Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΝΤΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΕΛΕΤΙΟ ΜΕΤΑΞΑΚΗ ΩΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

Βιβλιοπαρουσίαση 

Ἡ ἐκλογή καί ἡ ἀναγνώρισις τοῦ Μελετίου Μεταξάκη ὡς Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας 
(1925-1927)

Τοῦ Μητροπολίτου Μιλήτου Ἀποστόλου, 

Καθηγουμένου τῆς Ἱερᾶς Πατριαρχικῆς καί Σταυροπηγιακῆς Μονῆς 

Ἁγίας Ἀναστασίας Φαρμακολυτρίας 

Ὁ Δευτερεύων τῶν Πατριαρχικῶν Διακόνων κ. Θεόδωρος Μεϊμάρης, καταξιωμένος ἱστορικός ἐρευνητής, μελετητής τῶν πηγῶν καί κατηρτισμένος κληρικός τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου, συνέγραψε καί δημοσίευσε μία σημαντική ἱστορική μελέτη γιά μία συγκεκριμένη χρονική περίοδο τῆς ζωῆς ἑνός μεγάλου Πατριάρχου, τοῦ ἀοιδίμου Μελετίου Μεταξάκη τοῦ Κρητός. 

Ἡ μελέτη αὐτή ἔχει τίτλο: «Ἡ ἐκλογή καί ἡ ἀναγνώρισις τοῦ Μελετίου Μεταξάκη ὡς Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας (1925-1927)» καί, ὅπως σημειώνει χαρακτηριστικά ὁ πανοσιολ. συγγραφέας, προσπαθεῖ νά ψηλαφίσῃ «τήν ἐκκλησιαστικήν πορείαν τοῦ ἐφησυχάζοντος Πατριάρχου Μελετίου Μεταξάκη πρός ἀνάρρησιν στόν Θρόνον τοῦ Ἀποστόλου καί Εὐαγγελιστοῦ Μάρκου μέσα ἀπό τήν ἐξέτασιν τοῦ διπλωματικοῦ καί ἀρχειακοῦ ὑλικοῦ τῆς ἐποχῆς (1925-1927).» 

Ὁ μακαριστός Πατριάρχης Μελέτιος ὑπῆρξε μία ἀπό τίς σημαντικώτερες φυσιογνωμίες καί δραστήριες μορφές τῆς νεώτερης ἐκκλησιαστικῆς μας ἱστορίας, ὁ ὁποῖος ἄφησε ἀνεξίτηλο τό στίγμα του σέ ὅλες τίς ἐκκλησιαστικές ἐπάλξεις, στίς ὁποῖες κλήθηκε νά διακονήσει κατά σειρά: ὡς Μητροπολίτης Κιτίου (1910-1918), ὡς Μητροπολίτης Ἀθηνῶν (1918-1920), ὡς Οἰκουμενικός Πατριάρχης (1921-1923) καί, τέλος, ὡς Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας (1926-1935). Ἡ μελέτη τοῦ πανοσιολογιωτάτου π. Θεοδώρου παρουσιάζει μέ ἄριστο καί τεκμηριωμένο τρόπο τά τῆς ἐκλογῆς τοῦ Μελετίου ὡς πρώην Κωνσταντινουπόλεως στόν Πατριαρχικό Θρόνο τῆς Ἀλεξάνδρειας, ἐνῶ ρίχνει καί ἄπλετο φῶς στά τῆς ἀναγνωρίσεως τῆς ἐκλογῆς ἀπό τίς Αἰγυπτιακές ἀρχές.

Ο Δευτερεύων Θεόδωρος με τον Οικουμενικό Πατριάρχη 

Ὁ Δευτερεύων προσεγγίζει τίς πηγές, προκειμένου νά μελετήσει καί νά παρουσιάσει τά δεδομένα τῆς ἐποχῆς. Γιά τόν Πατριάρχη Μελέτιο γενικῶς χρησιμοποιεῖ τήν αὐτοβιογραφία του, ἡ ὁποία ἐξεδόθη τό πρῶτον ἀπό τόν Κ. Σπανούδη μέ τόν τίτλο: «Μελετίου Δ´, ἔργα καί ἰδέαι», ἐνώ λίγο ἀργότερα μέ κάποιες τροποποιήσεις ἐξεδόθη καί ἀπό τόν Γ. Ἀρβανιτάκη στό ἄρθρο «Γενική ἀνασκόπησις της δράσεως τοῦ Μελετίου Μεταξάκη (1871-1925).» Παράλληλα χρησιμοποιεῖ καί τό Ἡμερολόγιον, τό ὁποῖο συνέταξε καί διατηροῦσε ὁ ἴδιος ὀ Πατριάρχης Μελέτιος καί στό ὁποῖο συμπεριλαμβάνονται σημειώσεις καί πολύτιμες πληροφορίες γιά τήν ἐκκλησιαστική του πορεία. 

