Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΣΤΟΝ ΛΟΥΘΗΡΑΝΙΚΟ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟ ΤΟΥ ΤΑΛΛΙΝ (ΦΩΤΟ)

φωτογραφίες: Gennadi Baranov

Ὁμιλία 

τῆς Α.Θ.Παναγιότητος, 

τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου 

κ.κ. Βαρθολομαίου, 

μετά τό πέρας τῆς Οἰκουμενικῆς Προσευχῆς 

εἰς τόν Λουθηρανικόν Καθεδρικόν Ναόν 

(7 Σεπτεμβρίου 2013). 

Ἱερώτατε Μητροπολῖτα Ταλλίν καί πάσης Ἐσθονίας κύριε Στέφανε, 

Σεβασμιώτατε Ἀρχιεπίσκοπε τῶν ἐν τῇ Χώρᾳ ταύτῃ Λουθηρανῶν Χριστιανῶν κύριε Andres Põder, Ἀγαπητοί ἐκπρόσωποι τῶν διαφόρων Ἐκκλησιῶν καί Ὁμολογιῶν ἐν Ἐσθονίᾳ, 

Ἐντιμότατοι ἐκπρόσωποι τῶν Ἀρχῶν, 

Λαέ τοῦ Κυρίου εὐλογημένε, 

Χάρις εἴη ὑμῖν πᾶσι καί εὐλογία ἀπό Θεοῦ καί Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. 

Ἡ ἐπίσκεψις τῆς ἡμετέρας Μετριότητος ὡς Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου εἰς τήν Ἐσθονίαν, μέ ἀφορμήν τήν συμπλήρωσιν τῶν ἐνενήκοντα ἐτῶν - σταθμοῦ ἀπό τῆς χορηγηθείσης αὐτονομίας εἰς τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν αὐτῆς, συμπιπτούσης πρός τόν αἰῶνα περίπου ἀνεξαρτήτου ζωῆς τῆς Δημοκρατίας τῆς Ἐσθονίας, μᾶς δίδει τήν χαράν τῆς ἐπικοινωνίας μαζί σας. Τῆς ἐπικοινωνίας, ἀλλά καί τῆς μαρτυρίας τοῦ Χριστοῦ, παρά τό ὅτι μέ τήν παρεμβολήν τοῦ «πονηροῦ» οἱ Χριστιανοί εὑρίσκονται σήμερον διῃρημένοι εἰς πολλάς ἐπί μέρους Ἐκκλησίας καί ὁμάδας, κηρυττούσας ὅμως τόν Κύριον τοῦ ἐλέους, τῶν οἰκτιρμῶν, τῆς δόξης. 

Ἀπό τήν ἱεράν καί ἱστορικήν ἕδραν ἡμῶν τῆς Κωνσταντινουπόλεως κομίζομεν πρός ὅλους σας τόν ἀδελφικόν χαιρετισμόν καί τάς εὐχάς τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, τῆς Μητρός Ἐκκλησίας πολλῶν Ἐκκλησιῶν, λαῶν καί ἐθνῶν. Ἀσφαλῶς ἅπασαι αἱ ἐν Ἐσθονίᾳ Ἐκκλησίαι γνωρίζουν, τιμοῦν καί ἀγαποῦν τήν Ἐκκλησίαν Κωνσταντινουπόλεως, ἡ ὁποία εἰς χρόνους δυσχερεῖς περιέθαλψε καί τό ἐνταῦθα ὀρθόδοξον ποίμνιον, τό ἀνέδειξε καί τό κατηξίωσεν εἰς τήν συνείδησιν τοῦ ἐνδόξου Ἐσθονικοῦ λαοῦ καί Ἔθνους τοῦ ὁποίου ἀναπόσπαστον τμῆμα ἀποτελεῖ, «μαρτυροῦν τῇ ἀληθείᾳ».

Τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον, κατά τήν διάρκειαν τῆς μακρᾶς καί πολυδιαστάτου ἱστορίας αὐτοῦ, διηκόνησεν ἀποκλειστικῶς καί μόνον τόν Χριστόν καί τόν ἄνθρωπον. Ἀπό τῆς κοινοπολιτείας τοῦ Βυζαντίου καί κατά τήν διαδρομήν τῶν αἰώνων καί μέχρι σήμερον ἐλειτούργησεν ἐν ἁρμονίᾳ μέ σαφῆ διάκρισιν ρόλων καί ἁρμοδιοτήτων Ἐκκλησίας καί Πολιτείας. 

Κατά τήν ἐποχήν τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας, ἐξ ἄλλου, τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ἐκάλυψε τό κενόν τῆς ἀπουσίας κρατικῆς ὑποστάσεως, ἐκπροσωπούσης τούς χριστιανικούς λαούς, καί ἐπεφορτίσθη διά τούς χριστιανούς ρόλους καί εὐθύνας. Οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί ἔζων ἡνωμένοι πέριξ ἑνός κ έ ν τ ρ ο υ, αἰσθανόμενοι ὅτι ἀνήκουν εἰς ἕν Γ έ ν ο ς, τό γένος τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν. 

Τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον, λοιπόν, διετήρησε πάντοτε τήν πολυεθνικότητα. Ἐντός τῶν κόλπων του εὗρον θέσιν, συνέζησαν καί ἐμεγαλούργησαν ἐν συμπορείᾳ ἕλληνες, ρῶσσοι, σέρβοι, οὐκρανοί, ρουμᾶνοι, βούλγαροι, φιλλανδοί, ἐσθονοί. Ἀργότερον, ὁ Οἰκουμε-νικός Θρόνος, σεβόμενος τήν ἰδιαιτερότητα ἑκάστου λαοῦ, ἐμερίμνησε νά ἀναπτυχθῇ ἕκαστος καλλίτερον ἐντός καθεστώτων αὐτοκεφαλίας καί αὐτονομίας, ὑπό ἕν κέντρον, τήν μίαν καί ἑνιαίαν καί ἀδιαίρετον Ὀρθοδοξίαν. 

Εἰς τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν ἀνήκει πλῆθος πιστῶν διαφόρων ἐθνικοτήτων, εἰς μίαν εἰλικρινῆ ἀδελφωσύνην ἐν Χριστῷ, καί «πολυφωνίαν», τήν γλωσσικήν καί πολιτισμικήν ἐννοοῦμεν, μέ τάς ὁποίας πλουτίζεται ἡ παράδοσις καί ἡ κληρονομία. Ἐντός τοῦ πλαισίου τούτου τῆς γνησίας οἰκουμενικότητος ἐπορεύθη ἐπί ἐνενήκοντα ἔτη καί ἡ Ὀρθόδοξος Αὐτόνομος Ἐκκλησία τῆς Ἐσθονίας, μεριμνήσασα διά τήν διατήρησιν τῆς ἰδιαιτέρας ταυτότητος καί ἰδιοπροσωπίας αὐτῆς, συνεργασθεῖσα ἀπ᾿ ἀρχῆς καί συνεργαζομένη μέχρι σήμερον ἀγαστῶς μετά τῆς πλειονοψηφούσης ἐν τῇ Χώρᾳ Λουθηρανικῆς Ἐκκλησίας καί μετά πασῶν τῶν ἐν αὐτῇ Χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν καί Ὁμολογιῶν, ἀλλά καί μετά παντός ἀνθρώπου καλῆς διαθέσεως καί πίστεως, ὥστε νά οἰκοδομῆται πάντοτε καί νά προωθῆται ἡ ἑ ν ό τ η ς τοῦ Ἐσθονικοῦ Λαοῦ. 

