Η ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΦΩΤΙΟΥ ΣΤΗ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΗΣ

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος χοροστάτησε σήμερα το πρωί στη Θ. Λειτουργία που τελέστηκε στην Πατριαρχική Μονή της Αγίας Τριάδος Χάλκης, επί τη μνήμη του Αγίου Φωτίου. 

Στο Τυπικό της Μ.τ.Χ.Ε. διαβάζουμε: 

Ἡ μνήμη τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρός ἡμῶν Φωτίου, τῇ 6η Φεβρουαρίου, τελεῖται πανηγυρικῶς ἐν τῇ Ἱερᾷ Πατριαρχικῇ καί Σταυροπηγιακῇ Μονῇ τῆς Ἁγίας Τριάδος Χάλκης, ἧς, κατά τήν παράδοσιν, ὑπῆρξεν ὁ ἱδρυτής. Κατά τά ἔκπαλαι κρατοῦντα ἡ ἡμέρα αὕτη ἑορτάζεται ὡς «Ἡμέρα τῶν Ἀποφοίτων» τῆς ἐν τῇ Ἱ. Μονῇ στεγαζομένης γεραρᾶς Ἱερᾶς Θεολογικῆς Σχολῆς. Ὁ ἀείμνηστος Κωνσταντῖνος, Μητροπολίτης Σταυρουπόλεως, ὁ Τυπάλδος συνερανίσθη ἐξ ἀρχαιοτέρων τῆς Ἐκκλησίας ὕμνων καί συνέθεσε ἰδιαιτέραν Ἀκολουθίαν, ἥτις καί ψάλλεται τήν ἡμέραν αὐτήν. 

Στη δεξίωση μετά τη Θ. Λειτουργία, ο Οικουμενικός Πατριάρχης μίλησε για τον Μ. Φώτιο και αναφέρθηκε στην επαναλειτουργία της Σχολής της Χάλκης, λέγοντας χαρακτηριστικά: 

Πέραν, λοιπόν, τῆς ἐργασίας καί τῶν ἀνθρωπίνων ἱκανοτήτων καί προσπαθειῶν, πιστεύομεν ὅτι ἡ ἐπαναλειτουργία τῆς Σχολῆς θά εἶναι τό Δῶρον τοῦ Ἑνός (Θεοῦ τό δῶρον), τό ὁποῖον δίδεται ἐξαίφνης εἰς τόν ἐλάχιστον καί ταπεινόν, ὁ ὁποῖος μόνον ἀγαπᾷ, ὑπομένει καί ἐλπίζει, ἀκόμη καί ὅταν τά πάντα πέριξ του ἀπόλλυνται καί τά «σκιάζει ἡ φοβέρα» καί ἡ καταχνιά. 

Χθες το απόγευμα στη Μονή της Χάλκης τελέστηκε ο Εσπερινός της εορτής χοροστατούντος του Σεβ. Μητροπολίτου Προύσης Ελπιδοφόρου, Ηγουμένου της Μονής. 

Χαιρετισμός 

τῆς Α. Θ. Παναγιότητος 

τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου 

κ. κ. Βαρθολομαίου 

κατά τήν Δεξίωσιν ἐν τῇ Ἱερᾷ Μονῇ Ἁγίας Τριάδος Χάλκης 

ἐπί τῇ Μνήμῃ τοῦ Ἀνιδρυτοῦ Αὐτῆς Ἱεροῦ Φωτίου, 

Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως 

(6 Φεβρουαρίου 2013) 

Ἱερώτατοι ἅγιοι ἀδελφοί, 

Ἱερώτατοι ἀδελφοί Πρόεδρε καί μέλη τῆς Ἐφορείας τῆς περιπύστου Ἱερᾶς ταύτης Μονῆς μετά τοῦ Ἡγουμένου αὐτῆς, 

