Ο ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΕΠΙΤΙΜΟΣ ΔΙΔΑΚΤΩΡ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ LUDWIG MAXIMILIAN ΜΟΝΑΧΟΥ

Ο Μ Ι Λ Ι Α 

ΤΗΣ Α.Θ.ΠΑΝΑΓΙΟΤΗΤΟΣ 

ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ 

κ.κ. Β Α Ρ Θ Ο Λ Ο Μ Α Ι Ο Υ 

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΤΕΛΕΤΗΝ ΑΝΑΓΟΡΕΥΣΕΩΣ ΑΥΤΟΥ 

ΕΙΣ ΕΠΙΤΙΜΟΝ ΔΙΔΑΚΤΟΡΑ ΥΠΟ ΤΗΣ ΡΩΜΑΙΟΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ 

ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ LUDWIG MAXIMILIAN ΜΟΝΑΧΟΥ (16 Μαΐου 2014) 

Η ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΩΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ 

Σεβασμιώτατε Καρδινάλιε κύριε Reinhard Marx, Ἀρχιεπίσκοπε Μονάχου καί Freising, 

Ἱερώτατε καί ἀγαπητέ ἐν Χριστῷ ἀδελφέ καί συλλειτουργέ Μητροπολῖτα Γερμανίας κύριε Αὐγουστῖνε, 

Ἱερώτατοι ἅγιοι ἀδελφοί, 

Ἐλλογιμώτατε Κοσμῆτορ τῆς περιπύστου ταύτης Θεολογικῆς Σχολῆς, 

Ἐλλογιμώτατοι Καθηγηταί, 

Ἀγαπητοί φοιτηταί καί φοιτήτριαι, 

«Ἐξομολόγησιν καί μεγαλοπρέπειαν ἐνεδύσω, ἀναβαλλόμενος φῶς ὡς ἱμάτιον»
(Ψαλμ. ργ΄, 1-2).

Αἰσθανόμεθα ὡς ἀληθῶς, Ἐλλογιμώτατε κύριε Κοσμῆτορ καί φίλτατοι ἐκπρόσωποι τῆς ἐπιστήμης τῆς θεολογίας μετά τῶν ἀγαπητῶν ἡμῖν φοιτητῶν καί φοιτητριῶν τῆς ὑμετέρας εὐφήμως γνωστῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Μονάχου, εἰς τήν ὁποίαν καί ἡ ἡμετέρα Μετριότης καί πολλοί ἄλλοι Ὀρθόδοξοι κληρικοί καί λαϊκοί ἐσπούδασαν σπουδήν θεολογικῆς ἐπιστήμης, αἰσθανόμε-θα, ὁμολογοῦμεν, μεγάλην χαράν ἐπικοινωνοῦντες μεθ᾿ ὑμῶν εἰς τό πνευματικόν τοῦτο Ἵδρυμα τῶν ἐπιστημῶν, μετά τήν ἐκ μέρους ὑμῶν ἀπόφασιν ὅπως ἀπονείμητε ἡμῖν τόν τίτλον τοῦ ἐπιτίμου διδάκτορος τῆς Σχολῆς ὑμῶν ταύτης. 

Ἀποδεχόμεθα τήν τιμήν ταύτην ὡς ἀποδιδομένην εἰς τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον, τό Ἱερόν τῆς Ὀρθοδοξίας Κέντρον, τοῦ ὁποίου ἡγούμεθα καί ἐν τῷ «πνεύματι» τοῦ ὁποίου ἐμπνεόμεθα ὑφ᾿ ἑνός πνεύματος οἰκουμενικοῦ, τό ὁποῖον σέβεται τάς πανανθρωπίνους ἀξίας καί τάς ἰδιαιτερότητας ἑκάστου ἔθνους καί ἑκάστου λαοῦ. 

Ἐπί τῇ εὐκαιρίᾳ ταύτῃ, συγχαίρομεν ὑμῖν πᾶσι, διδάσκουσι καί διδασκομένοις, οὐ μήν ἀλλά καί τοῖς διοικοῦσι τήν Σχολήν ταύτην τῆς ἐν Γερμανίᾳ ἀδελφῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας, διά τό ἔργον τό ὁποῖον ἐπιτελεῖτε διά τήν σπουδήν καί τήν μαρτυρίαν τῆς Θεολογίας. Εὐχόμεθα ὅπως ὁ Θεός χορηγῇ εἰς ὑμᾶς ὑγείαν, δύναμιν καί ἔμπνευσιν ἵνα ἐπιτελῆτε τό ἔργον τοῦτο μετά ζήλου καί γνώσεως, πρός ὠφέλειαν τῶν φιλούντων τήν θείαν γνῶσιν καί σοφίαν ἀλλά καί τήν ἀνθρωπίνην μόρφωσιν, διά τήν περαιτέρω ἀνάπτυξιν τῆς προσωπικότητος αὐτῶν καί ἵνα γνῶσιν ἀληθῆ ἔχωσι καί ἔχωμεν οἱ πάντες «περί τῆς ἐν ἡμῖν ἐλπίδος» (πρβλ. Α΄ Πετρ. γ΄ 15). 

Τήν συγκίνησιν καί χαράν τῆς παρουσίας ἡμῶν, τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου, μεταξύ σας, Σεβασμιώτατε Καρδινάλιε κύριε Marx καί ἀγαπητοί ἀδελφοί καί τέκνα, ἐπαυξάνει τό γεγονός τῆς προσεχοῦς συναντήσεώς μας, ἐντός ὀλίγων ἡμερῶν, εἰς τά Ἱεροσόλυμα μετά τοῦ ἀδελφοῦ Προκαθημένου τῆς ὑμετέρας Ἐκκλησίας, Ἁγιωτάτου Πάπα Ρώμης Φραγκίσκου, διά νά προσευχηθῶμεν πρός τόν Ἕνα Κύριον τῆς δόξης καί νά ἀνανεώσωμεν τήν δέμευσιν καί ἐλπίδα ἀμφοτέρων ἡμῶν καί τῶν Ἐκκλησιῶν ἡμῶν, τήν ὁποίαν δέσμευσιν καί προσδοκίαν συνωμολόγησαν εἰς τούς χώρους τῆς ἐνσάρκου οἰκονομίας τοῦ Κυρίου οἱ ἀοίδιμοι προκάτοχοι ἡμῶν Πατριάρχης Ἀθηναγόρας καί Πάπας Παῦλος ὁ Στ΄ πρό πεντηκονταετίας ἀκριβῶς. Τήν δέσμευσιν εἰς τήν συνέχισιν τῆς πορείας διά τοῦ διαλόγου τῆς ἀγάπης καί τῆς ἀληθείας πρός τήν διά τῶν ἔργων τῆς ἀληθείας ἐπανεύρεσιν τῆς «ἀπολεσθείσης δραχμῆς», τῆς ἑνότητος τῶν Ἐκκλησιῶν ἡμῶν, εἰς ἐκπλήρωσιν τοῦ Θελήματος τοῦ Θεανθρώπου Κυρίου ἵνα πάντες ἕν ὧμεν, τοῦ ἐλθόντος εἰς τόν κόσμον ὄχι ἵνα τόν κρίνῃ, ἀλλά ἵνα σώσῃ αὐτόν. 

