Ο ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΗΓΕΤΗΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης στη Ρωσία (Μάϊος 2010)

«ΑΝΘΟΔΕΣΜΗ ΜΕ ΑΓΚΑΘΙΑ» ΤΟ ΔΩΡΟ ΤΩΝ ΡΩΣΩΝ ΣΤΟΝ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ ΓΙΑ ΤΗΝ 27η ΕΠΕΤΕΙΟ ΤΟΥ 

Του Αρχιμ. Γεράσιμου Φραγκουλάκη

Αννόβερο Γερμανίας

Στις 22 Οκτωβρίου συμπληρώθηκαν 27 χρόνια από την εκλογή του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου στον πρώτο Θρόνο της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ως Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης και Οικουμενικού Πατριάρχη. 

Όλα αυτά τα 27 χρόνια υπήρξαν χρόνια δημιουργίας, χρόνια προβολής της Ορθοδοξίας παγκοσμίως. Στην κυριολεξία και τα 27 αυτά χρόνια αποτελούν περίοδο επιτευγμάτων, τα οποία έχουν την αναγνώριση προσωπικοτήτων όχι μόνο από το χώρο της Εκκλησίας, αλλά και από άλλους θρησκευτικούς, κοινωνικούς, πολιτικούς, επιστημονικούς κ.ά. χώρους. 

Από την εκλογή του, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος θέλησε να συσφίξει τις σχέσεις των Ορθοδόξων Εκκλησιών, κάτι το οποίο αποδείχτηκε ιδιαιτέρως δύσκολο, διότι ενώ γίνεται προσπάθεια συνολικά η Ορθόδοξη Εκκλησία να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των καιρών, μία από τις Ορθόδοξες Εκκλησίες, αυτή της Ρωσίας προσκολλημένη σε αγκυλώσεις του παρελθόντος δεν λέει να προσαρμοστεί. Έχοντας αναπτύξει τη θεωρία της "Τρίτης Ρώμης" και προβάλλοντας ανέκαθεν την αριθμητική υπεροχή της, αμφισβητεί την Οικουμενικότητα του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. 

Όσον αφορά στη θεωρία της "Τρίτης Ρώμης", αυτή αναπτύχθηκε από νωρίς, πριν καν ιδρυθεί το Πατριαρχείο Μόσχας. Το έτος 1439 Ιεράρχες του Βυζαντίου μαζί με τον Ρώσο Μητροπολίτη Ισίδωρο αναγνώρισαν την πρωτοκαθεδρία του Πάπα στη Σύνοδο της Φλωρεντίας. Η Μόσχα δεν δέχτηκε την αναγνώριση αυτή, καθαίρεσε τον Μητροπολίτη Ισίδωρο και ταυτοχρόνως ανέπτυξε τη θεωρία της "Τρίτης Ρώμης". Μια θεωρία υπερφίαλη και εξωπραγματική, διότι ποτέ δεν υπήρξε πρώτη και δεύτερη Ρώμη για να υπάρξει και τρίτη. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνουν εκκλησιαστικοί ιστορικοί υπάρχει μόνο "Πρεσβυτέρα" Ρώμη και "Νέα" Ρώμη, όπως ονομάστηκε η Κωνσταντινούπολη ως νέα αυτοκρατορική πρωτεύουσα από τον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Α΄, τον γνωστό σε όλους μας ως Μέγα και ως Άγιο Κωνσταντίνο. 

Προφανώς η θεωρία αυτή αποτελεί τη βάση των επιδιώξεων και των οραμάτων της Ρωσικής Εκκλησίας. Γι' αυτό αν και οι Ρώσοι σχετικά αργά εκχριστιανίστηκαν, το έτος 988 μ.Χ., διεκδικώντας από την πρώτη στιγμή ισότιμο συμμετοχή στα Εκκλησιαστικά πράγματα καταφέρνουν με τρόπο "ανορθόδοξο" να αναγνωρισθεί η Εκκλησία τους ως Πατριαρχείο Μόσχας το έτος 1589 μ.Χ. και να καταλάβει την πέμπτη θέση στα Δίπτυχα μετά τα τέσσερα πρεσβυγενή Πατριαρχεία. Την πατριαρχική αναγνώριση την έλαβε το Πατριαρχείο της Μόσχας με εκβιασμό και αφού κράτησε για μισό χρόνο αιχμάλωτο τον Οικουμενικό Πατριάρχη Ιερεμία τον Τρανό. 

