ΓΕΡΟΝΤΟΣ ΧΑΛΚΗΔΟΝΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ: ΕΝΑΛΙΑΙ ΤΕΡΨΕΙΣ ΤΗΣ ΒΟΣΠΟΡΙΔΟΣ

ὑπὸ Γέροντος Χαλκηδόνος Ἀθανασίου 

Ὁ διαπρεπὴς Abdülhak Şinasi Hisar γράφων περὶ τοῦ τρόπου ζωῆς τῆς Βασιλίδος ἐχρησιμοποίησεν τὸν χαρακτηρισμόν "Πολιτισμὸς τοῦ Βοσπόρου". 

Οὕτως πολλὰ ἦσαν τὰ ἀξιοθέατα τὰ κοσμοῦντα τὸν Βόσπορον, ὡς τὰ πανέμορφα ἀνάκτορα καὶ ἀρχοντικά (Yalı, Köşk, Kasır ) εἰς τὰ χείλη τῆς θαλάσσης (Leb-i Derya), ὡσὰν πολύτιμα καὶ πολύχρωμα πετράδια αὐτῆς. 

Ἐκτὸς λοιπὸν αὐτῶν ὑπῆρχον καὶ πολλὰ κτήρια ἀποβαθρῶν (βαπορόσκαλες) χαριτωμέναι, μαρτυροῦσαι τὴν λεπτότητα καὶ φινέτσαν τῆς ὀθωμανικῆς ἀρχιτεκτονικῆς, πολλὰ τῶν ὁποίων σήμερον δὲν ὑπάρχουν, ἔχουν δυστυχῶς "μεταμορφωθεῖ" ἀπὸ μεταγενεστέρας ἐπεμβάσεις διὰ λόγους συχνάκις ὠφελιμιστικοὺς καὶ ἄλλους, ἢ κατασκευάσθησαν ἐκ νέου. 

Καὶ εἰς αὐτὰς τὰς βαπορόσκαλας ἄραζαν τὰ πλοῖα τοῦ γραφικοῦ στόλου τῆς ὀνομαστῆς τότε Şirket-i Hayriye ποὺ διέθετεν ἐντὸς 100 ἐτῶν τρία μεταγωγικά, ἑβδομήκοντα τέσσερα ἐπιβατικά, τρία τοῦ ἄνθρακος καὶ περιπάτου, συνολικῶς 80, μὲ τοὺς ἕλικας πλαγίως (Yandan Çarklı) πλεούμενα καὶ τοὺς πολλοὺς μέλαινας καπνοὺς τοῦ καρβούνου ἀπὸ τὰ ὑψηλά "περήφανα" φουγάρα τους, ποὺ ἐνοχλοῦσαν πολλούς1. 

Μεταξὺ λοιπὸν τῶν ἀποβαθρῶν ποὺ σώθηκαν μέχρι σήμερον ὑπάρχουν 37, τῶν ὁποίων μικρὰς μακέτας παρουσιάζει τὸ εἰδικὸν διὰ ναυτιλιακὰ ἀντικείμενα, μὲ τὴν πλουσίαν συλλογήν του Μουσεῖον τοῦ μεγάλου ἐπιχειρηματίου, φιλοτέχνου Rahmi M. Koç καὶ φίλου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Βαρθολομαίου, εἰς τὸ ἄλλοτε νεώριον τοῦ Haşköy (Πικριδίου). 