Θά συναντηθῶμεν μετά τοῦ ἀδελφοῦ ἡμῶν ἵνα ἀντλήσωμεν ἔμπνευσιν καί ἐνίσχυσιν εἰς τήν κοινήν δύσβατον πορείαν πρός ἀποκατάστασιν τῆς ἑνότητος τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος ἐκ τοῦ παραδείγματος τοῦ Πρωτοκλήτου Ἀποστόλου Ἀνδρέου, ὁ ὁποῖος «ἐν ἑκάστῃ χώρᾳ πολλά τά ἀντιπίπτοντα ὑφίστατο, πολλαῖς τε πραγμάτων δυσχερείαις ὡμίλει», ἀλλά «ροπῇ Χριστοῦ καί βοηθείᾳ πάντων ἐκράτει» («Βίος Ἁγίου Ἀνδρέου», κατά τόν Συναξαριστήν Κωνσταντινουπόλεως). 

Κατά τήν συνάντησιν ἡμῶν ταύτην θά προσευχηθῶμεν ἔτι συντονώτερον ὑπέρ ἀποκαταστάσεως τῆς ἑνότητος τοῦ χριστιανικοῦ κόσμου. Ἡ διάσπασις τῆς ἑνότητος αὐτῆς πολλά δεινά προεκάλεσε καί συνεχίζει νά προκαλῇ καθ᾿ ἡμέραν εἰς τήν ἀνθρωπότητα καί τά ἀποτελέσματά της ὑπῆρξαν τραγικά.

Ἡ Φιλοσοφία τῶν Φώτων ἐν τῇ Δύσει καί ἡ Γαλλική Ἐπανάστασις ἐνήργησαν μίαν ἀληθινήν ἐπανάστασιν, μέ σκοπόν νά ἀντικατασταθῇ ἡ προηγουμένη παράδοσις τοῦ Δυτικοῦ κόσμου μέ μίαν νέαν, μή χριστιανικήν, ἀντίληψιν διά τόν ἄνθρωπον καί τήν κοινωνίαν. Ἐξ αὐτῆς τῆς ἐπαναστάσεως προέρχονται ἐν πολλοῖς ὁ πρακτικός ὑλισμός τῶν σημερινῶν κοινωνιῶν καθώς καί αἱ διάφοροι μορφαί τοῦ στρατευμένου ἀθεϊσμοῦ καί ὁλοκληρωτισμοῦ, αἱ ὁποῖαι ἀτυχῶς κατά τούς δύο τελευταίους αἰῶνας καί κατά τήν πρώτην δεκαετίαν τοῦ παρόντος καί μέχρι σήμερον ἐστοίχισαν εἰς τόν κόσμον ἑκατομμύρια ἀθώων ἀνθρωπίνων θυμάτων. 

Ἐντός ἑνός τοιούτου πολιτισμικοῦ περιβάλλοντος, ὁδηγήσαντος διά ποικίλων διαδικασιῶν εἰς μίαν ἀπώλειαν τῆς ἐννοίας τοῦ μυστηρίου τοῦ Θεοῦ καί τῆς ζώσης λατρείας Του καί εἰς ἕνα ὑποβιβασμόν τῆς θρησκευτικῆς ζωῆς εἰς μίαν ἀνθρωπιστικήν ἠθικήν, μέ σχετικοποίησιν τῶν δογματικῶν ἀλλά καί τῶν ἠθικῶν ἀξιῶν καί διατυπώσεων, πραγματοποιεῖται ἡ συνάντησις κορυφῆς αὕτη ἀμφοτέρων τῶν ἐκκλησιαστικῶν καί πνευματικῶν ἡγετῶν Ἀνατολῆς καί Δύσεως. Πραγματοεῖται εἰς τήν Ἀνατολήν, ἔνθα ἀνέτειλε καί ἐγνωρίσθη τῇ οἰκουμένῃ ἡ «ἐξ ὕψους ἀνατολή», ὁ τῆς δόξης Κύριος καί σωτήρ τῶν ψυχῶν ἡμῶν. 

Διά τοῦτο, ἐν ὄψει τῆς συναντήσεως ταύτης, ἐπιθυμοῦμεν νά μοιρασθῶμεν μαζί σας ὡρισμένας ἐμπειρίας ἡμῶν καί τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, περί τῆς θεολογίας, ὡς ἐμπειρικῆς καί βιωματικῆς ἐπιστήμης. 

Εἰς τήν Χριστιανικήν Ἐκκλησίαν καί μάλιστα εἰς τήν Ὀρθόδοξον καί εἰς τήν Θεολογίαν της δέν ἰσχύει καί δέν πιστεύομεν εἰς τήν φράσιν «ἐν ἀρχῇ ἦν ἡ ἰδέα», ὡς διδάσκει ἡ Φιλοσοφία καί ἐγκολποῦται ἀτυχῶς ὁ κόσμος καί ὁ σύχρονος ἄνθρωπος τῆς ὕλης καί τῆς τρυφῆς, ἀλλά πιστεύομεν ὅτι «ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος» (Ἰωάν. α΄ 1) τοῦ Θεοῦ, ὁ ἐνυπόστατος καί Τριαδικός Θεός, ὁ Πατήρ, ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον Πνεῦμα, ὁ Ὁποῖος καί ἐνέβαλεν εἰς ἕκαστον τῶν ὄντων τόν λόγον τῆς ὑπάρξεώς του, ὥστε τά πάντα εἰς τό Σύμπαν νά διέπῃ «ὁ Λόγος». 

Κατά συνέπειαν, ὁ Θεός διευθύνει καί κατευθύνει τήν ἱστορίαν διά τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν Του. Ἐν ταῖς ἐσχάταις ἡμέραις ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ ἐπραγματοποίησε μίαν ριζικήν παρέμβασιν εἰς τήν ἱστορίαν. Ἐγένετο ὁρατός, ἔνσαρκος ἄνθρωπος, δηλαδή προσέλαβεν ἱστορικήν σάρκα, ἐδίδαξεν, ἔπαθεν, ἐσταυρώθη, ἀνέστη καί ἀνελήφθη εἰς τούς οὐρανούς. Εἰς τήν Ἐκκλησίαν μας δέν ὑφίσταται διαλεκτική ἀντίθεσις μεταξύ «Χριστοῦ τῆς πίστεως» καί «Χριστοῦ τῆς ἱστορίας», διότι ὁ Χριστός, τόν Ὁποῖον πιστεύομεν καί διά τοῦ Ὁποίου σῳζόμεθα, εἰσῆλθεν εἰς τήν ἱστορίαν διά νά τήν μεταμορφώσῃ. 

Ἑπομένως, ὁ Χριστός ἀποκαλύπτεται ἐν τῇ ἱστορίᾳ· ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ φανερώνεται ἐν τῇ ἱστορίᾳ· καί ἡ ἐν Χριστῷ υἱοθεσία ἐνεργεῖται ἐν τῇ ἱστορίᾳ. Ὅθεν, ἡ «ἱερά ἱστορία» ταυτίζεται μετά τῆς «ἱστορίας τῆς σωτηρίας» ἑκάστου ἀνθρώπου. Τοῦτο, ἐκτός τῶν ἄλλων, σημαίνει, ὅτι ἡ ἑρμηνεία τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τῶν ἐκκλησιαστικῶν κειμένων ἀλλά καί τῆς παραδόσεώς μας δέν γίνεται ἔξω τῆς ἱστορίας, δηλαδή δέν θεωρεῖται ὡς εἷς κῶδιξ θείων ἐντολῶν, ἀλλά γίνεται ἐν τῇ ἱστορίᾳ, ὑπό τῆς Ἐκκλησίας, ὡς ἔκφρασις τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ πρός μεταμόρφωσιν τῆς ἱστορίας. 

