ΓΙΑ ΤΟ ΑΙΤΗΜΑ ΤΗΣ ΕΚΧΩΡΗΣΕΩΣ ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΟΥ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΟΥΚΡΑΝΙΑΣ

Οι φωτογραφίες είναι από την ιστορική, επίσημη επίσκεψη του Οικουμενικού Πατριάρχου στο Κίεβο τον Ιούλιο του 2008. 

Του Γιάννη Γιγουρτσή
Καθηγητού της Μεγάλης του Γένους Σχολής

Μια πολύ σημαντική εκκλησιαστική είδηση με μεγάλη πολιτική βαρύτητα σε διεθνές επίπεδο, που μάλλον πέρασε στα ψιλά στα μάλλον ομφαλοσκοπούντα ελληνικά ΜΜΕ, στα περισσότερα από τα οποία δεν βλέπω καν να αναφέρεται. 

Η Αγία και Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου αποφάσισε να εξετάσει το αίτημα για παραχώρηση αυτοκεφαλίας στην Εκκλησία της Ουκρανίας. Πρόκειται για ένα αίτημα δεκαετιών της Ουκρανικής εκκλησίας και κοινωνίας, το οποίο υποστηρίζει σθεναρά η πολιτική ηγεσία της χώρας. 

Ο Πρόεδρος της χώρας έχει ο ίδιος επισκεφθεί τον Πατριάρχη και έχει ζητήσει την παραχώρηση της αυτοκεφαλίας, αλλά το Πατριαρχείο ως τώρα καθυστερούσε το θέμα μέχρι οι συνθήκες να γίνουν κατάλληλες και το θέμα να ωριμάσει. Ένας βασικός λόγος αναμονής ήταν και η δυσαρέσκεια της Μόσχας, καθώς η Ουκρανία ανήκει αυτή τη στιγμή εκκλησιαστικά στο Πατριαρχείο Μόσχας, το οποίο είναι βέβαιον πως θα αντιδράσει και δεν θέλει την απόσχιση ενός τμήματος της δικαιοδοσίας του, και μάλιστα τόσο μεγάλου. 

Οι πολύ κακές ωστόσο σχέσεις μεταξύ Μόσχας και Κιέβου, τόσο σε πολιτικό όσο και σε εκκλησιαστικό επίπεδο, καθιστούν την κίνηση αυτή αναγκαία. Άλλωστε, στην Ουκρανία υπάρχει ήδη η οργανωτική δομή μιας αυτοκέφαλης εκκλησίας και οι σχέσεις με την Μόσχα έχουν ουσιαστικά διακοπεί. Ωστόσο η εκκλησία αυτή δεν μπορεί να συσταθεί κανονικά (σύμφωνα με το εκκλησιαστικό δίκαιο) αν δεν την αναγνωρίσει το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το μόνο αρμόδιο για να της παραχωρήσει την αυτοκεφαλία. Στη συνέχεια οι υπόλοιπες (14 μαζί με το Οικουμενικό Πατριαρχείο) Ορθόδοξες εκκλησίες αναγνωρίζουν την νέα εκκλησία και την εγγράφουν στα Δίπτυχα, γεγονός που γίνεται δημόσια με την μνημόνευση του πρώτου των υπολοίπων εκκλησιών από τον Πρώτο κάθε εκκλησίας (Πατριάρχη ή Αρχιεπίσκοπο), όταν ο ίδιος λειτουργεί. 

Πρέπει να θεωρηθεί βεβαία η σφοδρή αντίδραση της Μόσχας στην προοπτική της αυτοκεφαλίας και η προσπάθειά της να επηρεάσει άλλες εκκλησίες να μην την αναγνωρίσουν. Ωστόσο και η ίδια η Μόσχα ξέρει, πως η παραχώρηση της αυτοκεφαλίας από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως είναι το μεγάλο βήμα που δεν έχει επιστροφή και, αργά ή γρήγορα, θα συμβιβαστεί.. Σίγουρο είναι επίσης πως ένα μέρος των κατοίκων της Ουκρανίας, στην ανατολική Ουκρανία κυρίως, που δηλώνουν Ρώσοι, δεν θα θελήσουν να ενταχθούν στην νέα εκκλησία. Η Μόσχα θα προσπαθήσει επίσης να επηρεάσει και άλλες εκκλησίες ώστε να μην αναγνωρίσουν την νέα αυτοκέφαλη εκκλησία, γεγονός που θα οδηγήσει, για μία ακόμα φορά, σε ένα εκκλησιαστικό μπρα ντε φερ, με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. 

Το Πατριαρχείο της Μόσχας δυσανασχετεί με την πρωτοκαθεδρία και τον συντονιστικό ρόλο που έχει το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως εντός του Ορθόδοξου κόσμου και προσπαθεί πολλές φορές να τον υποβαθμίσει και να τον υπονομεύσει με τρόπους πολλούς και ποικίλους. Ειδικότερα τις τελευταίες δεκαετίες, μετά την πτώση του κομμουνισμού, η εκκλησία έχει γίνει όργανο της ρωσικής πολιτικής και ο Πατριάρχης Μόσχας στενός εταίρος του Προέδρου Πούτιν. Οι σχέσεις Μόσχας και Κωνσταντινούπολης έχουν ενταθεί και μετά από την προσπάθεια της Μόσχας να υπονομεύσει την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Κρήτης που έγινε σε Ηράκλειο και Κολυμπάρι το 2016. 