Εἰδικῶς, ὅμως, γιά τήν συγκεκριμένη περίοδο, τήν ὁποία περιγράφει καί ἀναδεικνύει ἱστορικῶς καί ἀρχειακῶς, χρησιμοποιεῖ τίς πηγές καί τό πολύτιμο ὑλικό τοῦ Ὑπουργείου Ἐξωτερικῶν τῆς Ἑλλάδος καθώς καί τό ἀντίστοιχο ὑλικό τοῦ Ὑπουργείου Ἐξωτερικῶν τῆς Μεγάλης Βρεταννίας TheNational Archives of Foreign Office. Βέβαια, εἶναι αὐτονόητο ὅτι ὁ συγγραφέας χρησιμοποιεῖ καί ἄλλα παρόμοια σημαντικά στοιχεῖα, τά ὁποῖα ἤντλησε ἀπό τήν Πατριαρχική Βιβλιοθήκη, ἀπό τήν Βικελαία Βιβλιοθήκη τοῦ Ἡρακλείου Κρήτης καί ἀπό τόν τύπο τῆς ἐποχῆς. 

Ἡ πολύτιμη αὐτή μελέτη χωρίζεται σέ πέντε κεφάλαια. 

Στό πρῶτο γίνεται λόγος γιά τήν ἐκκλησιαστική κατάσταση στήν Αἴγυπτο πρό τῆς ἐκλογῆς τοῦ Μελετίου στό Θρόνο τῆς Ἀλεξανδρινῆς Ἐκκλησίας, μετά τήν ἐκδημία τοῦ Ἀλεξανδρείας Φωτίου, καθώς ἐπίσης καί στό ζήτημα τῆς συντάξεως τῶν Κανονισμῶν λειτουργίας τοῦ Πατριαρχείου ἐπί Πατριαρχῶν Σωφρονίου καί Φωτίου. 

Στό δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται ἀναλυτικῶς ἡ, ἐν μέσῳ κυβερνητικῶν ἀλλαγῶν καί ποικίλων σχημάτων ἐξουσίας, ἀσταθής πολιτική κατάσταση τῆς Αἰγύπτου, κατά τά πρῶτα ἔτη τοῦ ἀνεξάρτητου ἐθνικοῦ της βίου. Ἡ προσέγγιση αὐτή περιλαμβάνει κυρίως τήν περίοδο 1923-1927, πρίν δηλαδή ἀπό τήν ἐκλογή τοῦ Μελετίου καί μέχρι τήν ἀναγνώρισή του ἀπό τίς Αἰγυπτιακές Ἀρχές. Παράλληλα, τό κεφάλαιο αὐτό μελετᾶ τήν θέση τῶν Ἑλλήνων στήν Αἴγυπτο καί τή σχέση τους μέ τό μουσουλμανικό πληθυσμό τῆς χώρας καθώς καί τήν συνθήκη Montreux. 

Στό τρίτο κεφάλαιο περιγράφεται ἡ προεκλογική διαδικασία γιά τήν ἀνάδειξη τοῦ διαδόχου τοῦ Ἀλεξανδρείας Φωτίου, μέ ἔμφαση στόν ἑλληνόφωνο ὁμογενειακό τύπο κατά τό Δεκέμβριο τοῦ 1925, ἀλλά καί στό περιεχόμενο τῶν διπλωματικῶν ἐγγράφων τῶν διαφόρων δημοσίων διπλωματικῶν ὑπηρεσιῶν. Στό ἴδιο κεφάλαιο παρουσιάζεται καί ἡ ἐκλογική διαδικασία, ἐν σχέσει πρός τήν μεταβλητή τῶν συριακῶν ἀξιώσεων καί διεκδικήσεων ἐπί τῆς ἐκλογικῆς, καί ὄχι μόνον, διαδικασίας, στίς ἀρχές τοῦ 1926. 