Ἐν ἄλλαις λέξεσιν, ἡ Ἐκκλησία κινεῖται ἐντός τῆς ἱστορίας καί ὄχι ἔξω αὐτῆς, ζῇ εἰς τόν ἱστορικόν χρόνον καί τόπον, προσλαμβάνει τόν ἄνθρωπον, τόν ὄντα ἐν τῇ ἱστορίᾳ μετά τῶν ποικίλων προβλημάτων του, καί τόν μεταμορφώνει, τόν ἐξαγιάζει, δηλαδή μεταμορφώνει τόν χῶρον καί τόν χρόνον καί ἐξαγιάζει τόν ἄνθρωπον, ὁ ὁποῖος ζῇ εἰς τόν συγκεκριμένον αὐτόν χῶρον καί χρόνον. Καί τό πράττει διά τῆς ἀληθείας. Ἡ ἀλήθεια εἶναι ἐμπειρία. Ἀλήθεια εἶναι ὁ Χριστός, ὁ διπλοῦς τήν φύσιν, τέλειος Θεός καί τέλειος ἄνθρωπος συγχρόνως. Ἀντίθετος τῆς ἀναζητήσεως τῆς ἀληθείας εἶναι ἡ ἰδεολογία, ἡ οἱαδήτις ἰδεολογία, ἡ ὁποία συνήθως καταντᾷ εἰς φανατισμόν καί διαστρέβλωσιν τῆς ἀληθείας. Διότι ὁ ἰδεολόγος ἐνδιαφέρεται νά ἐπαληθεύσῃ διά σοφισμάτων καί δικαιολογιῶν τήν ἰδεολογίαν του καί τάς πράξεις του καί ὄχι νά εὕρῃ τήν ἀλήθειαν, ἰδίᾳ ὅταν αὕτη θέτῃ εἰς διακινδύνεσιν τήν ἐξουσίαν του ἤ τήν ἐγκυρότητα τῆς ἰδεολογίας του. 

Ἡ τοποθέτησις τῆς ἀληθείας εἰς τήν κορυφήν τῶν ἐπιδιώξεων τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς εἶναι αὐτόθροος συνέπεια τῆς ἐπιστημονικῆς ἰδιότητός της. Διό καί ἡ θεολογία, ὡς Θεοῦ γνῶσις, κρίνει τά γεγονότα (τήν ἱστορίαν), καταδικάζει τάς ἀδίκους καί ἐμπαθεῖς πράξεις, ὑφ᾿ οἱουδήτινος καί ἄν ἐγένοντο, ἀλλά δέν συγκαλύπτει καί δέν ἀλλοιώνει τά γενόμενα διά νά ἀποσείσῃ ἤ νά μετακινήσῃ εὐθύνας. Ὑπ᾿ αὐτήν τήν ἔννοιαν γνωρίζοντες τήν ἀλήθειαν τῶν πραγμάτων καί τῶν προσώπων ἐλευθερούμεθα διά νά ζῶμεν κατά τόν ἀρχαῖον Περικλῆ «εὐψύχως». Διότι τά γενόμενα κακῶς, ἐξαλείφει ἡ μετάνοια καί ἡ ὁμολογία καί ὄχι ἡ ἀπόκρυψις καί ἡ ψυχολογική ἀπώθησις. Ἡ ἱστορία τῆς θεολογίας καί τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἀδέκαστος. Ἄλλωστε ὁ Θεός Πατήρ ἐξουσίαν ἔδωκε τῷ Υἱῷ «καί κρίσιν ποιεῖν, ὅτι υἱός ἀνθρώπου ἐστί» (Ἰωάν. ε΄ 27-28). Ἡ κρίσις ὑπό τῆς θεολογίας τῆς ἀληθείας εἶναι κρίσις ζωῆς. Ὡς ἐκ τούτου δέ ἡ θεολογία εἶναι ἐμπειρική ἐπιστήμη καί βιωματική, περισσότερον πάσης ἄλλης πρακτικῆς ἤ θεωρητικῆς ἐπιστήμης. Διό «ὁ τόν λόγον τοῦ Κυρίου ἀκούων καί πιστεύων τῷ πέμψαντι αὐτόν ἔχει ζωήν αἰώνιον καί εἰς κρίσιν οὐκ ἔρχεται, ἀλλά μεταβέβηκεν ἐκ τοῦ θανάτου εἰς τήν ζωήν» (πρβλ. Ἰωάν. ε΄, 24). Ὁ Κύριος, ὡς «υἱός τοῦ ἀνθρώπου» ποιεῖ «κρίσιν» θανάτου, ὡς ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, δίδει ζωήν καί ἀνάστασιν. 

Ἡ θεολογία βιοῦται ὑπό τῶν Ἁγίων καί δέον νά βιῶται ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ ὡς ἐμπειρική ἐπιστήμη, κυρίως ὡς ταπείνωσις, ὡς κένωσις. «Πολλοί τῆς ταπεινοφροσύνης οἱ τρόποι. [...] Ταύτης γάρ ὑποκειμένης, μετά ἀσφαλείας ἅπαντα τά ἄλλα ἐπιτίθησιν ὁ οἰκοδομῶν. Ταύτης δέ ἀνῃρημένης, κἄν μέχρι τῶν οὐρανῶν φθάσῃ πολιτευόμενος, ἅπαντα ὑποσύρεται ῥαδίως καί εἰς χαλεπόν καταστρέφει τέλος. [...] Αὕτη φιλοσοφίας ἁπάσης ἀρχή. [...] Καί τί τοῦτο πρός τούς μαθητάς, φησί, τούς πάντοθεν ὄντας ταπεινούς» (πρβλ. Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, P.G. 57, 224-225). Ἡ θεολογία, βιουμένη ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ ὡς θεωρητική ἁπλῶς ἐπιστήμη, καθίσταται ἁπλῶς πάρεργον καί ἐξελίσσεται εἰς χρησιμοθηρικόν ἐργαλεῖον πρός ἄνοδον εἰς τήν κλίμακα τῶν ἀξιῶν τῆς ζωῆς καί τῆς ἀνθρωπίνης ἰσχύος καί δυνάμεως, ἥτις «ὡς ὄναρ παρῆλθε καί ὡς χόρτος ἄνθου ἐξηράνθη». Διότι συγκαλύπτει τήν ἀλήθειαν. Μεταβάλλεται ἀπό ἀληθείας εἰς ἀλαζονείαν καί τῦφον τῶν οὕτω καλλιεργούντων αὐτήν, πολλάκις κληθέντων ἐπί τήν λυχνίαν τῆς κενωτικῆς διακονίας ἵνα φέγγωσι πᾶσι τοῖς ἐν τῇ οἰκίᾳ, νά εἶναι οἱ κεκλημένοι ὑπό τῆς Χάριτος, νά εἶναι ἡ ζύμη ἥτις ὅλον τό φύραμα ἤθελε ζυμώσει. Ἀπ᾿ αὐτῆς ὀφείλομεν ἐν τῇ ἀενάῳ πορείᾳ τῆς ἐμπιπιστευμένης κληρονομίας νά διαφυλάξωμεν τήν θεολογίαν τῆς Ἐκκλησίας, ὅτι «πολύς ὁ τύφος τῶν ἐν ἀρχαῖς ὄντων, καί οὐδέ ἐν συμφοραῖς καταβαίνουσιν» καί περαιτέρω «οὐδέν οὕτως εἰς ἀλαζονείαν ἐπαίρει, ὡς ἀρχή καί προεδρία» (Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, Εἰς Ματθαῖον ΚΣΤ καί ΞΒ P.G.57,336 καί 58,601). 