Ἐξοχώτατε κύριε Ὑφυπουργέ, 

Πατέρες, Ἀδελφοί καί Τέκνα ἐν Κυρίῳ, 

Ἀνελθόντες καί ἐφέτος, τῇ Χάριτι τοῦ Κυρίου, εἰς τόν λόφον τοῦτον τῆς ἐλπίδος, τῆς ζωῆς καί τῆς μαρτυρίας τοῦ θεωρεῖν θαυμαστά καί παράδοξα, ἀκατάληπτα καί ἄφραστα, ἄλλοτε "ἐν γνόφῳ καί θυέλλῃ", ὡς ὁ Θεόπτης Μωϋσῆς, πάντοτε ὅμως ἐν Χάριτι, ὁμολογοῦμεν μετά τοῦ Μεγάλου Βασιλείου ὅτι "ἀρκεῖ τοίνυν ἡ μνήμη πρός ὠφέλειαν διηνεκῆ. Οὐ γάρ δή ἐκείνοις (τοῖς Ἁγίοις) χρεία προσθήκης εἰς εὐδοκίμησιν, ἀλλ᾿ ἡμῖν τοῖς ἐν τῷ βίῳ ἀναγκαία ἡ μνήμη διά τήν μίμησιν. Ὥσπερ γάρ τῷ πυρί αὐτομάτως ἕπεται τό φωτίζειν [...] οὕτω καί ταῖς ἀγαθαῖς πράξεσιν ἀναγκαίως ἀκολουθεῖ τό ὠφέλιμον" (Εἰς Γόρδιον τόν Μάρτυρα, P.G.31, 492D-493A). 

Καί ἡ μνήμη σήμερον εἶναι πρῶτον τοῦ τιμωμένου μεγάλου ἐν Ἁγίοις ἐκ τῶν προκατόχων ἡμῶν Ἱεροῦ Φωτίου, τοῦ φερομένου ὡς ἱδρυτοῦ τῆς Ἱερᾶς ταύτης Μονῆς, καίτοι αὕτη, κατά τήν ἱστορικήν μαρτυρίαν, προϋπῆρχε τούτου· δεύτερον, μιᾶς μεγάλης παραδόσεως καί προσφορᾶς τοῦ σκηνώματος τούτου εἰς τήν ἀσκητικήν καί μάλιστα τήν νηπτικήν Πατερικήν παράδοσιν· καί, τρίτον, τῆς διδασκαλίας τῶν ἱερῶν γραμμάτων καί τῆς καταρτίσεως τοῦ κληρικοῦ ἰδίᾳ δυναμικοῦ τῆς Μητρός Ἐκκλησίας διά τῆς γνησίας "θεολογίας", καθ' ὅτι, κατά τόν ἐν Ἁγίοις ἐκ τῶν προκατόχων ἡμῶν Γρηγόριον τόν Θεολόγον, "Οὕτως οὖν θεολογήσεις,... κἄν μέχρι τρίτου κατά τόν Παῦλον οὐρανοῦ φθάσῃς, καί ἀκούσῃς ἄρρητα ρήματα∙... κἄν γάρ οὐράνιον ἅπαν, κἄν ὑπερουράνιόν τι, καί πολύ τήν φύσιν ὑψηλότερον ἡμῶν ᾖ, καί ἐγγυτέρω Θεοῦ, πλέον ἀπέχει Θεοῦ καί τῆς τελείας καταλήψεως, ἤ ὅσον ἡμῶν ὑπεραίρει τοῦ συνθέτου καί ταπεινοῦ καί κάτω βρίθοντος κράματος" (Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου Λόγος ΚΗ´, Θεολογικός Β´), καί τῆς ἁπλῆς, συνεποῦς καί οὐσιώδους τηρήσεως τοῦ Δόγματος καί τῆς τάξεως τῆς Ὀρθοδοξίας, αἱ ὁποῖαι δέν ἐδιδάσκοντο ἁπλῶς, ἀλλ᾿ ἐβιοῦντο ἐν τῇ ἐπί 137 ἔτη λειτουργησάσῃ ἐνταῦθα περιπύστῳ τροφῷ καί μητρί καί κιβωτῷ Ἱερᾷ Θεολογικῇ Σχολῇ. 

Εἰς τάς τρεῖς ἀξίας-μνήμας ταύτας, ἐπιθυμοῦμεν ἵνα ἐπικεντρώσωμεν τόν λόγον σήμερον. 