Οὕτως εἰς τὴν Ἀσιατικὴν πλευρὰν τοῦ Βοσπόρου ὑπῆρχον16, εἰς τὴν εὐρωπαϊκὴν 19, καὶ εἰς τὸν Κεράτιον 1 ἀποβάθρα. Αὐταὶ ἦσαν συμφώνως πρὸς τὸν τότε πληθυσμὸν γενικῶς μικραί2. Ἀρχικῶς εἰς τὰς σκάλας δὲν ὑπῆρχαν αἴθουσαι ἀναμονῆς διὰ τὸ κοινόν καὶ ἠλεκτρικὸν. Εἰς τὴν ἀνατολικὴν λοιπὸν τοῦ Βοσπόρου πλευρὰν σώζονται καὶ αἱ ἀκόλουθοι: 

Ἡ πρώτη ἀποβάθρα τοῦ Καδήκιοϊ 

1- Τοῦ Καδήκιοϊ (Χαλκηδόνος): Αὕτη ἐκτίσθη ἐπὶ τῆς ἐποχῆς τοῦ Σουλτάνου Abdülmecit περὶ τὸ 1840 ὑπὸ τῆς Fevaid -i Osmaniye διευθύνσεως. Εἶχεν δὲ παρ’ αὐτὴν μερικὰ μικρὰ καταστήματα ἐδωδίμων. Οἱ ἐρχόμενοι σιδηροδρομικῶς μετεφέροντο ἐκ τοῦ Haydarpaşa, τὸ ὁποῖον ἐκόσμει καὶ ἰδιαιτέρα σκάλα, διὰ λέμβων εἰς αὐτήν. Οἱ ἐπιβάται διὰ τῶν ἑλικοφόρων πλοίων μετέβαινον εἰς τὸ Sirkeci, τὰς νήσους καὶ τὸν Βόσπορον. Ὑπῆρχον δὲ διὰ τὴν εὐταξίαν ὡς καὶ εἰς τὰς λοιπὰς σκάλας, οἱ φύλακες (Kolağası) καὶ μία καλύβη διὰ τὰ εἰσιτήρια. Ὅτε τὸ 1908 ἔγιναν ἐπιχωματώσεις εἰς τὴν παραλίαν τοῦ Καδήκιοϊ, ἡ βαπορόσκαλα καθηρέθη. Ἔπειτα ἐκτίσθη τὸ σημερινὸν οἰκοδόμημα, τὸ ὁποῖον δυστυχῶς ἐγνώρισε διαφόρους οἰκοδομικὰς καὶ χρηστικὰς ἀλλαγάς, αἱ ὁποῖαι ἀφήρεσαν ἐξ αὐτοῦ τὸν ρυθμολογικόν του χαρακτῆρα. 

Ἡ ἀποβάθρα τοῦ Καδήκιοϊ

2- Τοῦ Suadiye: Αὕτη ἔφθανεν μέχρι ἑνὸς ὡρισμένου βάθους τῆς θαλάσσης. Τὸ μῆκος της ἦτο 58 μέτρων. Εἰς τὸ μέσον δὲ αὐτῆς ὑπῆρχεν μικρὸν κτίσμα πρὸς τὰ ἀριστερά. Τὸ 1950 ἔκλεισεν λόγῳ κατασκευῆς τοῦ παραλιακοῦ δρόμου καθηρέθη τελείως καὶ ἀργότερον κατεσκευάσθη τελείως ἁπλῆ καὶ μοντέρνα. 

Ἡ ἀποβάθρα τοῦ Suadiye

3- Τοῦ Caddebostan (Ρουφινιανῶν). Ἐπειδὴ ἡ παραλία τῆς ἀποβάθρας ἦτο ἀβαθής, εἰσήρχετό τις εἰς τὸ βαπόριον ἀπὸ μίαν ἐπιμήκυνσιν ξηρᾶς. Εἰς τὸ Caddebostan καὶ τὸ Erenköy εὑρίσκοντο ὀλίγα μόνον ἀρχοντικά. Μετὰ ὅμως τὴν κατασκευὴν τῆς ἀποβάθρας ἡ περιοχὴ ἐξηλίχθη, ἐνῶ μετέπειτα λόγῳ τῆς ἀνοιχθείσης παραλιακῆς ὁδοῦ ἡ σκάλα ἐκλείσθη. Ἀργότερον πιθανὸν νὰ εἶχε ἀνακαινισθεῖ. 