«Ἡ ἐμή διδαχή», λέγει ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, «οὐκ ἔστιν ἐμή, ἀλλά τοῦ πέμ­ψαν­τός με· ἐάν τις θέλῃ τό θέλημα αὐτοῦ ποιεῖν, γνώσεται περί τῆς διδαχῆς, πότερον ἐκ τοῦ Θεοῦ ἐστιν ἤ ἐγώ ἀπ᾿ ἐμαυτοῦ λαλῶ» (Ἰωάν. 7, 17). Οἱ λόγοι τοῦ Χριστοῦ οὗτοι ἀποτελοῦν ἀκριβῶς μίαν προτροπήν διά ἐμπειρικήν προσέγγισιν καί ἐπαλήθευσιν τῆς διδαχῆς Αὐτοῦ, ὡς περιεγράφη ἀνωτέρω. Εἶναι ἡ ἐμπειρική προσέγγισις τοῦ παρόντος ἀλλά καί τοῦ μέλλοντος αἰῶνος. 

Ἡ γνῶσις τοῦ Θεοῦ, ἡ θεολογία, δέν προσφέρεται ὡς ψιλή τις θεω­ρία ἀλλά ὡς βιωματική ἐμπειρία· ὡς ἀλήθεια, ἡ ὁποία ἀφυπνίζει τόν ἄνθρω­πον ἀπό τῆς λήθης τοῦ Θεοῦ καί τοῦ πραγματικοῦ ἑαυτοῦ του. 

«Πολλή τῆς λήθης ἡ τυραννίς», παρατηρεῖ ὁ Ἅγιος Νικόλαος Καβά­σιλας, «καί οὐδέν τῶν ἀνθρωπίνων παθῶν, οὕτω συνεχῶς καί ραδίως ἀνα­τρέπει τόν ἄνθρωπον, ὡς τοῦτο τό πάθος» (Ἑρμηνεία εἰς τήν θείαν Λειτουργίαν 21, PG 150,413C). Ἡ λήθη τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία συνεπάγεται καί τήν λήθην τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος εἰκονίζει τόν Θεόν, ἔχει ὀλεθρίας συνεπείας διά τήν ζωήν καί τόν πολιτισμόν αὐτοῦ. Καί αἱ συνέπειαι αὗται διαρκῶς καί καθ᾿ ἡμέραν καθίστανται πλέον ψηλαφηταί. Τάς ζῶμεν ἐν τῇ καθημερινότητι ἡμῶν, ἐν τῷ πολιτισμῷ ἡμῶν, ἐν τῷ φυσικῷ ἡμῶν περιβάλλοντι. Τάς συνεπείας αὐτάς οὐδεμία ἀτυχῶς ἐπανάστασις καί ἀνθρωπίνη προσπάθεια κατώρθωσε νά τάς ὑπερβῇ, νά τάς διασκεδάσῃ, νά τάς ἐξαλείψῃ. 

Ἡ λήθη τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία ἐκαλλιεργήθη καί ἐνεπεδώθη εἰς τόν νεωτερικόν καί μετανεωτερικόν κόσμον μας, ἡ λήθη τοῦ Θεοῦ, ἡ διακηρυχθεῖσα καί ὡς θάνατος τοῦ Θεοῦ μέ τήν πλήρη ἐκκοσμίκευσιν καί αὐτονόμησιν τοῦ ἀνθρώπου, διακόπτεται κατά τούς συγχρόνους καιρούς ἀπό ὡρισμένας ἀναλαμπάς, αἱ ὁποῖαι ἀβιάστως δύνανται νά θεωρηθοῦν ὡς σημεῖα. Σημεῖα ἐλπίδος καί προσδοκίας διά ἑνότητα. 

Μέσα ἀπό τά συν­τρίμμια τῶν παγκοσμίων πολέμων καί τῶν ἀπανθρώπων ὁλοκληρωτι­σμῶν, μέσα ἀπό τήν ὑποταγήν τοῦ ἀνθρώπου εἰς τήν ὑλοφροσύνην καί τήν ματαιότητα τῆς ἐκκοσμικεύσεως, ἐδημιουρ­γήθησαν μερικαί ρωγμαί μεταεκκοσμικεύσεως καί ἀναμνήσεως τῆς ἀληθείας τοῦ Θεοῦ καί τῆς σπουδαιότητός της διά τόν ἄνθρωπον καί τήν ζωήν του. Δι᾿ αὐτόν ὅμως ἀκριβῶς τόν λόγον ἡ βιωματική καί ἐμπειρική προσέγγισις καί προβολή τῆς θεολογίας κατά τάς ἡμέρας μας εἶναι ὄντως ἐπιτακτική. 

Ἡ προτροπή τοῦ Χριστοῦ διά μίαν τοιαύτην προσέγγισιν τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ δέν εἶναι πρωτοφανής ἐν τῇ ἀνελίξει τῆς ἱστορίας τῆς θείας οἰκονομίας. Ὁλόκληρος ἡ Βιβλική Παράδοσις διακρίνε­ται διά τόν βιωματικόν ἤ ἐμπειρικόν χαρακτῆρα της. Εἰς τήν Παλαιάν Διαθήκην ὁ Ψαλμῳδός Δαυΐδ προτρέπει: «Γεύσασθε καί ἴδετε ὅτι χρηστός ὁ Κύριος» (Ψαλμ. 33,9). «Σχολάσατε καί γνῶτε ὅτι ἐγώ εἰμι ὁ Θεός» (Ψαλμ. 45,11). Ἡ γνῶσις αὐτή δέν εἶναι ἀποτέλεσμα ἐξωτερικῆς ἀντικειμενικῆς διαδικασίας, ἀλλά ἄμεσος προσω­πική ἐμφάνεια ἡ ὁποία εἰς οὐδεμίαν ὑπόκειται ἐξωτερικήν ἀκύρωσιν ἤ ἀμφι­σβήτησιν. Δι᾿ αὐτῆς τῆς προσωπικῆς ἐμφανείας κηρύττεται ἡ μεγαλοπρέπεια τοῦ Θεοῦ.