Ὁ Ἱερός Φώτιος, ὡς γνωστόν, συνεδέθη πρός τήν ἀκμήν τῆς Κωνστατινουπόλεως καί ἐν γένει τοῦ μακραίωνος βίου τῆς τότε Ἀνατολικῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας, ὑπῆρξε δέ πολυσχιδής προσωπικότης, ἡ ὁποία διά τοῦ βίου, τοῦ ἔργου, τοῦ λόγου καί τῆς συγγραφῆς, ὡς καί διά τοῦ ἐκχριστιανισμοῦ τῶν Σλάβων διά τῆς ἀποστολῆς τῶν Ἁγίων Ἰσαποστόλων Κυρίλλου καί Μεθοδίου εἰς Μοραβίαν, τοῦ ὁποίου γεγονότος τήν 1150ήν ἐπέτειον κατά τό τρέχον ἔτος ἐπετειακῶς μιμνησκόμεθα, ἐσφράγισε μίαν ὁλόκληρον περίοδον, χαρακτηρισθεῖσαν ὡς τήν "δόξαν τοῦ Βυζαντίου". 

Κατά τό παράδειγμα τοῦ Μεγάλου Φωτίου, προμάχου τῆς Ὀρθοδοξίας, τοῦ μή συγχρωτισθέντος ὀθνείοις τρόποις μηδέ ἀμελήσαντος τοῦ ἐν αὐτῷ χαρίσματος, οὐδέ ἀνεχθέντος ἠθικάς παρεκτροπάς, ἰδίᾳ τῶν "τελεσιουργούντων τά ἱερώτατα", ἐκαλλιεργήθη ἰδιαιτέρως εἰς τήν Ἱεράν ταύτην Μονήν, ἡ ἀσκητική καί νηπτική παράδοσις τῆς Ἐκκλησίας μας, κατά τήν ὁποίαν ὅλα τά μεγάλα γίνονται ἀκόπως, εἶναι δῶρα τοῦ Θεοῦ· δίδονται ἐξαίφνης, χωρίς νά περιμένῃ τις, εἰς τούς ἥρωας τῆς ἀγάπης καί τῆς ὑπομονῆς. Ζῇ κάποιος μίαν ὁλόκληρον ζωήν πόνων, διά νά καταλήξῃ εἰς μίαν στιγμήν, ταυτιζομένην πρός τήν αἰωνιότητα· πρός τήν ἐλευθερίαν τῆς σωτηρίας. 

Καί, τέλος, ἡ παρασχεθεῖσα παιδεία καί Ὀρθόδοξος ἀγωγή κατά τά 137 ἔτη λειτουργίας ὑπό διακυμάνσεις ἀσφαλῶς γνωστάς καί μή ἐξαιρετέας τῆς ἡμετέρας ἐνταῦθα Σχολῆς, ὑπῆρξεν ἁπλῆ καί καταγράφεται ὡς διάπλασις τοῦ κατά Χριστόν καί ἐν Χριστῷ ἀνθρώπου, ἡ ὁποία ἐπετυγχάνετο εἰς τούς ἱερούς αὐτούς χώρους διά τῆς ἑνώσεως τοῦ τριμεροῦς τῆς ψυχῆς, ἤτοι τοῦ θυμικοῦ, τοῦ ἐπιθυμητικοῦ καί τοῦ λογικοῦ, κατά τούς Πατέρας, καί μάλιστα τῆς καταβάσεως τοῦ νοός εἰς τήν καρδίαν, ὡς συμβαίνει καί πρέπει νά γίνεται μέ τούς ἱερουργούς τῶν θείων μυστηρίων. Νοῦς καί καρδία ἑνοῦνται, ὅπως ὁ Κύριος εἶναι Θεός καί γίνεται ἄνθρωπος. Ταπεινώνεται περισσότερον τοῦ ἀνθρώπου, διότι θέλει νά σώσῃ τόν περιφρονημένον καί ἐλάχιστον, τόν ἀπομεμονωμένον καί ἄγνωστον, τόν ἠδικημένον καί πάσχοντα, διότι θέλει νά θεώσῃ τό ἀνθρώπινον. Αὐτήν τήν "θεολογίαν", ἤ μᾶλλον τήν ταυτότητα ἀνθρώπου καί Θεοῦ, ἀνθρωπίνης γνώσεως καί Θεοῦ γνώσεως, ἐκαλλιέργησε, μετέδωκεν ἐμπειρικῶς καί μετελαμπάδευσεν ἐπί ἕνα καί ἥμισυν αἰῶνα περίπου ἡ Χαλκῖτις αὕτη Σχολή. 