Ἀδελφοί καί τέκνα ἐν τῷ κοινῷ Κυρίῳ Ἰησοῦ Χριστῷ, 

Εἰς τούς Ἱερούς Ναούς τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας οἱ κληρικοί καθ᾿ ὅλας τάς ἀκολουθίας τοῦ νυχθημέρου δεόμεθα «ὑπέρ τῆς εἰρήνης τοῦ σύμπαντος κόσμου, εὐσταθείας τῶν ἁγίων τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησιῶν καί τῆς τῶν πάντων ἑνώσεως». Ὑπέρ τῆς εἰρήνης, τῆς εὐσταθείας καί τῆς ἑνότητος: καί τάς θείας αὐτάς ἀξίας διακηρύσσομεν καί δι᾿ αὐτάς προσευχόμεθα, ἀλλά καί ἐργαζόμεθα. 

Κάθε ἄνθρωπος ἀληθῶς εὑρισκόμενος εἰς χώρους εἰς τούς ὁποίους ἀναπέμπεται π ρ ο σ ε υ χ ή πρός τόν Θεόν, δ ι α λ έ γ ε τ α ι μετ᾿ Αὐτοῦ καί αἰσθάνεται μίαν ἰδιαιτέραν θρησκευτικήν ἀνάτασιν καί ἀνάπαυσιν ψυχῆς. Λαμβανομένου δέ ὑπ᾿ ὄψιν, ὅτι ὁ μονόλογος ἀποτελεῖ τήν συνήθη καί τραγικήν πραγματικότητα διά πολλούς, ἰδιαιτέρως τῶν συγχρόνων ἀνθρώπων, ἀλλ᾿ ἐνίοτε ἀτυχῶς δι᾿ Ἐκκλησίας καί μεμονωμένας κοινωνίας, ἡ διά τῆς προσευχῆς διαλογική σχέσις καταδεικνύει τήν ὁδόν ἐξόδου ἀπό τήν ἀτμόσφαιραν τοῦ μονολόγου καί εἰσόδου ἤ ἐπανόδου εἰς τήν ὀ ν τ ο λ ο γ ι κ ή ν ὑπόστασιν τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος, ὡς πρόσωπον, ἔχει ὑπαρξιακήν ἀνάγκην διαλογικῆς κοινωνίας. Μόνον δι᾿ αὐτῆς πληροῦται χαρᾶς καί θείας ἀγαλλιάσεως. 

Εἰς τόπους λατρείας ὁ ἄνθρωπος εἴτε διά τῆς σ ι ω π ῆ ς ἤ τῆς σ ι γ ῆ ς, εἴτε διά τοῦ λ ό γ ο υ, ἀπευθύνεται πρός τόν ἐν Τριάδι προσκυνούμενον Ἅγιον Θεόν, ἀναφέρων τά συναισθήματα καί τά προβλήματα, τά ὁποῖα τόν ἀπασχολοῦν καί εἰρηνεύει ἐν ἑαυτῷ. Ὑπάρχει, ἄλλωστε, ἔλλογος σιωπή, ἡ ὁποία λυτρώνει, καί λόγος κενός, ὁ ὁποῖος κουράζει καί ταλαιπωρεῖ. Ἡ προσευχή ὑπάγεται εἰς τήν πρώτην κατηγορίαν, τήν τῆς ἐλλόγου σιωπῆς καί τῆς μυστικῆς κραυγῆς. 

«Λειτουργία», ἐκ τῶν συστατικῶν «λεῖτος» καί «ἔργον», σημαίνει καί εἶναι «ἔργον λαοῦ». Ὁ λαός τοῦ Θεοῦ συνέρχεται ἐπί τό αὐτό, διά νά ὑμνήσῃ καί νά δοξολογήσῃ τόν Θεάνθρωπον Λυτρωτήν Ἰησοῦν Χριστόν, ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ, εἰς δόξαν Θεοῦ Πατρός. Ἡ «λειτουργία», λοιπόν, εἶναι μία ἱερά πρᾶξις προσευχῆς πρός τόν Θεόν καί ἑνώσεως μετ᾿ Αὐτοῦ, εἶναι «ἕνωσις καί συνουσία ἀνθρώπου καί Θεοῦ», κατά τόν Ἅγιον Ἰωάννην τόν Σιναΐτην (πρβλ. Κλίμακα, Λόγος ΚΗ´, περί προσευχῆς).