Βεβαίως, ὅλοι δέν προσεγγίζομεν τήν χριστιανικήν διδαχήν διά τοῦ τρόπου τούτου. Δέν τήν γευόμεθα ἐμπειρικῶς καί δέν τήν πειραματιζόμεθα προσω­πικῶς. Ἀλλά καί εἰς τό ἐπίπεδον τῶν θετικῶν ἐπιστημῶν δέν ἔχουν ὅλοι ἄμεσον ἐμπειρίαν καί γνῶσιν τῶν ἐπιστημονικῶν πορισμάτων. Προσωπικήν ἐμπει­ρίαν τῆς ἐπιστημονικῆς ἀληθείας ἔχουν μόνον οἱ ἐρευνηταί. Ὅλοι ὅμως δυνάμεθα νά ἀποδεχθῶμεν καί νά ἀπολαύσωμεν τούς καρπούς της. Παρο­μοίως καί εἰς τό ἐπίπεδον τῆς θεολογίας προσωπικήν ἐμπει­ρίαν τῆς θεο­λογικῆς ἀληθείας ἔχουν μόνον οἱ Ἅγιοι, οἱ Ὅσιοι, οἱ Δίκαιοι, οἱ ὁποῖοι τήν ἐδοκίμασαν καί τήν ἔζησαν. Ὅλοι ὅμως, ὅσοι τήν ἀποδέ­χομεθα καί τήν τηροῦμεν ἠμποροῦμε νά ἀπο­λαύσωμεν τούς καρπούς της. Διά τοῦτο καί χαρακτηρίζομεν καί τήν θεολογίαν ὡς ἐμπει­ρι­κήν ἐπιστήμην. Καί εἶναι. Ὁ χαρακτηρισμός βεβαίως οὗτος οὐδόλως σημαίνει ὅτι ἡ ἐπιστήμη αὕτη δέν ἔχει καί τό καθαρῶς θεωρητικόν ἤ γραμμα­το­λογικόν αὐτῆς μέρος. Σημαί­νει ὅμως ὅτι ἡ καρδία της, ἡ δογματική της ἀλήθεια ἔχει ἐμπειρικόν βιωματικόν χαρα­κτῆρα. Εἶναι ζωή καί φῶς. Τό θεολογικόν ἐμπειρικόν αὐτό βίωμα ἐκφράζει ὡς ἄριστα εἷς ἀναστάσιμος ὕμνος τῆς Ἐκκλησίας μας: «Σέ τόν ὡς Θεόν ἐκ τάφου ἀναστάντα Χριστόν, τήν ὁλόφωτον Χάριν, οὐ βλεφάροις ἰδόντες, ἀλλά καρδίας πόθῳ πεπιστευκότες, Σε μεγαλύνομεν». 

Ἐκ τοῦ περιεχομένου τοῦ περιεκτικοῦ δοξολογικοῦ τούτου ὕμνου ἐξάγεται καί δέον νά σημειωθῇ παραλλήλως ὅτι ἡ θεολογική ἐμπειρία δέν κινεῖται εἰς τό ἐπίπεδον τῶν σωματικῶν, ἀλλά τῶν πνευματικῶν αἰσθήσεων· τῶν αἰσθήσεων ἐκείνων, αἱ ὁποῖαι χαρακτηρίζουν τόν ἄνθρωπον καί τόν διαχωρίζουν ἀπό τόν ζωϊκόν κόσμον. Τό «οὐ βλεφάροις ἰδόντες, ἀλλά καρδίας πόθῳ πεπιστευκότες» περιλαμβάνει ὁλόκληρον τήν θεολογίαν τοῦ χριστιανοῦ. Τήν θεολογικήν ταύτην ἐμπειρίαν ἐκφράζει τό λαϊκόν γνωμικόν: «φύλλο δέν πέφτει ἀπό τό δενδρί χωρίς τό θέλημά Σου». 

Τό ἀτυχές ὅμως εἶναι ὅτι αἱ αἰσθήσεις αὗται ἔχουν ἀμβλυνθῆ μέχρις ἀφανισμοῦ ὑπό καί ἐν τῷ συγχρόνῳ ἀνθρώπῳ. Ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου, ὅστις ἀποτελεῖ καί τόν πνευματικόν ὀφθαλμόν τῆς ψυχῆς του, ἀποσυνεδέθη τῆς καρδίας του, παρέλυσε, παρεδόθη ἐξ ὁλοκλήρου εἰς τάς σωματικάς του αἰσθήσεις καί κατέστη ὑπηρέτης τῶν παθῶν του. Ἡ πνευματική ὅμως ἐγρήγορσις καί ἡ καθαρό­της τῆς καρδίας συνιστοῦν οὐσιαστικἀς προϋπο­θέσεις διά τήν ἀπόκτησιν τῆς θεολογικῆς ἐμπειρίας. Ἡ ἐμπειρία αὕτη οὐδόλως ἀποτελεῖ, βεβαίως, προϊόν ἀκαδημαϊκῶν ἐρευνῶν. Αἱ ἔρευναι ὅμως αὗται δέν παύουν νά εἶναι χρήσιμοι καί πολύτιμοι διά τήν διατήρησιν καί τήν διασφάλισίν της. Ἀλλά καί πάλιν, ὅπως εἰς τάς ἐμπειρικάς ἐπιστήμας χρειάζονται τά κατάλληλα ὄργανα καί οἱ κατάλληλοι δέκται διά τήν ἐξαγωγήν πορισμάτων, τοιουτοτρόπως καί εἰς τήν θεολογίαν χρειάζονται τά κατάλληλα ὄργανα καί οἱ κατάλληλοι δέκται διά τήν ἀναγνώρισιν καί μετάδοσιν τῆς θεολογικῆς ἀληθείας. Ἐπί παραδείγματι, εἰς τούς Μακαρισμούς τοῦ Χριστοῦ παρατηρεῖται: «Μακάριοι οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοί τόν Θεόν ὄψονται» (Ματθ. ε΄, 8). Ὁ μακαρισμός οὗτος δέν ἰσχύει μόνον διά τόν μέλλοντα, ἀλλά κυρίως καί διά τόν παρόντα αἰῶνα, τήν παροῦσαν ζωήν. Καθαρότης τῆς καρδίας σημαίνει ἀγάπην πρός πάντας· σημαίνει δικαιοσύνην καί ὄχι προσωποληψίαν· σημαίνει προσοχήν πρός τήν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ· σημαίνει μακαριότητα καί ὄχι ἐμπάθειαν. Ἡ ἐμπειρική θεολογία καί ἡ βίωσίς της ἀπαιτεῖ καθαρότητα τῆς καρδίας. Ἡ μακαριότης τῆς καρδίας εἶναι μακαριότης, «μακαριότητα δέ ὅταν εἴπω, τήν κορυφήν λέγω τῶν ἀγαθῶν ἁπάντων. Ὥσπερ γάρ μισθοῦ πλέον ἡ δικαιοσύνη, οὕτω δικαιοσύνης πλέον ὁ μακαρισμός. [...] Ὅπου δέ μακαρισμός, αἰσχύνη πᾶσα ἀνῄρηται καί πολλή ἡ δόξα. Ἐπίτασις γάρ ἐστι καί μισθῶν καί δόξης ὁ μακαρισμός» (Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, πρός Ρωμαίους Θ΄, P.G. 60,456).

