ΕΝΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΠΟΝΗΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΟΝΥΣΙΟ "ΦΙΛΟ[ΣΚΥΛΟ]ΣΟΦΟ"

Πασχάλης Βαλσαμίδης 

Επίκουρος Καθηγητής Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 

Δημήτριος Παπάζης, Διονύσιος Μητροπολίτης Λαρίσης «Φιλόσοφος» ή «Σκυλόσοφος» [1541(;)-1611], έκδ. Ι. Μητροπόλεως Λαρίσης και Τυρνάβου, Λάρισα 2016, σσ. 494. 

Ο αγαπητός φίλος και συνάδελφος Δημήτρης Παπάζης τελευταία ασχολήθηκε με τον μητροπολίτη Λαρίσης Διονύσιο (1541;-1611) για τον οποίο μέχρι στιγμής απουσίαζε από το χώρο της εκκλησιαστικής ιστορίας μία εμπεριστατωμένη μονογραφία. Πρόκειται για μία καλαίσθητη έκδοση με χονδρά καπάκια και καλής ποιότητας χαρτί, την οποία ανέλαβε να εκδώσει η Ιερά Μητρόπολη Λαρίσης και Τυρνάβου. Το εξώφυλλο του βιβλίου κοσμείται με σκίτσο, τη σφραγίδα και με πανομοιότυπο της υπογραφής του μητροπολίτου Λαρίσης Διονυσίου, ενώ το οπισθόφυλλο με προτομές του που στήθηκαν στις περιοχές Παραμυθίας, Ιωαννίνων, Τρικάλων και Καρδίτσας. Το πόνημα αφιερώνει στα παιδιά του Θεοδώρα, Άγγελο και Χρήστο. 

Το πλούσιο υλικό που συγκέντρωσε με πολύ κόπο και μόχθο το χωρίζει σε τρία κεφάλαια. 

Το βιβλίο αρχίζει με τους προλόγους του μητροπολίτου Λαρίσης και Τυρνάβου Ιγνατίου (σσ. 7-9), του ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Βλάση Φειδά (11-18) και του συγγραφέα (σσ. 19-26). 

Ακολουθεί συνοπτικό ιστορικό σημείωμα (27-45), όπου ο συγγραφέας κάνει λόγο για τα επαναστατικά κινήματα της εποχής και για τις πηγές για τη μελέτη του βίου και της δράσης του μητροπολίτου Λαρίσης Διονυσίου. Επίσης για το υπόμνημα εκλογής του, για το στηλιτευτικό λόγο, που γράφτηκε από τον Μάξιμο Πελοποννήσιο, για τη βιογραφία του νεομάρτυρα Σεραφείμ και για το Ηπειρωτικό Χρονικό που εξιστορεί τα μεταγενέστερα γεγονότα της επανάστασης της Ηπείρου. Παρακάτω παρουσιάζει τις δυτικές πηγές που προέρχονται από τα αρχεία της Ισπανίας, της Ιταλίας (Βατικανού, Κρατικού Αρχείου Βενετίας), της Βιέννης και του Βουκουρεστίου, οι οποίες περιέχουν στοιχεία για τον Διονύσιο. 

Το πρώτο κεφάλαιο (47-61) αναφέρεται στον Διονύσιο από το 1541; έως το 1593. Ο Παπάζης εδώ ασχολείται με ένα δύσκολο θέμα το έτος γεννήσεως του Διονυσίου για το οποίο υπάρχουν διαφορετικές απόψεις και θεωρεί κατά την άποψή του το έτος 1541; Στη συνέχεια με την καταγωγή του, τη μοναχική κουρά του, που εκάρη μοναχός στη μονή του αγίου Δημητρίου Διχουνίου, στις σπουδές που πραγματοποίησε στην Ιταλία και στην Κωνσταντινούπολη και στη διακονία του στην πατριαρχική αυλή. 