Το Πατριαρχείο Μόσχας ουδέποτε έκρυψε τη φιλοδοξία του, να ηγηθεί της Ορθοδοξίας παγκοσμίως. Ανέκαθεν αμφισβητούσε κυριαρχικά δικαιώματα του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Δεν είναι άσχετο με αυτό, το γεγονός ότι όταν αναφέρεται η Ρωσική Εκκλησία στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, με πάρα πολύ ελάχιστες και σκόπιμες εξαιρέσεις, το αποκαλεί συνήθως Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και όχι Οικουμενικό. 

Στο ίδιο πλαίσιο κινείται και η αναστάτωση που έχει επιφέρει και τώρα στην Εκκλησία, εξαιτίας της επικειμένης χορηγήσεως Αυτοκεφαλίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην Εκκλησία της Ουκρανίας. Παρότι αποτελεί κυριαρχικό δικαίωμα του Οικουμενικού Πατριαρχείου να εκχωρεί την Αυτοκεφαλία σε μία Εκκλησία, όπως έγινε και με την Εκκλησία της Ρωσίας, το Πατριαρχείο Μόσχας με σειρά τεχνασμάτων προσπαθεί να εμποδίσει αμφισβητώντας ευθέως το δικαίωμα αυτό του Οικουμενικού Πατριαρχείου, θέλοντας ουσιαστικά να αμφισβητήσει και να πλήξει την οικουμενικότητά του. Αυτό γίνεται πασιφανές αν παρατηρήσει κανείς τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί η Εκκλησία της Ρωσίας. Ο Μητροπολίτης Βολοκολάμσκ Ιλαρίων, Προέδρος του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων του Πατριαρχείου Μόσχας σε συνέντευξή του στο πρακτορείο ειδήσεων ΤΑΣΣ δήλωσε: "Ο Βαρθολομαίος δεν είναι πλέον ο ηγέτης της οικουμενικής Ορθοδοξίας". Αυτό δεν αποτελεί απλά μια θέση του Μητροπολίτη Ιλαρίωνα, αλλά την μακρόχρονη επιδίωξη του Πατριαρχείου στο οποίο ανήκει. Αυτό επεδίωξε και με την προσπάθεια που έκανε με θεμιτούς και αθέμιτους τρόπους να τορπιλίσει την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο η οποία πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 2016 στην Κρήτη. 

Ποιος δεν θυμάται, με πόσα τεχνάσματα κατάφερε να επιβάλει διάφορες οργανωτικές αλλαγές, για να απέχει στο τέλος. Αν πραγματικά ενδιαφερόταν για την τακτοποίηση ορισμένων θεμάτων η συμμετοχή της και η ουσιαστική συμβολή της θα μπορούσε να ήταν καθοριστική. Ακόμη και το επίμαχο των ημερών θέμα της εκχώρησης Αυτοκεφαλίας είχε τεθεί προς συζήτηση, όμως το Πατριαρχείο Μόσχας φρόντισε και αυτό να το βάλει στο περιθώριο και να που τώρα το καίει!

Κάνοντας βέβαια και τούτη τη φορά χρήση των μέσων που διαθέτει, μεταξύ των οποίων ο μεγάλος αριθμός πιστών που έχει αλλά και την πολιτική και οικονομική της ισχύ προσπαθεί να επιβάλει τα θέλω της. Όσον αφορά βεβαίως στην πολιτική και οικονομική ισχύ που έχει δεν χωρεί αμφιβολία. Ο ίδιος ο Πατριάρχης Κύριλλος άλλωστε σε Σύναξη Προκαθημένων στην Κωνσταντινούπολη είχε δηλώσει πως, πρώτα ως Εκκλησία είναι για το έθνος. Για την δε οικονομική της δύναμη μας βεβαιώνουν μεταξύ άλλων και οι (ανιδιοτελείς) υπέρογκες δωρεές της. Όσον αφορά τώρα στο υπεράριθμο των μελών της, εκεί ας διατηρήσουμε κάποιες επιφυλάξεις. Πόσοι άραγε από όλους αυτούς που συγκαταλέγει στα μέλη της η Εκκλησία της Ρωσίας είναι οι βαπτισμένοι; Πέρα του ότι προσμετρά ως μέλη της όλους τους κατοίκους της πρώην Σοβιετικής Ένωσης κάτι που δεν ισχύει, πολλοί μα πάρα πολλοί είναι και οι αβάπτιστοι. Ακόμη και σήμερα βαπτίζονται κάποιοι τελευταία στιγμή, για να γίνουν στη συνέχεια ιερείς. Σε καμιά περίπτωση βεβαίως δεν τους μεμφόμαστε όλους αυτούς, αλλά δεν μπορεί αυτή η πραγματικότητα να εμφανίζεται ως ιδανική και μάλιστα ικανή για να αλλάξει κάποια εκκλησιαστικά δεδομένα. 