Ἀπό τῆς ἐκλογῆς καί καταστάσεως τῆς ἡμετέρας Μετριότητος εἰς τόν πανίερον Οἰκουμενικόν Θρόνον, ὡς ὁ ἔσχατος κρίκος τῆς ἁλύσεως τῶν προκατόχων ἡμῶν, πολλῶν ἐξ αὐτῶν Ἁγίων καί Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, ἐφιλοδοξήσαμεν καί ἄχρι τῆς ὥρας ἐργαζόμεθα περίφροντεις καθ᾿ ἡμέραν, εἰς οὐδέν ἕτερον ἀποβλέποντες τῶν γηΐνων, παρά μόνον εἰς τήν ἐπαναλειτουργίαν τῆς Σχολῆς, διά νά συνεχισθῇ αὐτή ἡ παράδοσις καί ταυτότης τῆς καθόδου τοῦ νοός εἰς τήν καρδίαν, ἰδίᾳ εἰς τούς κληρικούς, διά νά συνεχισθῇ ἡ παράδοσις τῆς "ὀθνείας ἀλλοιώσεως εὐπρεπεστάτης", ὥστε ἐν φόβῳ καί τρόμῳ νά τελεσιουργῆται τό ἱερόν μυστήριον τοῦ ἀνθρώπου, ἐν σεβασμῷ πρός τόν Πλάσαντα, καί οὐχί ἀναιδῶς, ὡς πολλάκις ἀτυχῶς καί νοσηρῶς συμβαίνει, κατά τόν Γρηγόριον τόν Θεολόγον, λέγοντα ὅτι "Ἡ μεγίστη τῶν ἐν ἀνθρώποις νόσων πασῶν ἀναίδεια... ὁππότε μύστην οὐρανίων θυέων μή καθαρόν παρέχει" (Χριστός Πάσχων, P.G.38,160Α καί Ἔπη εἰς ἑαυτόν, Ποίημα ΚΗ´, Ἐλεγειακόν,P.G.37,1288Α). 

Μίαν τοιαύτην παραδοσιακήν καί ἐντός τοῦ πνεύματος τῆς ἀκραιφνοῦς θεολογίας τῶν Πατέρων καί τῆς παραδόσεως τῆς Μητρός Ἐκκλησίας Σχολήν ὡραματίσθημεν καί καθ᾿ ἡμέραν μελετῶμεν τήν ἐπαναλειτουργίαν αὐτῆς, ὥστε "γνόντες Θεόν" ἤ "μᾶλλον δέ γνωσθέντες ὑπό Θεοῦ" (Γαλ. 4,9), νά ἐπιτύχωμεν νά συνεχισθῇ ἄχρι τῆς συντελείας τῶν αἰώνων ἡ πορεία καί ἡ προσφορά πρός τόν ἄνθρωπον τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί ἡ γνωριμία του μέ τόν Ἄγνωστον, τόν Ἄφθαστον, Ἐκεῖνον ὁ Ὁποῖος πλησιάζει ἡμᾶς καί εἶναι "ἀοράτως συνών" ἐν τῇ πορείᾳ ἑκάστου ἐξ ἡμῶν πρός τήν Γαλιλαίαν του. 

Καί γνωρίζομεν βιωματικῶς, ὅτι μέ τήν ὑπομονήν καί μέ τήν ἀγάπην, μέ τήν διακριτικότητα καί τήν ταπείνωσιν, καί ποτέ μέ τήν ὑπερηφάνειαν καί τόν ἐγωϊσμόν καί τήν οἱανδήποτε ἐξουσίαν, δεχόμεθα οἱ ἄνθρωποι καί οἱ θεσμοί τήν Θείαν ἐπίσκεψιν. Καί πιστεύομεν ὅτι ἡ μεγαλωσύνη τοῦ Θεοῦ φανεροῦται εἰς τήν θυσίαν τῆς ἀγάπης καί εἰς τήν κένωσιν τῆς προσφορᾶς καί ὄχι εἰς τήν "δίψαν", ἡ ὁποία ποτέ δέν σβύνει, ἀκόμη καί ἄν ὁ ἄνθρωπος ἀποκτήσῃ ὅλας τάς ἐπιτυχίας καί τάς χαράς τοῦ κόσμου τούτου, τάς ὁποίας, ὅσαι καί ἄν εἶναι, δέν ἠμπορεῖ νά τάς χαρῇ, διότι ἐκ φύσεως εἶναι ἀνικανοποίητος, διά τοῦτο καί διψασμένος καί νηστικός. 