Συγχρόνως ὅμως ἡ προσευχή εἶναι πρᾶξις κοινωνίας μεταξύ τῶν συμμετεχόντων εἰς τήν λατρείαν. Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας διά τῆς εἰκόνος τοῦ «τροχοῦ» διδάσκουν ὅτι πᾶσαι αἱ ἀκτῖνες ὁδηγοῦνται πρός τό κ έ ν τ ρ ο ν τοῦ τροχοῦ καί ὅσον πλησιάζουν πρός τοῦτο συγκλίνουν καί μεταξύ των. Τό ἴδιον συμβαίνει καί μέ τούς πιστούς. Ὅσον πλησιάζει ὁ καθείς ἐξ ἡμῶν πρός τόν Θεάνθρωπον Χριστόν καί ἑνώνεται μετ᾿ Αὐτοῦ, τοσοῦτον καί ἑνοῦται μετά τῶν συνανθρώπων καί μάλιστα τῶν ὁμοπίστων. 

Ἡ «Θεοκοινωνία» ἀναπτύσσει καί τήν «ἀνθρωποκοινωνίαν», ἐφ᾿ ὅσον ὅλαι αἱ ἐνέργειαί μας γίνονται ἐν Χριστῷ. 

Ἡ π α ρ ο υ σ ί α ὅμως τῆς ἡμετέρας Μετριότητος προσωπικῶς ἐν Ἐσθονίᾳ, καί κατά τήν παροῦσαν πανηγυρικήν ἀκολουθίαν, παρά τήν χαράν διά τήν διαπροσωπικήν κοινωνίαν, περικλείει καί ἐπιτείνει τήν λύπην. Καί ἡ λύπη αὐτή πηγάζει ἐκ τῆς ἀδυναμίας εὐχαριστι-ακῆς κοινωνίας, ὡς ἐμπρέπει εἰς χριστιανούς. Ἡ λύπη αὐτή, ἡμῶν προσωπικῶς καί ὅλων σας ἀσφαλῶς, ἀποτελεῖ τό «μ α ρ τ ύ ρ ι ο ν» τοῦ συγχρόνου Χριστιανισμοῦ. Ἱστορικαί συνθῆκαι, πολιτιστικαί ἐκφάνσεις, ἐπιλογαί εἰς τό δογματικόν μέρος τῆς πίστεως καί ἄλλαι καταστάσεις συνετέλεσαν καί συνεχίζουν νά συντελοῦν, ὥστε νά μή ἔχωμεν τήν χαράν νά κοινωνῶμεν οἱ χριστιανοί, νά ἐσθίωμεν ἐκ τοῦ αὐτοῦ Ἄρτου καί νά πίνωμεν ἐκ τοῦ αὐτοῦ Ποτηρίου τό Αἷμα τοῦ Κυρίου. 

Λυπούμεθα ὑπερβαλλόντως. Νοσταλγοῦμεν τήν ἡμέραν ἐκείνην, κατά τήν ὁποίαν θά ἐκλείψουν αἱ πάσης φύσεως διαφοραί, δογματικαί, ἐθνικιστικαί, προσωπικαί, ἰδιοτελεῖς, καί θά δυνάμεθα νά παρευρισκώμεθα οἱ χριστιανοί εἰς τήν ἰδίαν συμπαντικήν «Λειτουργίαν» τῆς κοινωνίας τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ, τῆς ἀληθείας, τῆς εἰρήνης, τῆς ἀγάπης, τῆς δυνάμεως. 

Προσευχόμεθα καί σήμερον καί πάντοτε καί εἰλικρινῶς αἰτούμεθα τήν «μεγάλην καί ἐπιφανῆ» ἐκείνην ἡμέραν, κατά τήν ὁποίαν θά ἔχωμεν ἑνότητα πίστεως καί κοινωνίαν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Πέραν ὅμως τῆς προσευχῆς, ἐπαναλαμβάνομεν, διαλεγόμεθα ἐν ἀγάπῃ καί ἐν ἀληθείᾳ. Προσβλέπομεν εἰς τόν δ ι ά λ ο γ ο ν τῶν καρδιῶν καί τῆς νοήσεως. 