Ἡ ἀποβάθρα τοῦ Caddebostan

4- Τοῦ Μοδίου (τὰ Προμότου). Αὕτη κατεσκευάσθη ὑπὸ τοῦ ἀξιολόγου ἀρχιτέκτονος τῆς νεοκλασσικῆς Τουρκικῆς Ἀρχιτεκτονικῆς Vedat Bey3, κατὰ τὰ ἔτη 1916-1917. Τὸ 1957 ἡ ἀποβάθρα ὑπέστη μεγάλας ζημίας ὑπὸ μίας λίαν ἰσχυρᾶς νοτίας, καταστραφέντος τοῦ ἀνωτέρου ὀρόφου αὐτῆς. Μετὰ δὲ 30 ἔτη ἔλαβε τὴν παλαιοτέραν της μορφὴν διὰ μίας συστηματικῆς ἀναστηλώσεως. Ἡ ἀποβάθρα ἡ ὁποία κοσμεῖται μὲ λεπτὰ πλακίδια τῆς Κιουτάχειας, ἀπὸ τὸ 1989 μεταλλαγεῖσα τμηματικῶς καὶ πάλιν ἐχρησιμοποιήθη ὡς καφετέρια, ἀρθέντων καὶ τῶν παλαιοτέρων δρομολογίων τῶν βαποριῶν. Κατὰ τούς "παλαιοὺς τότε καλοὺς καιρούς", τὸ ἑσπέρας αἱ κυρίαι κατήρχοντο εἰς τὴν προβλῆτα "πεποικιλμέναι κροσσωτοῖς χρυσοῖς" διὰ νὰ προϋπαντήσουν τοὺς ἐργαζομένους εἰς τὴν Πόλιν καὶ ἐπιστρέφοντας συζύγους των. 

Ἡ ἀποβάθρα τοῦ Μοδίου

5- Τοῦ Μποσταντζῆ: Αὕτη ἐκτίσθη τὸ 1912 ὑπὸ ἀγνώστου ἀρχιτέκτονος. Τὸ οἰκοδόμημα αὐτῆς, τὸ ὁποῖον εὑρίσκεται ἔμπροσθεν τοῦ ἀρχαίου λιμένος εἰς τὴν ἄκρην μίας λιθίνης προβλῆτος διακρίνεται διὰ τὸν μικρὸν καὶ συμπαθῆ τροῦλλον, ὁ ὁποῖος εὑρίσκεται εἰς τὴν στέγην της. 

Ἡ βαπορόσκαλα ἔχει ἀπέναντι τῆς ἀποβάθρας ὑπόστεγον μὲ ἀντερίδας ἐκ ξύλου, σήμερον μεταλλικάς, κατασκευασθεῖσας ἐξ ἐπιδράσεως τῆς ὀθωμανικῆς ἀρχιτεκτονικῆς καὶ τῆς σελτζουκικῆς ξυλογλυπτικῆς. Ἐντυπωσιάζει διὰ τὴν λεπτότητα καὶ φινέτσαν της, διατηροῦσα τὴν πρωταρχικήν της εὐτυχῶς μορφήν. 

Ἡ ἀποβάθρα τοῦ Μποσταντζῆ

Χαῖρε Βοσπόριο Κατάστενο, τὸ κάλλος τῆς Προποντίδος. 

____________________________

1. A. Giz, Bir zamanlar Kadıköy... (1900-1950), Ἰστανμποὺλ 1986, 21-29. G. Uygun, İstanbul’un denize açilan kapısı İskeleler, Gazete Kadıköy ἀρ. 1061 (2020) 9. 

2. H. Y. Şehsuvaroğlu, Boğaziçi’ne dair, Ἰστανμποὺλ 1988, 119-286. 

3. M. Sözen, Cumhuriyet dönemi Türk Mimarlığı (1923-1983), Ἄγκυρα 1984, 58-64. S. Tansuğ, Çağdaş Türk Sanatı, Ἰστανμποὺλ 1986, 145, 390-391.