"Ἀνοίξαντός Σου τήν χεῖρα τά σύμπαντα πλησθήσονται χρηστότητος, ἀποστρέψαντος δέ Σοῦ τό πρόσωπον ταραχθήσονται", διακηρύσσει ὁ Ἱερός Ψαλμῳδός. Καί ἡμεῖς ἐργαζόμεθα "ἕως ἡμέρα ἐστί", στοιχοῦντες τοῖς προκατόχοις ἡμῶν ἀοιδίμοις Πατριάρχαις Ἀθηναγόρᾳ καί Δημητρίῳ, διά τήν ἐπανάκτησιν τοῦ δεδομένου καί κεκτημένου καί τήν συνέχισιν τῆς μνήμης καί τῆς διατηρήσεως τῆς κανδήλας τοῦ λόφου τῆς ἐλπίδος ἀκοιμήτου, "θεολογίας νάμασι καταρδευούσης" τήν Μητέρα Ἐκκλησίαν, τό Γένος, τόν πιστόν λαόν, πιστεύοντες ὅτι θά ἀνοίξῃ τήν Χεῖρα Του ὁ κραταιός Θεός, εἰσακούων τῆς καρδιακῆς δεήσεως ἡμῶν, καί θά πλησθῶμεν ἅπαντες οἱ ἐγγύς καί οἱ μακράν χρηστότητος. 

Πέραν, λοιπόν, τῆς ἐργασίας καί τῶν ἀνθρωπίνων ἱκανοτήτων καί προσπαθειῶν, πιστεύομεν ὅτι ἡ ἐπαναλειτουργία τῆς Σχολῆς θά εἶναι τό Δῶρον τοῦ Ἑνός (Θεοῦ τό δῶρον), τό ὁποῖον δίδεται ἐξαίφνης εἰς τόν ἐλάχιστον καί ταπεινόν, ὁ ὁποῖος μόνον ἀγαπᾷ, ὑπομένει καί ἐλπίζει, ἀκόμη καί ὅταν τά πάντα πέριξ του ἀπόλλυνται καί τά «σκιάζει ἡ φοβέρα» καί ἡ καταχνιά. Ἄς ἐλπίσωμεν ἡμεῖς οἱ ταπεινοί καί περιλειπόμενοι ὅτι θά δοθῇ εἰς τήν ἰδικήν μας γενεάν τό δῶρον τοῦτο τῆς χρηστότητος τοῦ Θεοῦ, ὄχι βεβαίως δι᾿ ἡμᾶς αὐτούς, τούς παροδικούς καί χοϊκούς, ἀλλά διά τήν Ἐκκλησίαν, διά τήν Ρωμηοσύνην, διά τό Γένος, διά τόν πιστόν λαόν τοῦ Θεοῦ, τό "μικρόν ποίμνιον" πλέον τῆς κληρουχίας τοῦ Ἱεροῦ Φωτίου ὑπό στενήν καί εὐρυτέραν ἔννοιαν, ὥστε νά συνεχισθῇ ἡ οἰκουμενική ἀληθῶς, ἐν διαλόγῳ καί ἐν ἀγάπῃ, πορεία πρός τήν τῶν πάντων ἑνότητα, τήν πανορθόδοξον, τήν διαχριστιανικήν, τήν πανανθρωπίνην, αὐτήν τήν ὁποίαν ἐδίδαξε καί θά κηρύξῃ σύν Θεῷ ὁ λόφος αὐτός τῆς ἐλπίδος καί τῆς ζωῆς, «τοῖς θαύμασι πιστούμενος», ἡ Σχολή τῆς Χάλκης‚ ἔστω καί ἐάν ἀκόμη «ὁ ὄρθρος» φαίνεται «βαθύς» διά τήν χριστιανικήν καταλλαγήν καί οἰκουμενικήν κίνησιν, καί ἀπ' αὐτῆς καί δι’ αὐτῆς πρός τήν πανανθρωπίνην ἑνότητα. Πιστεύομεν ὅτι «ἡ ζωή καί ὁδός Χριστός» μᾶς συνοδεύει καί γιγνώσκεται εἰς τάς «καιομένας» ψυχάς καί καρδίας μας «ἐν τῇ κλάσει τοῦ Ἄρτου» Ἀδελφοί καί τέκνα ἐν Κυρίῳ, 

