Επευφημίες και Δοξολογίες στην Πόλη II (Ηχητικό ντοκουμέντο)

Δρ Αντώνιος Χατζόπουλος
Άρχων Ιερομνήμων της Μ.τ.Χ.Ε.

Σημαντικά γεγονότα στην Πόλη, έδιναν αφορμή στους μουσικούς για την περαιτέρω συγγραφή και σύνθεση επαινετικών ύμνων. Έχουμε έτσι πολλές νέες μουσικές συνθέσεις Πολυχρονισμών αλλά και εγκωμιαστικών ύμνων και ωδών κατά το 19ο αιώνα, αλλά και κατά τον 20ό. Τώρα μαζί με τους Άρχοντες εξυμνούνται σημαντικά πολιτικά γεγονότα, αλλά και οι Ευεργέτες του Γένους. Οι στίχοι και οι μουσικές συνθέσεις προσλαμβάνουν διάφορες ονομασίες, όπως Ωδή, Παιάν, Διθύραμβος. Το 1901 ο «Όμιλος Φιλομούσων Νέων» του Βαφεοχωρίου της Πόλης αναθέτει σύνθεση νέου πολυχρονισμού στο μουσικό Γεώργιο Παχτίκο για το συντοπίτη τους Πατριάρχη Ιωακείμ τον Γ΄[ Γ. Παχτίκου, Ασματολογικά, Μουσική (1912), Κωνσταντινούπολη, σελ.59]. Το 1912, είχε μελοποιηθεί σε πρώτο ήχο ο «Ύμνος του Οθωμανικού Συντάγματος», [η πρώτη του στροφή:«Ζήτω, ζήτω η πατρίς μας, ζήτω η ελευθεριά. Σαν αγαπημέν’ αδέλφια, της Πατρίδος τα παιδιά», Ανωνύμου, Ύμνος του Οθωμανικού Συντάγματος (σε βυζαντινή και ευρωπαϊκή παρασημαντική), Μουσική (1912), σελ.11 και 21]. Ο Παχτίκος είχε μελοποιήσει και μία Ωδή για τον Παύλο Στεφάνοβικ-Σκυλίτση, που είχε ανοικοδομήσει την Θεολογική Σχολή της Χάλκης [Γ. Παχτίκου, Ωδή εις Παύλον Στεφάνοβικ Σκυλίτσην ανοικοδομούντα την εν Χάλκη Θεολογικήν Σχολήν, Εκκλησιαστική Αλήθεια (ΕΑ), 20(1896-1897), στο τέλος του τόμου]. Σε εορτή της Μουσικής Σχολής του Εκκλησιαστικού Μουσικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως ψάλλεται για πρώτη φορά ο «Πατριαρχικός Παιάν» και ο «διθύραμβος εις τους δωρητάς και ευεργέτας» του Συλλόγου, από χορωδία τριακονταμελή των δύο τελευταίων τάξεων, την οποία διευθύνει ο Ιάκωβος Ναυπλιώτης [Aνωνύμου, Σχολή της Εκκλησιαστικής Μουσικής, Ε.Α.28(1904), σελ. 237]. Ο δε Γεώργιος Σαρανταεκκλησιώτης είχε μελοποιήσει Ωδή, που αποτελούνταν από τρεις Οίκους στα ελληνικά και μία επωδό στα τουρκικά, για τον Σουλτάνο Απδουλχαμίτ, [Π. Κητζανίδου, Μουσικόν Απάνθισμα, Εν Κωνσταντινουπόλει, 1870, σελ. 247-250]. Η Ωδή παρατίθεται παρακάτω.

Ο Μουσικολογιώτατος και Σεβ. Μητροπολίτης Καλλιουπόλεως και Μαδύτου κ. Στέφανος είχε την ευγενή καλοσύνη να μου στείλει φωτογραφίες και ηχητικό ντοκουμέντο του πρεσβ. Ιωάννη Γαλάνη (+1979), πατρός του αοιδίμου Μητροπολίτου Πέργης Ευαγγέλου, όπου ο π. Ιωάννης ψάλλει πολυχρονισμό του Σουλτάνου: 

"Τον Οσμανιδών το κλέος και την δόξαν των Σουλτάνων, πας αιών αρχαίος, νέος ύμνησε διά παιάνων. Όθεν έθνος, πάσα γλώσσα τον Θεόν υμνολογείτο, εν ωδαίς αναβοώσα ζήτω ο Σουλτάνος ζήτω, ζήτω ο Σουλτάνος ζήτω, ζήτω!".