Συστηματικές είναι οι προσπάθειές της, επίσης, να διεισδύσει σε περιοχές δικαιοδοσίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ακόμα και στην ίδια την Τουρκία, με το πρόσχημα των Ρώσων ή ρωσόφωνων χριστιανών. Για να αποφύγει αυτό το ενδεχόμενο, το Πατριαρχείο έχει συστήσει ενορίες και κάνει λειτουργίες, τακτικά ή περιοδικά, στα σλαβονικά (αρχαία ρωσικά, η εκκλησιαστική γλώσσα των περισσότερων σλαβικών εκκλησιών) όχι μόνο στην Κωνσταντινούπολη, όπου υπάρχει ρωσική παροικία και ρωσόφωνες εκκλησίες εδώ και 100 και πλέον χρόνια, αλλά και στην Αττάλεια, την Αλάνια, την Σμύρνη, την Προύσα κ.α. 

Πέρα από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ο ρωσικός εκκλησιαστικός ιμπεριαλισμός εκδηλώνεται και στον χώρο δικαιοδοσίας του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, στους Αγίους Τόπους, ενώ εκκλησίες όπως αυτή τη Αντιόχειας - λόγω και των πολιτικών συνθηκών στην Συρία - είναι λίγο πολύ υπό την άμεση επιρροή της. 

Η Ρωσία διεκδικεί τον ρόλο της τρίτης (και τελευταίας) Ρώμης, μέσα από θρύλους και μυθεύματα, ήδη από τον 16ο αιώνα και μαζί τόσο την αυτοκρατορική όσο και την εκκλησιαστική κληρονομία της Κωνσταντινούπολης. Πάρα τις ιστορικές αλλαγές που μεσολάβησαν, τα πάνω και τα κάτω, η Μόσχα ουδέποτε έπαψε να διεκδικεί τον ρόλο αυτό, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο έντονα και αποτελεσματικά. Σημειώνεται πως ο Μητροπολίτης Μόσχας διεκδίκησε και πήρε - περίπου εκβιαστικά - τον αξία του Πατριάρχη, από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Ιερεμία Β΄τον Τρανό το 1589, σε μια επίσκεψη του τελευταίου στην Ρωσία, όπου είχε πάει να να ενισχύσει οικονομικά το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Η πατριαρχική αξία της Μόσχας αναγνωρίστηκε λίγο αργότερα από την σύνοδο του Πατριαρχείου. Έκτοτε η Μόσχα βρίσκεται στην 5η κατά σειρά ιεραρχίας θέση μεταξύ των ορθοδόξων εκκλησιών, γεγονός πού πάντως δεν φαίνεται να αρέσει ιδιαιτέρως ούτε να αρκεί στον επικεφαλής της, και μάλιστα στον σημερινό Πατριάρχη Κύριλλο. 

Σημειώνεται πως η αυτοκεφαλία στην Ουκρανική Εκκλησία δεν παραχωρήθηκε ακόμα, αλλά θα παραχωρηθεί μετά από διαπραγματεύσεις και ενημέρωση των άλλων εκκλησιών, πλην το πρώτο και αποφασιστικό βήμα έγινε με τη απόφαση της τελευταίας Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου. 

Σημείωση: Το όσα προαναφέρονται, υπογραμμίζουν, νομίζω, τον εξέχοντα και όλως ιδιαίτερο ρόλο που έχει σε διεθνές εκκλησιαστικό (και εν μέρει πολιτικό) επίπεδο το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Αυτό αν το δούμε σε συνδυασμό με τις ιδιαίτερες και γνωστές συνθήκες της παρουσίας του στην Κωνσταντινούπολη, καθιστούν τον ρόλο του εξαιρετικά σημαντικό μεν, την θέση του εξαιρετικά ευαίσθητη και ιδιαίτερη δε. Αυτό για όσους με ευκολία, επιπολαιότητα, αλλά κάποτε με μη αποκρυπτόμενη σκοπιμότητα, κριτικάρουν, κατηγορούν ή διαβάλουν το Πατριαρχείο και τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο για τις ενέργειες και τις αποφάσεις του. Τίποτα από όσα κάνει το Φανάρι δεν είναι τυχαίο, ασχέτως αν κάποιοι δεν μπορούν να διακρίνουν ή να καταλάβουν τους λόγους κάποιων ενεργειών. Όλα όσα πράττει το Φανάρι έχουν σε τελική ανάλυση έναν σκοπό. Την διαφύλαξη και το συμφέρον της Ορθοδοξίας καθώς και την συνέχιση ενός αρχαίο θεσμού που μετρά 17, σχεδόν πλήρεις, αιώνες ζωής. 

(Για πείτε μου κάποιον θεσμό διεθνή και με τέτοιο κύρος που μπορεί να σταθεί δίπλα ισότιμα σε μια τέτοια ιστορία και ζωντανή παράδοση).