Το δεύτερο κεφάλαιο (63-83) καλύπτει τα έτη 1593-1601. Κάνει λόγο για την εκλογή του Διονυσίου στον μητροπολιτικό θρόνο της Λάρισας κατά το έτος 1593, που θεωρεί ότι είναι το ορθότερο, για την εγκατάστασή του στα Τρίκαλα, που ήρθε από την Κωνσταντινούπολη το 1593/1594 και έμεινε έως το 1600, για τον σχεδιασμό της επανάστασης στη Θεσσαλία, τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν και για τα σχέδια που προέβλεπαν την επανάσταση. Ακολούθως αναφέρεται στα γεγονότα του Νοεμβρίου του 1600 που σημειώθηκαν για την εξέγερση, η οποία είχε θύματα και ιερωμένους και είχε αποτύχει με αποτέλεσμα ο Διονύσιος να φύγει στην Ιταλία. Επίσης στην απομάκρυνσή του από τη μητρόπολη Λαρίσης από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, για την οποία υπάρχουν διάφορες απόψεις. Εδώ ο συγγραφέας προσπαθεί κατά τη γνώμη του να δώσει τις σχετικές απαντήσεις με τα ανάλογα σχόλια και να αποδείξει την πραγματικότητα. 

Στο τρίτο κεφάλαιο (85-131) γράφει για την αρχιερατεία του Διονυσίου κατά τα έτη 1601-1611 στην Ιταλία και στην Ισπανία. Παρουσιάζει στοιχεία και γεγονότα που διαδραματίστηκαν την περίοδο αυτή που έχουν σχέση με το Διονύσιο και τις προσπάθειές του για μία νέα εξέγερση στην Ήπειρο. Στη συνέχεια αναφέρεται στην επιστροφή του Διονυσίου στην Ήπειρο (1603/1604), με επιχειρήματα στις επαναστατικές δράσεις του, που απέτυχαν, για τον εντοπισμό του, τη σύλληψή του και για το μαρτύριό του. 

Ακολουθούν το επίμετρο (133-149), ο επίλογος (151-153), η περίληψη (155-162), οι συντμήσεις περιοδικών και εγκυκλοπαιδειών (163-165), η βιβλιογραφία (167-232), το ευρετήριο (233-244), οι σημειώσεις (245-477) και συνοπτικό υλικό (479-494) που διαιρείται σε φωτογραφίες και έγγραφα.

Από τη μελέτη του βιβλίου αντιλαμβάνεται κανείς την αξιόλογη δουλεία που έκανε ο Παπάζης. Επίσης διαπιστώνεται για μία ακόμη φορά ο ζήλος, η τόλμη και η επιμονή του να ασχολείται με θέματα που απαιτούν βάθος χρόνου, έρευνα, μελέτη και πολύ κόπο. Μελέτησε μία δύσκολη περίοδο της τουρκοκρατίας για την οποία δεν είναι εύκολο κανείς να έχει στοιχεία και πληροφορίες όπως στα τέλη της ύστερης Οθωμανικής περιόδου. Συνδυάζει τις αρχειακές πηγές με τις δευτερεύουσες, ενώ συμπληρώνει, τεκμηριώνει και διορθώνει λανθασμένες απόψεις. Χαρακτηριστικό του συγγραφέα είναι ο εντοπισμός των πηγών και ακόμα των μικρών αναφορών που έχουν γίνει για τον μητροπολίτη Λαρίσης Διονύσιο. Αυτό φαίνεται στις πλούσιες υποσημειώσεις που παραθέτει, οι οποίες καλύπτουν περίπου διπλάσιο χώρο σελίδων στο βιβλίο του από το κείμενο που παρουσιάζει. Επίσης στις υποσημειώσεις παραθέτει τις πηγές, την ελληνόγλωσση και ξενόγλωσση βιβλιογραφία. Διευκρινίζει με κάθε λεπτομέρεια και σαφήνεια κάθε γεγονός και αναφορές άλλων συγγραφέων που έχουν σχέση με το θέμα του και σε ορισμένες περιπτώσεις παραθέτει αυτούσια κείμενα για να βοηθήσει τον αναγνώστη να έχει μια ποιο ξεκάθαρη και ολοκληρωμένη εικόνα. 

Τέλος, το βιβλίο είναι γραμμένο πολύ προσεκτικά σύμφωνα με τους κανόνες της επιστημονικής τεχνογραφίας και φέρνει στο φως της δημοσιότητας νέα στοιχεία. Σίγουρα θα είναι χρήσιμο εργαλείο για τους νέους επιστήμονες και θα συμβάλει θετικά στην έρευνα και μελέτη των ερευνητών. Οφείλονται θερμά συγχαρητήρια στον συγγραφέα και ευχές για νέες επιτυχίες του.