 

Η Εκκλησιαστική Αλήθεια, το περιοδικό Μουσική, αλλά και εκπαιδευτικά μουσικά εγχειρίδια που εκδόθηκαν με προτροπή του Πατριαρχείου περιλαμβάνουν εγκωμιαστικούς ύμνους και προς τιμήν των Ομογενών, οι οποίοι με δωρεές είχαν βοηθήσει τα ιδρύματα και τα σχολεία της Πόλης. Ενδεικτικά αναφέρουμε τις Ωδές, που εκδόθηκαν «σεπτή πατριαρχική κελεύσει», το 1907, λίαν αξιόλογο μουσικό έργο για τις ανάγκες των μαθητών των Σχολείων [Ωδαί, διάφοροι ποιηθείσαι και τονισθείσαι σεπτή Πατριαρχική κελεύσει. Προς χρήσιν των Σχολών της Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως, Εν Κωνσταντινουπόλει, Εκ του Πατριαρχικού Τυπογραφείου, 1907.] Επίσης «σεπτή πατριαρχική κελεύσει» τυπώνεται το μουσικό βιβλίο του μουσικού και γραμματέως των Πατριαρχείων Μάρκου Βασιλείου, [Μαρκ.Βασιλείου, Άσματα Εκκλησιαστικά τε και Σχολικά τα μεν τονισθέντα σεπτή Πατριαρχική κελεύσει τα δε εγκριθέντα υπό του Προεδρείου του Συλλόγου προς χρήσιν του χορού της Μουσικής αυτού Σχολής. Φυλλάδιον Α΄, Εν Κωνσταντινουπόλει, Εκ του Πατριαρχικού Τυπογραφείου, 1908. Το έργο αυτό περιέχει, Ύμνον προς τον Θεόν, ήχος πλ. δ΄, σελ. 3-4, Ύμνον προς την Α.Μ. Τον Σουλτάνον, ήχος γ΄, σελ. 6,7, Παιάνα Πατριαρχικόν, ήχος δ΄ σελ. 8-11, Πολυχρονισμό της Α.Θ.Π. ήχος γ΄, σελ. 9 και Διθύραμβο προς ιδρυτάς και ευεργέτας κοινών ιδρυμάτων, σελ. 12-13]. 

Οι Δοξολογίες είναι ένα νεώτερο είδος εκκλησιαστικής Ακολουθίας, το οποίο συμπεριλήφθηκε τις τελευταίες δεκαετίες στα τυπικά της Εκκλησίας. «Αδόκιμη» λειτουργικώς τις χαρακτηρίζει ο Ι. Φουντούλης [Ι. Φουντούλη, Απαντήσεις εις λειτουργικάς απορίας, τ.Β΄, Θεσσαλονίκη, 1975, σελ.32]. Περιλαμβάνει εκτός από τους στίχους της Δοξολογίας, από όπου παίρνει την ονομασία, διάφορα τροπάρια και επίκαιρες δεήσεις, που έχουν σχέση με το εορταζόμενο γεγονός. Η τυπική διάταξη για το περιεχόμενο των Δοξολογιών καθορίζονταν ανάλογα με το λόγο και σκοπό τέλεσής της. Η Δοξολογία χρησιμοποιούνταν για τον εγκωμιασμό και την εορταστική επιδοκιμασία, όχι μόνο του Σουλτάνου, αλλά και άλλων επισήμων που επισκέπτονταν την Πόλη. Δύο φορές το χρόνο τελούνταν επίσημες Δοξολογίες στον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι για τον εκάστοτε Σουλτάνο, μια φορά κατά την επέτειο της ανάρρησής του στο θρόνο και μία φορά την ημέρα των γενεθλίων του. Δοξολογία είχε ψαλεί στον Πατριαρχικό Ναό με αφορμή την επίσκεψη στην Κωνσταντινούπολη του Ηγεμόνα του Μαυροβουνίου και του Μεγάλου Δουκός της Ρωσίας [Ανωνύμου, ο Μέγας Δούξ Νικόλαος εν τοις Πατριαρχείοις, ΕΑ, 22(1897), σελ. 22]. Οι πάσης φύσεως επευφημίες των Σουλτάνων σταματούν με την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας το 1923.