Ἡ θεολογία καί αἱ λεγόμεναι θετικαί ἐπιστῆμαι ἀποτελοῦν δύο εἴδη ἐμπειρικῶν ἐπιστη­μῶν, αἱ ὁποῖαι κινοῦνται εἰς δύο διαφορετικά ἐπίπεδα καί ἐκπρο­σωποῦν δύο διαφορετικά εἴδη ἐμπειρίας. Ἡ θεολογία ἀσχολεῖται μέ τήν ἐμπειρίαν τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ ἐντός τοῦ κόσμου, τοῦ ἀκτίστου ἐντός τῆς κτίσεως, ἐνῷ αἱ θετικαί ἐπιστῆμαι ἀσχολοῦνται μέ τήν ἔρευναν καί τήν γνῶσιν τοῦ κτιστοῦ κόσμου. Τοῦτο σημαίνει ὅτι μεταξύ τῆς θεολογίας καί τῶν θετικῶν ἐπιστημῶν δέν δύναται κατ᾿ ἀρχήν νά ὑπάρχῃ σύγκρουσις, διότι κινοῦνται εἰς διαφορετικά ἐπίπεδα καί ἔχουν ἴδιον ἑκατέρα χαρακτῆρα. Εἰς τάς θετικάς ἐπιστήμας, ὅπου δεσπόζει ἡ ἀρχή τῆς ἀντι­κειμε­νικότητος, κυριαρχοῦν οἱ ἀριθμοί, αἱ ποσότητες καί αἱ ἀπρόσωποι σχέσεις, ἐνῷ ταυτοχρόνως παραμερίζονται αἱ ποιότητες, αἱ ἀξίαι, τά πρόσωπα καί αἱ προσωπικαί σχέσεις. Τήν ἰδίαν μάλιστα τακτικήν ἀκολουθοῦν συχνάκις καί αἱ κοινωνικαί ἐπιστῆμαι, ἄν καί αὗται ἀσχολοῦνται μέ τόν ἄνθρωπον καί τήν κοινωνικήν του ζωήν. 

Ἡ τα­κτική αὕτη, ἡ ὁποία ἐπεκράτησεν εἰς τόν ἐπιστημονικόν κόσμον μετά τόν λεγόμενον θρί­αμβον τῶν θετικῶν ἐπιστημῶν, παραβλάπτει τάς κοινωνικάς ἐπιστήμας καί τάς ἀπο­­μακρύνει ἀπό τόν πραγματικόν σκοπόν των, ὅστις εἶναι ἡ μελέτη τῆς ἀνθρωπίνης κοινωνίας καί τῶν προσωπικῶν καί διαπροσωπικῶν σχέσεων. Ἐπί πλέον, ἡ τακτική αὕτη παραμερίζει τό πρόσωπον, τό ὁποῖον συνιστᾷ τήν ἀρχήν καί τήν πλη­ρότητα τοῦ εἶναι. Καί ἀφ᾿ ἧς στιγμῆς παραμερίζεται τό πρόσωπον νεκροῦται καί ἡ ὄντως ἀλήθεια. 

Ἐνῷ ὅμως αἱ θε­τικαἰ ἐπι­στῆμαι κινοῦνται εἰς τό ἐπίπεδον τοῦ ἀντικειμενικοῦ κόσμου καί ἀναζητοῦν ἀντικειμενικάς ἀληθείας, ἡ θεολογία κινεῖται εἰς τό ἐπίπεδον τοῦ προ­σώπου καί τῶν προσωπικῶν σχέσεων. Καί ἡ ἀλήθεια εἰς τό ἐπίπεδον τοῦτο δέν ἀφορᾷ εἰς ἀντικείμενα οὔτε εἶναι ἀντικειμενική. Εἶναι ἀλήθεια ζωῆς καί κοινωνίας· εἶναι ἀλήθεια προσωπική. Αὐτή εἶναι ἡ ἀλή­θεια τοῦ Χριστοῦ, ἤ ἀκριβέστερον, αὐτή ἡ Ἀλήθεια εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός: «Ὁ ὤν καί ὁ ἦν καί ὁ ἐρχόμενος» (Ἀποκ. α΄, 8). 

Αἱ θετικαί ἐπιστῆμαι ἐξυπηρετοῦν τήν καθημερινότητα τοῦ ἀνθρώ­που καί συντελοῦν εἰς τήν ἀνάπτυξιν τῆς τεχνολογίας καί τοῦ τεχνολογικοῦ λεγομένου πο­λιτισμοῦ. Ἡ θεολογία ἀσχο­λεῖται μέ τήν ὀντολογικήν ἀλήθειαν καί παρέχει νόημα ζωῆς. Ἀναφέρεται εἰς τήν ἐν Χριστῷ λύτρωσιν τοῦ ἀνθρώπου, ἐνῷ ταὐτοχρόνως ἐμπνέει τά ἔργα, τάς κινήσεις, τάς σκέψεις, τά δημιουργήματα καί τόν πολιτισμόν του. Ὁλό­κληρος ὁ εὐρω­παϊκός πολιτισμός εἶναι συνυφασμένος μέ τόν Χριστι­ανι­σμόν. Καί αἱ σύγχρονοι θετικαί ἐπι­στῆμαι ἔχουν ἐκκινήσει, ὡς γνωστόν, ἀπό τάς Μονάς τῆς Δύσεως. 

Εἰς τάς θετικάς ἐπιστήμας ὁ ἄνθρωπος καί αἱ δραστηριότητες αὐτοῦ ἀνάγονται εἰς ἀριθμούς, περιγράφονται μέ ἀριθ­μούς ἀλλά καί ἐγκλω­βίζονται εἰς τούς ἀριθμούς. Ὁ ἄνθρωπος ὅμως «παραμένει ἄνθρωπος, ὅσον ὑπάρχει καί ἀναπτύσ­σεται ὡς πρόσωπον. Ἡ ἀρχή τοῦ προσώπου ἀποτελεῖ θεμελιώδη ἀρχήν τῆς χριστιανικῆς ἀνθρωπολογίας, ὅπως ἄλλωστε καί τῆς θεολογί­ας. Ὅ­­ταν καταλύ­εται τό πρόσωπον, τότε οὔτε ὁ ἄνθρωπος παρα­μένει ὡς ἄνθρωπος οὔτε ὁ Θεός λατρεύεται ὡς ζῶν Θεός» (Βλ. Θεσμός καί χάρισμα, Ἅγιον Ὄρος 2012, σ. 291). Ὁ ἄν­θρω­πος εἰς οὐδέν ὑπόκειται καί εἰς οὐδένα, ἀλλά ὑπάρχει ὡς δεδο­μένον ἀκόμη καί διά τόν ἴδιον τόν Θεόν. Δι᾿ αὐτό καί αἱ σχέσεις του μέ τόν Θεόν στηρίζονται εἰς τήν ἀρχήν τῆς ἐλευθερίας. Ὁ, τιδήποτε ὑποδουλώνει τόν ἄνθρωπον καί μειώνει τήν ἀξίαν του ὡς προ­σώπου, ἔχει ἀρνητικήν ἀξίαν. 

