όμως, ίδρυσε στην Ιμβρο γυμνάσια με τις τρεις πρώτες τάξεις της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Εφερε πίσω τον Δημήτριο στο νησί, όπου φοίτησε πράγματι, για τρία χρόνια στο γυμνάσιο της Παναγιάς. Κάθε πρωί για να πάει στο σχολείο, κάθε βράδυ για να γυρίσει στο σπίτι του έπρεπε να περπατήσει πέντε χιλιόμετρα. Τα φτωχοπάπουτσα έλιωναν. Ο μητροπολίτης το πρόσεξε και του χάρισε ένα γερό ζευγάρι μπότες! Αφού τέλειωσε τον πρώτο κύκλο, τον έβαλε στο Πατριαρχικό σχολείο της Χάλκης, όπου υπήρχε ένα λύκειο πρόσθετο στη θεολογική σχολή.