Ἀδελφοί Ἐσθονοί Χριστιανοί, 

Ὁ Χριστός εἰς τήν γνωστήν Ἀρχιερατικήν προσευχήν Του ὡμίλησε διά τήν ἑνότητα τῶν Ἀποστόλων καί προσηυχήθη εἰς τόν ἄναρχον Πατέρα νά εὐδοκήσῃ «ἵνα ὦσιν ἕν καθώς ἡμεῖς ἕν ἐσμεν» (Ἰωάν. Ιζ´ 22), ὁ ἴδιος καί οἱ Ἀπόστολοί Του. Ὅταν μελετήσῃ κάποιος τόν Κυριακόν τοῦτον λόγον, διαπιστώνει ὅτι τό «ἵνα ὦσιν ἕν» συνδέεται ἀναποσπάστως μέ τήν συνέχειαν τῆς προσευχῆς: «Θέλω ἵνα ὅπου εἰμί ἐγώ κἀκεῖνοι ὦσι μετ’ ἐμοῦ». Διατί; «Ἵνα θεωρῶσι τήν δόξαν τήν ἐμήν ἥν δέδωκάς μοι» (Ἰωάν. 17,24). Δηλαδή τό «εἶναι ἕν» συνδέεται μέ τό «εἶναι μετ᾿ ἐμοῦ» (τοῦ Κυρίου) καί τό «θεωρεῖν τήν δόξαν τήν ἐμήν» (τοῦ Θεοῦ). 

Ἀντιλαμβανόμεθα, λοιπόν, ὅτι ἡ ἑ ν ό τ η ς αὕτη πραγματοποιεῖται μέ τήν ἐξέλιξιν τοῦ ἀνθρώπου εἰς τό ὕψος τῆς θεοπτίας καί τῆς ζωῆς μετά τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ. Καί αὐτός εἶναι ὁ δ ι ά λ ο γ ο ς τῶν καρδιῶν, τῆς ἀγάπης. 

Ἑπομένως, πέραν τοῦ διαλόγου τῆς νοήσεως, ἤ, ἄλλαις λεξέσι, τοῦ θεολογικοῦ διαλόγου, ὁ ὁποῖος εἶναι ἀπαραίτητος εἰς τάς ἡμέρας μας, προκειμένου νά ἀμβλυνθοῦν τά διαιροῦντα τούς χριστιανούς καί τούς ἀνθρώπους σημεῖα καί νά ἀναζητηθοῦν καί ἐν τέλει ἐξευρεθοῦν τρόποι ἑνότητος μεταξύ των, πρέπει νά καλλιεργῶνται ἡ πνευματική ζωή καί ἡ μέθοδος ἐκείνη, ἡ ὁποία ὁδηγεῖ πρός τόν Θεόν καί πρός ἀλλήλους. Ἄλλωστε, ὁ δ ι ά λ ο γ ο ς, διά νά ἀποδώσῃ καρπούς, πρέπει νά εἶναι διάλογος ὅλων. Χρειάζεται νά τόν συνοδεύῃ ἡ προσευχή ὅλων. Καί τόν διάλογον τόν ἐνδυναμώνουν πράξεις θετικαί συνυπευθυνότητος καί συναλληλίας καί συνεργασίας τῶν ἁπανταχοῦ τῆς γῆς μελῶν τῶν Ἐκκλησιῶν τοῦ Χριστοῦ. 