Ὁ σύγχρονος πολιτισμός καί ἡ ὑπεροχή τῶν ἐν ἐξουσίαις ὄντων, ἐκκλησιαστικῶν καί πνευματικῶν παραγόντων, ἀφανίζει τό πρόσωπον. Τό μηχανοκρατικόν πνεῦμα καί ἡ ὑλοκρατία καί ἡ «ἐμπιστοσύνη» εἰς τήν «ἀνθρωπίνην δύναμιν καί ἐξουσίαν» καί εἰς τά προσόντα καί τάλαντα ἑκάστου ἀνθρώπου ἐξοντώνει τό ἀνθρώπινον πνεῦμα καί παραλύει τάς πνευματικάς του ἀναζητήσεις. Εἶναι χαρακτηριστικόν ὅτι ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος ἐπηρεασμένος ἀπό τό πνεῦμα τῶν θετικῶν ἐπιστημῶν, αἱ ὁποῖαι ἀποσκοποῦν εἰς τήν ἱκανοποίησιν τῶν πρακτικῶν ἀναγκῶν του, ἐνδιαφέρεται διά χρηστικάς ἀληθείας καί δέν ἀναζητεῖ τήν θρησκευτικήν ἀλήθειαν, ἤ ἀκριβέστερον τήν ἀλήθειαν καθ᾿ ἑαυτήν. Δέχεται τάς ἐπιστημονικάς ἀληθείας μετά θρησκευτικῆς εὐλαβείας. Δι᾿ αὐτό καί ἡ ἀπολυτοποίησις τῆς ἐπιστήμης, ἡ ὁποία παρατηρεῖται συχνάκις εἰς τόν ἁπλοῦν λαόν ἀλλά καί εἰς ὡρισμένους πεπαιδευμένους, οἱ ὁποῖοι θεο­ποι­οῦν τήν ἐπιστήμην, ἀγνοοῦν ἤ παραμερίζουν τόν Θεόν, καί ἐν τέλει καταλήγουν εἰς ἕν εἶδος ἐπιστημονικοῦ φοντα­μεντα­λι­σμοῦ, εἶναι ἀντιεπιστημονική καί βλαπτική. 

Ἡ θεολογία δέν ἀναφέρεται εἰς τήν ἀλήθειαν τῶν ἀντικειμένων ἀλλά εἰς τήν ἀλήθειαν τῆς ζωῆς. Δέν ἐξετάζει τήν σχετικήν ἀλλά τήν ἀπόλυτον καί καθολικήν ἀλήθειαν· τήν ἀλήθειαν, ἡ ὁποία δέν ἐξαντλεῖ­ται εἰς τό ἐπίπεδον τοῦ κτιστοῦ, ἀλλά ἐκτείνεται καί παραμένει αἰωνίως εἰς τό ἐπίπεδον τοῦ ἀκτίστου. Χρησιμο­ποι­οῦντες τήν ἀριστοτελικήν ὁρολογίαν θά ἠδυνάμεθα νά εἴπωμεν ὅτι ἡ θεολογία ἀναφέρεται εἰς τά «μή ἐνδεχόμενα ἄλλως ἔχειν», ἐνῷ ἡ κοσμική ἐπιστήμη εἰς τά «ἐνδε­χόμενα ἄλ­­λως ἔχειν» (Βλ. Ἀριστοτέλους, Ἠθικά Νικομάχεια VI,2,1139a 7-8· Φυσικά Δ,12, 221b – 222 a 9). 

Αἱ θετικαί ἐπιστῆμαι ἀδυνατοῦν νά λύσουν ἤ ἀκόμη καί νά προσεγγίσουν τά ὑπαρξιακά προβλήματα τοῦ ἀνθρώπου, ὅπως εἶναι τό νόημα καί ὁ σκοπός τῆς ζωῆς, τό πρόβλημα τοῦ πόνου, τό μυστήριον τοῦ θανάτου. Καί ἀδυνατοῦν διά δύο βασικούς λόγους. Πρῶτον, ἐπειδή τά προβλήματα αὐτά δέν δύνανται νά ἀντικειμενοποιηθοῦν, καί, δεύτερον, ἐπειδή «ἡ λογική αὐτοῦ τοῦ κό­σμου δέ θά μπορέσῃ νά κατανοήσῃ ποτέ πλήρως τήν ἀλήθειά του, γιατί ἀκριβῶς ἀποτελεῖ μέρος του», ἐνῷ κάθε σύστημα, ὅπως καί ὁ κόσμος ὡς σύστημα, μπορεῖ νά κατανοηθῇ «μόνο ἀπό ἕνα ἄλλο σύστημα πού τό ὑπερ­βαίνει» (Π. Παναγιωτόπουλου, Φυσικές ἐπιστῆμες καί θεολογία, Θεσσαλονίκη 2010, σ. 55.) 

Εἰς τό σημεῖον ἀκριβῶς τοῦτο προβάλλει καί ἡ ἁρμοδιότης τῆς θεολογίας. Τῆς ἐπιστήμης αὐτῆς, ἡ ὁποία εἶναι τόσον ἐπίκαιρος ἀλλά καί τόσον ἀπόμακρος διά τόν ἐκκοσμικευμένον ἄνθρωπον τῆς ἐποχῆς μας. Τῆς ἐπιστήμης, ἡ ὁποία μόνη δύναται νά βοηθήσῃ τόν σύγχρονον ἄνθρωπον νά ἐξέλθῃ τῆς παραζάλης τοῦ "ἀπνευμάτου" κοσμοειδώλου του καί νά ἐπιτρέψῃ εἰς τό πνεῦμα του νά ἀναπνεύσῃ τόν ζωογόνον ἀέρα τοῦ ὑπερκοσμίου προορισμοῦ του. Τοῦ προορισμοῦ, τόν ὁποῖον ἐνεφύτευσεν ἐξ ἀρχῆς ὁ Δημιουργός εἰς τήν ὕπαρξίν του μέ τήν «κατ᾿ εἰκόνα καί καθ᾿ ὁμοίωσιν» Θεοῦ κατασκευήν του. 

Ἐάν ἐμβαθύνωμεν, ἄλλωστε, κατά τό δυνατόν εἰς τήν ἡμετέραν φύσιν, εἰς τό πνεῦμα τοῦ Δημιουργοῦ τῶν ἀνθρώπων καί τοῦ κόσμου, θά διαπιστώσωμεν ὅτι δέν εἶναι δυνατόν νά θέλῃ ὁ Θεός τήν ἐν τῷ πολέμῳ καί διά τοῦ πολέμου καταστροφήν τῶν ἀνθρωπίνων ζωῶν. Λίαν παραστατικῶς ἐκφράζεται ἡ ἀλήθεια αὕτη εἰς τήν Σοφίαν Σολομῶντος, ὅπου λέγεται: «Ὁ Θεός θάνατον οὐκ ἐποίησεν, οὐδέ τέρπεται ἐπ᾿ ἀπωλείᾳ ζώντων. Ἔκτισε γάρ εἰς τό εἶναι τά πάντα, καί σωτήριοι αἱ γενέσεις τοῦ κόσμου, καί οὐκ ἔστιν ἐν αὐταῖς φάρμακον ὀλέθρου οὔτε ᾅδου βασίλειον ἐπί γῆς. Δικαιοσύνη γάρ ἀθάνατός ἐστιν. Ἀσεβεῖς δέ ταῖς χερσί καί τοῖς λόγοις προσεκαλέσαντο αὐτόν, φίλον ἡγησάμενοι αὐτόν ἐτάκησαν καί συνθήκην ἔθεντο πρός αὐτόν, ὅτι ἄξιοί εἰσι τῆς ἐκείνου μερίδος εἶναι» (Σοφ. Σολ. α΄, 13-16). 

