Κινηματογράφος και αναστοχασμός

Του Σταύρου Σ. Φωτίου

Καθηγητή Πανεπιστημίου Κύπρου,

Ιδρυτικoύ Μέλους της Κυπριακής Ακαδημίας.

Κάθε τέχνη αντάξια του ονόματός της επιτελεί δισήμαντη αποστολή: αφενός, θέτει τον άνθρωπο μπροστά στα μεγάλα υπαρξιακά ερωτήματα και, αφετέρου, καταθέτει ενώπιον της ελευθερίας του διάφορες απαντήσεις.

Συνεπώς η τέχνη, από τη μια, αφυπνίζει τον άνθρωπο από τον πνευματικό λήθαργο, καλώντας τον να αναμετρηθεί με τις διαχρονικές απορίες: υπάρχει Θεός και ποια η σχέση του μαζί του; Τι συνιστά τον αυθεντικό εαυτό του; Πώς καλλιεργεί βαθείς υπαρξιακούς δεσμούς; Ποια πρέπει να είναι η σχέση του με τη φύση; Πώς ενσαρκώνεται η ελευθερία, η αδελφοσύνη, η δικαιοσύνη; Πώς καταφάσκεται ο έρωτας, η φιλία, η δημιουργικότητα; Τι είναι το κακό, πού οφείλει την ύπαρξή του και πώς μπορεί να αναιρεθεί; Μπορεί να νικηθεί η φθορά και ο θάνατος; Από την άλλη, η τέχνη, παρουσιάζοντας διάφορες απαντήσεις, καλεί τον άνθρωπο να κρίνει και να συγκρίνει, να συμφωνήσει ή να διαφωνήσει, να υιοθετήσει ή να απορρίψει.

Ως εκ τούτου η τέχνη ασχολείται με κάθε έκφανση του βίου: την πολιτική και την οικονομία, την εργασία και την τεχνολογία, την οικογένεια και την αγωγή, την τέχνη και τη δημιουργία. Αναδεικνύει την αποξένωση του ανθρώπου και την αλλοτρίωση της κοινωνίας, την παθολογία της ιστορίας και την απειλή του μηδενός. Συνάμα παρουσιάζει τη θεογνωσία και την αυτογνωσία, την κοινωνικότητα και τη φυσική θεωρία.

Στον σχετικό προβληματισμό καταθέτω ως πρόταση για θέαση κάποια σημαντικά έργα της έβδομης τέχνης:

1. Ο πεταλούδας (Τhe Papillon, 1973): Η ποινή που ένα κράτος επιβάλλει στους παραβάτες οφείλει να άγει στην αλλαγή τους και όχι στον αφανισμό τους. Μεγαλύτερη ποινή για τον αλλοτριωμένο άνθρωπο είναι η μη καταξίωση της ελευθερίας και του χρόνου του. 

2. Κράμερ εναντίον Κράμερ (Kramer Vs. Kramer, 1979): Γονικότητα δεν είναι απλώς η βιολογική συγγένεια αλλά η συνεχής υπεύθυνη παρουσία για την ανάπτυξη και την ολοκλήρωση της προσωπικότητας ενός παιδιού. Τόσο η μητρότητα όσο και η πατρότητα είναι εξίσου σημαντικές για την ανατροφή του παιδιού.

3. Η μέρα της μορμότας (Groundhog Day, 1993): Η ζωή μπορεί να απαλλαγεί από την ανία, όταν ο άνθρωπος αναλάβει την ευθύνη του για τη διαμόρφωσή της. Μόνο η αγαπητική μέθεξη μπορεί να δώσει νόημα και ομορφιά στη ζωή.

4. Ο άνθρωπος της βροχής (Rain Man, 1988): Η επανασύνδεση ενός εγωιστή νεαρού με τον άγνωστο αδελφό του, τον βοηθεί να μοιραστεί αυθεντικές εμπειρίες ζωής και να επαναξιολογήσει την προτεραιότητα των αναγκών του.

5. Ο δικηγόρος του διαβόλου (The Devil’s Advocate, 1997): Ένας νεαρός νομικός αδιαφορεί για την αλήθεια και δέχεται να υπηρετήσει την παραπλάνηση της δικαιοσύνης χάριν του χρήματος. Κάποια στιγμή συνέρχεται και αντιδρά. Ο πειρασμός όμως της φιλαυτίας παραμονεύει πάντοτε· απλώς παρουσιάζεται με άλλο προσωπείο.

6. Σιμόνε (Simone, 2002): H δυνατότητα των σύγχρονων Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης να δημιουργούν είδωλα και η ανάγκη κατανάλωσης γι᾽ αυτά. Μια καταγγελία της σύγχρονης μαζικής υποκουλτούρας.

7. Τα παιδιά της χορωδίας (Les Choristes, 2004): Σε ένα μεταπολεμικό σχολείο ορφανών παιδιών με αυταρχική διεύθυνση, ένας καινούργιος δάσκαλος, μέσω της μουσικής, τους προσφέρει χαρά και αισιοδοξία και τους εμπνέει ένα καλύτερο μέλλον.

8. Ματς Πόιντ (Match Point, 2005): Ο χωρίς όρια αμοραλισμός, χάριν των απολαύσεων που προσφέρει ο πλούτος, καταλήγει όχι μόνο στην ψυχική αλλά και στη σωματική δολοφονία του άλλου. Ο άκρατος ατομικισμός καταλύει κάθε αίσθημα ευθύνης απέναντι στον συνάνθρωπο.  

9. Οι ζωές των άλλων (Das Leben der Anderen, 2006): Η ζωή ενός πράκτορα αλλάζει όταν, κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης ενός ζευγαριού, έρχεται σε επαφή με έργα πολιτισμού. Τα βιώματα των ανθρώπων που παρακολουθεί κρίνουν τη δική του υπαρξιακή έκπτωση και τον οδηγούν στην εσωτερική αφύπνιση.

10. Γκραν Τορίνο (Gran Torino, 2008): Ένας μισαλλόδοξος βετεράνος του Βιετνάμ γνωρίζοντας τους από άλλη χώρα γείτονές του, γίνεται θετικός απέναντί τους, κατανοεί τον εαυτό του και στο τέλος θυσιάζεται γι’ αυτούς.

Επιπλέον, συστήνω και τα εξής αριστουργήματα (για το καθένα από τα οποία απαιτείται ξεχωριστό άρθρο):

1. Ο Λόγος (Ordet, 1955). 2. Η έβδομη σφραγίδα (Det Sjunde Inseglet, 1957). 3. Θυσία (Offret, 1986). 4. Μπλε (Bleu, 1993).

Ας θυμόμαστε συνεχώς ότι κάθε άνθρωπος οφείλει να μεταμορφώνει τον Χρόνο (= Κρόνο που καταβροχθίζει τα παιδιά του) σε Καιρό, σε ευ-καιρία βίωσης των καίριων και τιμίων της ζωής.