Όπως φαίνεται και κανένας δεν μπορεί να το αμφισβητήσει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, το Πατριαρχείο Μόσχας ασκεί επιρροή σε κάποιες Ορθόδοξες Εκκλησίες. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα σήμερα, στο λεγόμενο Ουκρανικό θέμα. Τι συνέβη ξαφνικά; Από τη μια το Οικουμενικό Πατριαρχείο ασκώντας τα κανονικά δικαιώματά του αποφασίζει να εκχωρήσει Αυτοκεφαλία στην Εκκλησία της Ουκρανίας και από την άλλη το Πατριαρχείο Μόσχας αντιδρά έντονα και παραβλέποντας και παραποιώντας την ιστορική, αλλά κυρίως την εκκλησιαστική πραγματικότητα προσπαθεί όχι απλά να παρεμποδίσει το Οικουμενικό Πατριαρχείο, αλλά να επιβάλει ετσιθελικά την άποψή του. Και ενώ τα πράγματα είναι ξεκάθαρα με "καλοπληρωμένα άρθρα" και "μαύρη προπαγάνδα" η Εκκλησία της Ρωσίας "χτυπάει το Οικουμενικό Πατριαρχείο", όπως δήλωσε ο Παναγιώτατος Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος. Το ίδιο έργο βέβαια το έχουμε ξαναδεί στο παρελθόν, το 1996 στην Εσθονία και το 2014 στην Τσεχία. Και τότε προσπάθησε η Ρωσία να έχει ηγετική παρέμβαση στα εκκλησιαστικά δρώμενα, και τότε απείλησε, και τότε συμπεριφέρθηκε κατά τρόπο απαράδεκτο στο Οικουμενικό Πατριαρχείο που της έδωσε εκκλησιαστική οντότητα και την ανύψωσε σε Πατριαρχείο. Έφτασε μάλιστα τώρα στο σημείο με συνοδική απόφαση να διακόψει το Πατριαρχείο Μόσχας την Κοινωνία με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, όπως είχε κάνει και το 1996, με την ανακήρυξη της Αυτόνομης Εκκλησίας της Εσθονίας. Και έρχεται ο Μητροπολίτης Βολοκολάμσκ Ιλαρίων να μας πει ότι ο Οικουμενικός Πατριάρχης είναι σχισματικός. Αυτοί που στην ουσία πάνε να δημιουργήσουν σχίσμα κατηγορούν για σχισματικό τον θεματοφύλακα της εκκλησιαστικής ενότητας. Συνηθισμένη ρωσική τραγελαφική τακτική. Σε σχόλιό μου για την εμπλοκή του Πατριαρχείου Μόσχας στο θέμα που είχε δημιουργηθεί με την παραίτηση του Προκαθημένου της Εκκλησίας της Τσεχίας και Σλοβακίας κ. Χριστοφόρου είχα χρησιμοποιήσει την παροιμία "σηκώθηκαν τα πόδια να χτυπήσουν το κεφάλι". Την ίδια παροιμία χρησιμοποιώ και τώρα. Το ότι έχουν τόση φαινομενικά δύναμη τα πόδια, εν προκειμένω η Εκκλησία της Ρωσίας, οφείλεται στην οικονομική και κοσμική κυρίως δύναμη που έχει. Άλλωστε ο Προκαθήμενός της με κομπορρημοσύνη προ καιρού πλάσαρε τον εαυτό του ως τον μοναδικό "ελεύθερο" Πατριάρχη που υπάρχει. Δεν ξέρω βέβαια κατά πόσο έχει αξία για τον ίδιο ως Ορθόδοξος και μάλιστα Προκαθήμενος να έχει το σώμα ελεύθερο ή το πνεύμα αδούλωτο! 