Ἐπί πλέον: Δέν μετέχομεν, ἀγαπητοί φίλοι, μαγικῶς καί μηχανικῶς εἰς τήν Χάριν τοῦ Θεοῦ, ἀλλά μόνον μυστηριακῶς καί ἀσκητικῶς. Ἡ μετοχή εἰς τά μυστήρια συνδέεται ἀναποσπάστως μετά τῆς ἀσκητικῆς ζωῆς, τῆς εὐαγγελικῆς, δηλαδή τῆς προσπαθείας νά ἐφαρμόσωμεν τάς ἐντολάς τοῦ Θεοῦ εἰς τήν καθ᾿ ἡμέραν ζωήν μας, ἀσκούμενοι εἰς τήν κατά τό Θέλημα Αὐτοῦ βιοτήν. Δηλαδή τόν Κυριακόν μακαρισμόν: «Μακάριοι οἱ ἀκούοντες τόν λόγον τοῦ Θεοῦ καί φυλάσσοντες αὐτόν» (Λουκ. ια´, 28). 

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, οἱ Ἅγιοι, οἱ Μάρτυρες καί οἱ Ὅσιοι, ἔζησαν τόν εὐαγγελικόν τρόπον ζωῆς, δηλαδή τήν «οὐσίαν» τοῦ δόγματος, ἡ ὁποία ἀποβλέπει εἰς τήν «θεραπείαν» τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τά πάθη τοῦ σώματος καί τῆς ψυχῆς. Μέ τόν τρόπον αὐτόν ὁ ἄνθρωπος λαμβάνει ἀ π ά ν τ η σ ι ν εἰς τά ἀπασχολοῦντα αὐτόν ὑπαρξιακά προβλήματα, δηλαδή τό τί εἶναι ζωή καί θάνατος, τί εἶναι ἐλευθερία καί ἀγάπη, τί ὑπάρχει μετά τόν θάνατον καί πῶς δύναται κανείς νά ἀποκτήσῃ κοινωνίαν μετά τοῦ ζῶντος Θεοῦ. 

Ἡ ζωή τῆς ἀειπαρθένου Μαρίας, τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων, τῶν μαρτύρων καί τῶν Ἁγίων ἀνδρῶν καί γυναικῶν, τοῦ «σμήνους» τῶν ἐσθονῶν ἁγίων καί Ὁμολογητῶν, νεωτέρων καί συγχρόνων, καθώς καί ἡ διδασκαλία τῶν Ἁγίων Πατέρων, ἀποτελεῖ τό «εἰκονογραφημένον» Εὐαγγέλιον, τό ὁποῖον ἀναγιγνώσκεται ἀπό τούς πιστούς καί ὁδηγεῖ εἰς τήν πορείαν πρός τόν Χριστόν. 

Μελετῶντες τήν ἱστορίαν τῆς Χριστιανικῆς Ἐσθονίας ἀνευρίσκομεν «τρόπον ζωῆς», τόν ὁποῖον εἴπερ ποτέ καί ἄλλοτε ἔχει ἀνάγκην ὁ σύγχρονος ἀνήσυχος καί προβληματισμένος ἄνθρωπος, ἡ εὐλογημένη αὐτή Χώρα καί ὁ λαός της κατά τήν κρίσιμον αὐτήν ἱστορικήν πορείαν, κρίσεως ἀξιῶν καί τῆς ἰδίας τῆς ζωῆς ἀκόμη. Ἡ ἡμετέρα Μετριότης πιστεύει, προσεύχεται καί ἐργάζεται καί ἐκπλήσσεται κατά τήν τρίτην αὐτῆς ἐπίσκεψιν ἐνταῦθα ὑπό τήν ἰδιότητα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου διαπιστοῦσα μίαν δυναμικήν πορείαν πρός τήν ἑνότητα τῆς ἐν Χριστῷ ἐλπίδος.

Ὀφείλομεν οἱ πάντες νά ἀναζητήσωμεν καί καλλιεργήσωμεν τήν ἐσωτερικήν αὐτήν τάσιν καί προσπάθειαν καί νά ἀγωνιζώμεθα νά θεραπεύωμεν τούς λογισμούς, οἱ ὁποῖοι καταδυναστεύουν τήν ὕπαρξίν μας, νά θεραπεύωμεν τά πάθη καί νά ἐπιλύωμεν τά ὑπαρξιακά προβλήματα. 