Στό τέταρτο κεφάλαιο ἐξετάζεται ἡ ἀνάμειξη τῆς Αἰγυπτιακῆς Κυβερνήσεως στήν ἐκλογική διαδικασία καί ὁ ρόλος τῶν ἐν Αἰγύπτῳ Ἑλληνικῶν διπλωματικῶν ἀρχῶν, μέ ἰδιαίτερη βαρύτητα νά δίδεται στό δικαίωμα τῆς Αἰγύπτου νά διαγράφει ἀπό τόν κατάλογο τῶν ὑποψηφίων πρός ἐκλογή Πατριαρχῶν ὀνόματα ἀρχιερέων, ἐνῶ παρουσιάζεται μέσα ἀπό τό αὐτοβιογραφικό ἡμερολόγιο τοῦ Μελετίου ἡ ἄποψή του γιά τίς Ἑλληνικές διπλωματικές ἀρχές τῆς Αἰγύπτου. 

Στό πέμπτο καί τελευταῖο κεφάλαιο παρουσιάζονται λεπτομερῶς τά τῆς ἐκλογῆς τοῦ Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας Μελετίου, τά τῆς ἐνθρονίσεώς του, ἐνῶ προσεγγίζεται καί τό πολυδιάστατο ζήτημα τῆς ἀναγνωρίσεώς του ἀπό τίς Αἰγυπτιακές ἀρχές, τό ὁποῖο ἔγινε πολύπλοκο λόγῳ ἀπουσίας Κανονισμῶν λειτουργίας τοῦ Ἀλεξανδρινοῦ Θρόνου, μέ ἀποτέλεσμα τήν ἐπανεξέταση τῆς ἑλληνικῆς ὑπηκοότητας τῶν Αἰγυπτιωτῶν Ἑλλήνων Ὀθωμανῶν ὑπηκόων καί τίς διεκδικήσεις τῶν Σύρων Ὀρθοδόξων. 

Στό τέλος τῆς μελέτης ὁ συγγραφέας παρουσιάζει ἕνα μεστό συμπερασματικό ἐπίλογο, τήν ἀγγλόφωνη περίληψη καί τήν πλούσια βιβλιογραφία. Ἰδιαίτερη ἐντύπωση μάλιστα δημιουργεῖ τό φωτογραφικό παράρτημα, μέ φωτοστιγμές ἀπό τή ζωή τοῦ Πατριάρχου Μελετίου, καθώς καί τό εὐρετήριο πού ἀκολουθεῖ.

Ὁ πανοσιολ. συγγραφέας, μέσα ἀπό αὐτή τή μελέτη, μέ τήν πολύτιμη γραφίδα του καί μετά ἀπό πολυχρόνια ἔρευνα πού πραγματοποίησε σέ πηγές καί σέ ἀρχειακό ὑλικό, παρουσιάζει πτυχές τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας μιᾶς συγκεκριμένης περιόδου καί ἑνός ἐκκλησιαστικοῦ προσώπου, ὄχι τυχαίου. Εἶναι ἄριστη ἡ παρουσίασή του, καθώς ἐπαγωγικά καί μεθοδικά ἐκθέτει τά στοιχεῖα τῆς ἐποχῆς, δίχως νά κουράζει τόν ἀναγνώστη. Ἡ ἀνάγνωση, μάλιστα, τοῦ κειμένου εἶναι ἐξόχως ἀπολαυστική, καθώς ἡ ἀρχαιοπρεπής ἑλληνική γλῶσσα, τήν ὁποία χρησιμοποιεῖ μέ ἄνεση ὁ συγγραφέας, και ὁἀφηγηματικός τρόπος παρουσίασης των γεγονότων καθιστοῦν εὔκολη τήν ἀνάγνωση καί μελέτη του, ἀφήνουνδέ στόν ἀναγνώστη τό αἴσθημα τῆς χαρᾶς καί τῆς ἱκανοποίησης.

Γι᾽ αὐτό ἡ μελέτη αὐτή δέν συνιστᾶ ἕνα ἁπλό ἀπολιθωμένο ἱστορικό κείμενο, ἀλλά ἔρχεται νά καλύψει ἕνα κενό τῆς περιόδου ἐκείνης, τό ὁποῖο δέν ἔχει ἀπασχολήσει ἄλλο ἐρευνητή. Πρόκειται γιά μιά πολύτιμη συνεισφορά στήν ἐπιστήμη, τή Θεολογία καί τήν Ἐκκλησία. 

Προσωπικῶς συγχαίρω τόν πανοσιολ. Δευτερεύοντα Θεόδωρο καί εἶμαι πεπεισμένος ὅτι ἡ μελέτη αὐτή ἀποτελεῖ τήν ἀπαρχή γιά παρόμοια, ἐξίσου ἀξιόλογα, θεολογικά καί ἐπιστημονικά συγγράμματα.