Αναμφισβήτητα με την δύναμη της αυτή η Ρωσική Εκκλησία μπορεί να ασκεί επιρροή και σε άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες. Τώρα σε ποιες, εδώ ισχύει το "τι κάνει νιάου-νιάου στα κεραμίδια!". Είναι απορίας άξιο, γιατί υπάρχουν τόσοι υποστηρικτές του Πατριαρχείου Μόσχας μεταξύ των Ορθοδόξων; Καθόλου! Υποστηρίζουν όλοι εκείνοι που με διάφορους τρόπους ευνοούνται από το Πατριαρχείο της Μόσχας και εκείνοι που για τους δικούς τους λόγους τρέφουν αντιπάθεια έως και μίσος εναντίον του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Μεταξύ των τελευταίων συμπεριλαμβάνονται αρκετοί και εξ ημών, εννοώ Έλληνες Ορθόδοξοι κληρικοί και λαϊκοί. Έχετε παρακολουθήσει τα όσα γράφονται και λέγονται για το Ουκρανικό θέμα αυτό το διάστημα. Όλοι ξεκινούν με την παραδοχή ότι είναι αποκλειστικό δικαίωμα του Οικουμενικού Πατριαρχείου η εκχώρηση Αυτοκεφαλίας σε μία Εκκλησία, συνεχίζουν μετά με ένα "αλλά" προκειμένου να δικαιολογήσουν την αντίθετη θέση τους. Δυστυχώς, ιδιαίτερα οι κληρικοί και δη και αρχιερείς με τα γραφόμενά τους παρασύρουν πολύ κόσμο. Με τον τρόπο της η Εκκλησία της Ρωσίας κατάφερε να καθιερωθεί σε πολλούς ως πρότυπο Ορθόδοξης προσήλωσης και αντιοικουμενιστικής αντίστασης, χωρίς βεβαίως να ισχύει ούτε το ένα, ούτε το άλλο. Αυτό αποδεικνύεται περίτρανα από το πώς βιώνεται η Ορθοδοξία από τους αδελφούς μας τους Ρώσους και ιδιαιτέρως από τους κληρικούς. Η αυστηρότητα και τυπικότητα που φαινομενικά τους χαρακτηρίζει αποσκοπεί όχι στην καλλιέργειά τους ως Ορθοδόξων, αλλά περισσότερο στην καλλιέργειά τους ως Ρώσων Ορθοδόξων, κατάλοιπο παλαιών και νεώτερων βιωμάτων. 

Σε αυτή τη βάση θα πρέπει να δούμε και την σημερινή κατάσταση που επικρατεί μεταξύ Πατριαρχείου Μόσχας και Οικουμενικού Πατριαρχείου. Δεν πρόκειται για ένα θέμα ενδοοικογενειακό, που αφορά μόνο Ορθόδοξες Εκκλησίες. Για τους Ρώσους όπως φαίνεται, το θέμα είναι κυρίως εθνικό. Φαίνεται αυτό και από τα επιχειρήματα τα οποία χρησιμοποιούν. Όλα είναι εθνοκεντρικά. Και επειδή κατά βάση είναι ανίσχυρα εναποθέτουν τις ελπίδες τους, πού νομίζετε; στο θάνατο του Οικουμενικού Πατριάρχη, όπως δήλωσε ο Αρχιεπίσκοπος Βλαντιμίρ Βιγλιάνσκι, δημοσιογράφος και κριτικός λογοτεχνίας, προεστός του ναού της Αγίας Μάρτυρος Τατιάνας στο κρατικό πανεπιστήμιο της Μόσχας, λέγοντας πως "μόλις πεθάνει, (ο Οικουμενικός) νομίζω ότι όλα θα επανέλθουν στο φυσιολογικό". Βέβαια αυτό δεν αποτελεί μόνο ρώσικη αντίληψη. Το ίδιο είχε γραφτεί σε βιβλιοκρισία αφορώσα δίτομο έργο αναφερόμενο στο θέμα των "Νέων Χωρών", από Μητροπολίτη της Εκκλησίας της Ελλάδος. 

Εμείς αντιθέτως, με την ευκαιρία της 27ης επετείου από της εκλογής του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου υιϊκώς και προσευχητικώς ευχόμαστε να είναι πολλά, πάμπολλα τα έτη Του. Ο Θεός να του χαρίζει υπομονή και δύναμη για να συνεχίζει την αγλαόκαρπο διακονία του και ωφελιμότατη Πατριαρχία του προς δόξαν Θεού και για το καλό όλων μας!