Πιστεύομεν ὅτι ἡ προσευχή δύναται νά μεταμορφώσῃ τάς συνθήκας τῆς συγχρόνου κοινωνίας. Ἡ Εὐχαριστία, ἡ Μαρτυρία καί ἡ Διακονία συγκροτοῦν τήν διαχρονικήν πορείαν καί ἀποστολήν τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς ἀνθρωπότητος. Ἔχουν δέ πηγήν τήν Θείαν Λειτουργίαν. Διά τῆς τοιουτοτρόπως βιουμένης καί νοουμένης λειτουργικῆς διακονίας αὐτῆς ἡ Ἐκκλησία συμβάλλει εἰς τήν θεραπείαν τῶν ἀνθρωπίνων τραυμάτων καί τῶν ποικίλων κοινωνικῶν ἀναγκῶν, ταυτοχρόνως δέ ὑποδεικνύει καί τόν ἀσφαλῆ τρόπον δημιουργίας μιᾶς κοινωνίας, ἀξίας τοῦ ἀνθρώπου. Κοινωνίας δικαιοσύνης, εἰρήνης, πρᾳότητος, ἀλληλεγγύης, ἀγάπης, ἑνότητος... 

Τήν ὁδόν ταύτην, ὁδόν ἐν τῇ πραγματικότητι τοῦ Σταυροῦ, ἀκολουθεῖ καί σήμερον τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον καί ἡ ἑορτάζουσα ἱστορικήν ἐπέτειον προσφιλής θυγάτηρ αὐτοῦ Ἁγιωτάτη Ὀρθόδοξος αὐτόνομος Ἐσθονική Ἐκκλησία. Αὐτήν πορεύονται ἡνωμέναι καί ἀπό κοινοῦ. Ἄλλωστε, Χριστιανισμός ἄνευ σταυροῦ δέν ὑπάρχει. Δέν εἶναι δυνατόν νά ὑπάρξῃ. Καί βλέπομεν εἰς τό περιβάλλον μας, εἰς τάς χώρας τῆς Μέσης Ἀνατολῆς ἰδιαιτέρως, καί εἰς τόν κόσμον ὁλόκληρον, οἱ χριστιανοί νά διώκωνται μόνον καί μόνον λόγῳ τῆς ταυτότητός των ὡς ὀπαδῶν τοῦ Χριστοῦ. Καί ὅταν ἀκόμη δέν ὑπάρχουν διωγμοί καί μαρτύρια, ὅπως εἰς τούς πρώτους χριστιανικούς αἰῶνας, οἱ χριστιανοί ἐπινοοῦν μόνοι των τρόπους διά νά δεικνύουν τήν ἀγάπην των πρός τόν Χριστόν καί παραδίδονται ἑκουσίως εἰς τούς κόπους καί τόν πόνον χάριν Ἐκείνου. 

Αὐτή ἡ πραγματικότης ἐκφράζεται μέ τήν ἄ σ κ η σ ι ν δι᾿ ἑνότητα. Ἄνευ τῆς ἀσκήσεως εἶναι ἀδύνατον ὁ ἄνθρωπος νά κοινωνήσῃ μετά τοῦ ἡνωμένου εἰς Μίαν Θεότητα καί Κυριότητα Πατρός καί Υἱοῦ καί Ἁγίου Πνεύματος. Ἄλλως ἡ πίστις τοῦ ἀνθρώπου παραμένει ἁπλοῦς τ ύ π ο ς καί ὄχι ὑ π ο γ ρ α μ μ ό ς. 

Εἴθε, ἀδελφοί καί φίλοι Χριστιανοί Ἐσθονοί, νά ἀξιώσῃ ὅλους μας ὁ Κύριος νά εἴμεθα πιστοί διάκονοι αὐτῆς τῆς λειτουργικῆς διακονίας, κήρυκες τοῦ θείου ἐλέους καί εὐαγγελισταί τῆς ἐν Χριστῷ ἐλπίδος καί σωτηρίας, ἵνα ὁ κόσμος πιστεύσῃ καί σωθῇ. Ἀμήν.