Ἀσφαλῶς, ὑπ᾿ αὐτάς τάς προϋποθέσεις ἱστορικῆς καί ἐμπειρικῆς θεολογικῆς γνώσεως ὁ ἀρχαῖος ἕλλην εἶπε τό γνωστόν «ὄλβιος (μακάριος) ὅστις τῆς ἱστορίης ἔσχε μάθησιν». Τῆς ἱστορίας τῆς ἀληθοῦς καί ὄχι τῆς τροποποιημένης πρός ἐξυπηρέτησιν διαφόρων προπαραγανδιστικῶν σκοπῶν καί δικαιολόγησιν τῆς τεταραγμένης συνειδήσεως τῶν ἀνθρώπων, «ἧς οὐδέν βιαιότερον ἐν κόσμῳ», κατά τόν Ἅγιον Ἀνδρέαν Κρήτης. 

Δι᾿ αὐτό καί σεῖς, φίλοι φοιτηταί, καί ὁ σύγχρονος ἐν γένει ἄνθρωπος ἀγωνίζεσθε νά μάθητε τήν ἀλήθειαν δι᾿ ὅλα. Διά τήν ἐπιστήμην, τήν πολιτικήν, τήν θρησκείαν. Κατ᾿ ἐξοχήν δέ διά τήν ἱστορίαν, τήν σύγχρονον καί παρελθοῦσαν. Ἡ ὁποία ἀλήθεια εἶναι ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, τό ἐσφαγμένον καί ζῶν Ἀρνίον, τό Σῶμα καί τό Αἷμα Του, τό «ἐσθιόμενον καί μηδέποτε δαπανώμενον», τό πάντοτε «ἁγιάζον τούς μετέχοντας» ἐμπειρικῶς εἰς τό Μυστήριον, ὅτι: «Αὐτός (ὁ Κύριος) ἀλλοιοῖ καιρούς καί χρόνους, καθιστᾷ βασιλεῖς καί μεθιστᾷ, διδούς σοφίαν τοῖς σοφοῖς καί φρόνησιν τοῖς εἰδόσι σύνεσιν» (Δαν. β΄, 21) καί «Αὐτός μαστιγοῖ καί ἐλεεῖ, κατάγει εἰς Ἅδην καί ἀνάγει καί οὐκ ἔστιν ὅς ἐκφεύξεται τήν χεῖρα Αὐτοῦ» (Τωβίτ ιγ΄, 2), ὅτι τά «σύμπαντα δοῦλα» Αὐτοῦ (Ψαλμ. ριη΄ 91), τήν ἐξομολόγησιν καί μεγαλοπρέπειαν Αὐτοῦ διηγοῦνται ψηλαφητῶς πάντα τά ἔργα Αὐτοῦ, ὁρατά τε ἅπαντα καί ἀόρατα. 

Ἀδελφοί καί τέκνα ἐν Κυρίῳ, 

Ἡ θεολογία ὑπερβαίνουσα τό σύστημα τοῦ κόσμου δέχεται καί ἀφηγεῖται εἰς τόν ἄνθρωπον τήν ὑπερκόσμιον ἀλήθειαν τοῦ Θεοῦ. Λειτουργεῖ ὡς ἐξαγγελτικός δέκτης τῆς φανε­ρώσεως καί τοῦ ἔργου τοῦ Θεοῦ μεταξύ τῶν ἀνθρώπων. Δι᾿ αὐτό εὐστόχως ἐπισημαίνεται καί ἐν τοῖς πλαισίοις τῆς συγχρόνου ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας ὁ ἀφηγηματικός χαρακτήρ αὐτῆς. Μέ τόν χαρακτῆρά της αὐτόν ἡ χριστιανική θεολογία δύναται νά βαδίσῃ καί πάλιν ὡς παρήγορος συνοδοιπόρος μέ τούς προβληματισμένους καί σκυθρω­πούς ὁδοιπόρους τῆς ὁδοῦ πρός Ἐμμαούς. 

Ἡμεῖς ἀπό τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, τοῦ διακόνου τῆς ἀληθείας καί τῆς βιωματικῆς θεολογίας τοῦ Σταυροῦ καί τῆς Ἀναστάσεως ἐν τῇ ἱστορικῇ του πορείᾳ, τῆς ἀληθείας τοῦ Χριστοῦ καί τῆς ἀληθείας τῆς Ὀρθοδοξίας, πορευόμεθα ἀπό τῶν ἱερῶν Ἐπισκοπῶν τῶν αὐταδέλφων Ἀποστόλων Ἀνδρέου καί Πέτρου εἰς τήν Ἐπισκοπήν Ἰακώβου τοῦ Ἀδελφοθέου, μετά τοῦ «ἀοράτως συνόντος Κυρίου», καί μετά Λουκᾶ καί Κλεόπα, εἰς τήν ἄλλην Ἐμμαούς, ἵνα ἀξιολογήσωμεν τά ἀποτελέσματα μιᾶς πεντηκονταετοῦς πορείας ἀτυχῶς διαιρέσεων καί ἀντιθέσεων «ἕνεκα τῆς ἁμαρτίας ἡμῶν καί τοῦ κόσμου», ἀλλά συγχρόνως καί πορείας ἀνυποκρίτου ἀγάπης καί προσπαθειῶν πολλῶν ἐν ἀφελότητι καρδίας πρός ὑπέρβασιν τῆς μεθοδείας τοῦ πονηροῦ καί σύμπτωσιν εἰς τό Θέλημα τοῦ Κυρίου, τοῦ καλέσαντος ἡμᾶς πάντας καί τόν κόσμον Του εἰς ἑνότητα καί εἰς ὁμολογίαν ὅτι «εἷς ἅγιος, εἷς Κύριος Ἰησοῦς Χριστός εἰς δόξαν Θεοῦ Πατρός». Προσδοκῶμεν δέ ἐν προσευχῇ ὅτι θά φανερωθῇ εἰς ἡμᾶς διά τῆς εὐλογίας καί θά πληρώσῃ τήν θείαν Αὐτοῦ οἰκονομίαν ὅταν θά μᾶς ἀξιώσῃ τῆς ἀπό κοινοῦ κλάσεως τοῦ Ἄρτου καί κοινωνίας ἐκ τοῦ Αὐτοῦ Ποτηρίου Του. 

Σᾶς εὐχαριστοῦμεν καί σᾶς εὐλογοῦμεν καί ἐπικαλούμεθα τάς προσευχάς ὅλων σας, ὥστε ἡ συνάντησίς μας μέ τόν ἀδελφόν Πάπαν Φραγκίσκον εἰς τά Ἱεροσόλυμα νά ἀποβῇ σταθμός ἐντός τῆς ἀενάου πορείας τῆς στρατευομένης καί τῆς θριαμβευούσης Ἐκκλησίας, ὅτι «τά ἔργα Κυρίου πάντα ἀγαθά καί πᾶσαν χρείαν ἐν ὥρᾳ αὐτῆς χορηγήσει» (Σοφ. Σειρ. λθ΄ 33). Αὐτῷ ἡ δόξα καί τό κράτος καί ἡ τιμή καί ἡ προσκύνησις καί ἡ εὐχαριστία νῦν καί εἰς τόν αἰῶνα. Ἀμήν.