ΓΙΑ ΤΗΝ "ΤΡΙΤΗ ΡΩΜΗ" ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΜΑΣΣΑΒΕΤΑ

Αγία Ρως

Νίκος Μπακουνάκης 

Το Βήμα, 15.12.2019

Τον Οκτώβριο του 2018 η Ιερά Σύνοδος του Πατριαρχείου της Μόσχας αποφάσισε να διακόψει την «ευχαριστιακή κοινωνία» με το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, επειδή το τελευταίο είχε ξεκινήσει τη διαδικασία για τη δημιουργία της αυτοκέφαλης Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας. Το θέμα προκάλεσε εντάσεις στις άλλες Εκκλησίες – και στην ελληνική, που αναγνώρισε με καθυστέρηση την αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ουκρανίας, τον Οκτώβριο του 2019. Η Μόσχα ξεκίνησε εκστρατεία διαίρεσης της ελληνικής Εκκλησίας, ανακοινώνοντας ότι διακόπτει την «κοινωνία» με τις ελληνικές μητροπόλεις που αναγνώρισαν την Ουκρανία και τη διατηρεί με τις μητροπόλεις (ελάχιστες) που αντιτάχθηκαν ή εξέφρασαν επιφυλάξεις.

Οι ορθόδοξες Εκκλησίες αποτελούν την «οικουμένη» στην κορυφή της οποίας βρίσκεται το Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως. Σε αυτή την Οικουμένη η Μόσχα ήθελε να έχει τελικά τα πρωτεία, ιδιαίτερα μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης, το 1453. Η «Αγία Ρως», δηλαδή ο ρωσικός λαός, ήταν ο νέος περιούσιος. Η πτώση της Πόλης έδωσε στον μύθο της Αγίας Ρως μια νέα διάσταση: μια χώρα υπαρκτή και ταυτόχρονα μεταφυσική, «ένα ορθόδοξο βασίλειο του μέλλοντος αιώνος». Μέσα στη νέα πραγματικότητα η Μόσχα διεκδίκησε τη θέση της Τρίτης Ρώμης, της νέας οικουμενικής πρωτεύουσας της ορθοδοξίας, καθώς η Δύση είχε πάρει άλλον δρόμο.

Η διεκδίκηση αυτή δεν ήταν αποκλειστικά θρησκευτική, αλλά και γεωπολιτική. Άλλωστε, όπως έδειξε η ιστορία, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία χρησιμοποιήθηκε από το ρωσικό κράτος τόσο κατά την αυτοκρατορική περίοδο όσο και κατά τη σοβιετική «ως μοχλός πολιτισμικού εκρωσισμού στο εσωτερικό μέτωπο και οργάνου ήπιας διπλωματίας στο εξωτερικό». Το ίδιο κάνει τώρα και ο Πούτιν, χρησιμοποιώντας την Εκκλησία για την προώθηση γεωπολιτικών στόχων στην περιοχή μας, με αιχμή την αποσταθεροποίηση του δυτικού προσανατολισμού της Ελλάδας και στόχο να στρέψει την ελληνική Εκκλησία και κοινωνία εναντίον του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Αυτή τη συναρπαστική ιστορία της «Τρίτης Ρώμης» παρουσιάζει ο Αλέξανδρος Μασσαβέτας στο νέο βιβλίο του «Η Τρίτη Ρώμη, η Μόσχα και ο Θρόνος της Ορθοδοξίας», που μόλις κυκλοφόρησε (εκδόσεις Πατάκη). Πρόκειται για μια αποκαλυπτική εξιστόρηση της Ορθοδοξίας και των εσωτερικών πολέμων της, που στηρίζονται βεβαίως και στις διαφορετικές ιστορικές εμπειρίες και παραδόσεις του κάθε λαού. Από αυτή την άποψη είναι τελικά μια ιστορία της Βαλκανικής και Ανατολικής Ευρώπης που αφορά όλους μας. Η απόλυτη τεκμηρίωση, που στηρίζεται σε πηγές κάθε απόχρωσης, και η αφηγηματική ποιότητα χαρακτηρίζουν και αυτό το βιβλίο του Μασσαβέτα, που θυμίζω ότι τον πρωτογνωρίσαμε το 2011 με το βιβλίο του «Κωνσταντινούπολη, η Πόλη των απόντων».