Αἱ σκέψεις καί οἱ ὁραματισμοί οὗτοι μᾶς διακατέχουν, πέραν ὅλων τῶν ἄλλων, καθ᾿ ὅλην τήν ὑπερεικοσαετῆ Πατριαρχικήν διακονίαν ἡμῶν. Καί συνεχίζομεν τήν προσπάθειαν καί τήν ἐλπίδα καί τήν προσδοκίαν. Καί τά αἰσθήματά μας αὐτά ἠθελήσαμεν νά μοιρασθῶμεν μετά πάντων ὑμῶν, ἐν εὐχαριστίαις πρός τήν Ἐφορείαν τῆς Ἱερᾶς ταύτης Μονῆς καί πρός τόν Ἡγούμενον αὐτῆς διά τούς κόπους καί τάς προσπαθείας αὐτῶν διά τό ἱερόν τοῦτο καθίδρυμα, ἀλλά καί πρός ὅλους ὑμᾶς, ἐν τῷ βιώματι ὅτι ὅλα μετροῦνται διαφορετικῶς, μεταμορφώνονται θεϊκῶς· τά πάντα εἶναι φανέρωσις τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ· καί ὅταν μᾶς συμπαραστέκωνται στοργικῶς οἱ ὀλίγοι καί ὅταν μᾶς ἐγκαταλείπουν διακριτικῶς οἱ πολλοί· καί ὅτι ἡ μεγαλωσύνη τοῦ Θεοῦ φανερώνεται εἰς τήν θυσίαν τῆς ἀγάπης καί εἰς τήν κένωσιν τῆς προσφορᾶς. Ταῦτα ἀπό μέσης ἀδελφικῆς καί πατρικῆς καρδίας διακηρύσσομεν ἐν λόγῳ καί ἐν πράξει, οὐδέποτε απελπιζόμενοι, ἀλλά πιστεύοντες ἀκραδάντως ὅτι θά «θεωρήσωμεν» τόν τεράστιον «λίθον» ἀποκεκυλισμένον καί θά χαρῶμεν βλέποντες «νεανίσκον», τήν ἐλπίδα καί τήν προσδοκίαν μας, «καθήμενον ἐν τῷ τάφῳ», κηρύττοντα καί μαρτυροῦντα ὅτι «Χριστός ἐγήγερται» καί θά εἴπωμεν «σύν τῷ Πέτρῳ», τῷ ἀρνητῇ καί συγχρόνως ὁμολογητῇ, ὅτι Χριστός ἐγήγερται, καί θά φθάσωμεν «ἐν τῷ ὄρει Γαλιλαίας», «τυχεῖν τοῦ ἐφετοῦ», διά νά ὀφθῇ καί ἡμῖν, «ὡς προεῖπε τοῖς φίλοις». Ταῦτα ἐν ἀνθρωπίνῃ προσπαθείᾳ ἑρμηνείας, ἀλληγορικῶς βεβαίως, τοῦ "μυστηρίου" -καί ὁ νοῶν νοείτω, κατά τό Παυλικόν. 

Τῷ δέ μόνῳ Κυρίῳ καί ἐξουσιαστῇ καί κυβερνήτῃ τῶν οὐρανίων καί τῶν ἐπιγείων, τῷ καταστέλλοντι «τόν θόρυβον ἡμῶν τῆς ψυχῆς», τῷ «εὐαγγελιζομένῳ ἐκ νεκρῶν ἀνάστασιν καί ἐμφάνειαν», τῷ «ὀνειδίζοντι τό τῆς καρδίας σκληρόν» καί δυναμένῳ ποιῆσαι ὑπερεκπερισσοῦ ὧν νοούμεθα καί φρονοῦμεν, ἡ δόξα καί τό κράτος καί ἡ τιμή καί ἡ ευχαριστία καί ἡ εὐγνωμοσύνη, πρός παντός δέ ἡ προσκύνησις, εἰς τούς ἀπεράντους αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.