Στο πρότυπο των Δοξολογιών όμως της εποχής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προς τιμή του Άνακτα θα πρέπει να ενταχθεί και η Τελετή, όπως αποκαλείται, για τα «10 χρόνια της Τουρκικής Δημοκρατίας», που συντάχθηκε το 1933 ειδικά γι’ αυτό το σκοπό [Πρακτικά Πατριαρχικής Κεντρικής Εκκλησιαστικής Επιτροπής, Οικ. Πατριαρχείου, τόμος 1931-1936, Συνεδρίαση 23ης Οκτωβρίου 1933, σελ. 251-252]. Περιέχει μία ειδική δέηση για τον ιδρυτή της και την επέτειο και τελέστηκε υπό του Πατριάρχου Φωτίου του Β’ στις 29 Οκτωβρίου του 1933, όντος εν ζωή του ιδρυτού της Τουρκικής Δημοκρατίας Κεμάλ Ατατούρκ. Παραθέτουμε την ανέκδοτη αυτή Δοξολογία: «Τελετή για τα 10 χρόνια της Τουρκικής Δημοκρατίας», που συντάχθηκε από την Πατριαρχική Κεντρική Εκκλησιαστική Επιτροπή, [Πρακτικά Πατριαρχικής Κεντρικής Εκκλησιαστικής Επιτροπής, Οικ. Πατριαρχείου, τόμος 1931-1936, Συνεδρίαση 23ης Οκτωβρίου 1933, σελ. 251-252]. ΄Υπό την Προεδρείαν του Σεβασμιωτάτου Αγ. Πρωτοσυγκελλεύοντος Μητροπολίτου Λαοδικείας κ.κ. Δωροθέου, και συνεδριαζόντων του Θεοφιλεστάτου Επισκόπου Τρωάδος κ. Ευσταθίου, του Αρχιγραμματέως της Αγίας και Ιεράς Συνόδου κ. Αδαμαντίου, του Αρχιμ. Γερασίμου Καλοκαιρινού, του Οικονόμου Γεωργίου Παπαδοπούλου, του Μ. Αρχιδιακόνου κ. Γρηγορίου, παρόντος και του Γραμματεύοντος μέλους Μ. Αρχιμανδρίτου κ. Καλλινίκου, αυνήλθεν εις συνεδρίαν η Π.Κ.Ε. Επιτροπή καθ’ ήν εγένοντο τα ακόλουθα: 

1. Αναγινώσκεται και επικυρούται το πρακτικόν προηγουμένης Συνεδρίας. 

2. Αναγινώσκεται το πρόγραμμα της τελετής της γενησομένης εν τω Πανσέπτω Πατριαρχικώ Ναώ μετά την θείαν Λειτουργίαν της Κυριακής (29. Οκτωβρίου έ.έ.), της Τουρκικής Δημοκρατίας, επί τη συμπληρώσει δεκαετηρίδος αυτής, όπερ και εγκρίνεται: 

Το πρόγραμμα έχει ως εξής: 

Μετά την απόλυσιν της θείας και ιεράς Λειτουργίας, περί ώραν 11ην π. μεσημβρίας κρούωσιν οι κώδωνες και αμέσως άρχεται η δέησις. 

Ο Μ. Αρχιδιάκονος: Ευλόγησον Δέσποτα 

Ο Πατριάρχης: Ευλογητός ο Θεός ημών κ.τ.λ. 

Ο Μ. Αρχιδιάκονος: Το Τρισάγιον 

Ο Πατριάρχης: Ότι Σου εστίν η Βασιλεία κ.τ.λ. 

Ο Α΄χορός: Το Αναστάσιμον Απολυτίκιον Ευφραινέσθω τα ουράνια. 

Ο Β΄χορός: Δόξα και νύν το θεοτοκίον Σε την μεσιτεύσασαν. 

Ακολούθως ψάλλονται υπό των χορών οι έξ πρώτοι στίχοι της Δοξολογίας. 

Είτα ο Μ. Αρχιδιάκονος: Ελέησον ημάς ο Θεός κατά το μέγα έλεός Σου δεόμεθά Σου επάκουσον και ελέησον. 

Ο Δευτερεύων: Έτι δεόμεθα υπέρ των ευσεβών και Ορθοδόξων Χριστιανών. 

Ο Υπογραμματεύς: Έτι δεόμεθα υπέρ του Αρχιεπισκόπου ημών Φωτίου. 

Ο Δ. Διάκονος: Έτι δεόμεθα υπέρ των Αγίων Αρχιερέων των ενδημούντων και των εν ταις επαρχίαις αυτών. 

Ο Μ. Αρχιδιάκονος: Έτι δεόμεθα υπέρ κραταιώσεως και διαφυλάξεως του ενδόξου Δημοκρατικού ημών Πολιτεύματος υγείας και μακροημερεύσεως του μεγάλου ιδρυτού αυτού. 

Ο Πατριάρχης: Ότι ελεήμων και φιλάνθρωπος Θεός υπάρχεις και Σοι την Δόξαν αναπέμπομεν κ.τ.λ.

Ο Μ. Αρχιδιάκονος: Του Κυρίου δεηθώμεν και ο Πατριάρχης την ευχήν: 

Θεέ Παντοδύναμε και Παντοκράτωρ Κύριε των Δυνάμεων και πάσης ορατής κτίσεως ο τη Σή προνοία τα σύμπαντα διέπων και τω βραχίωνί Σου τω κραταιώ τον κόσμον διακυβερνών, επάκουσον της φωνής ημών, δεομένων και επικαλουμένων την Σήν άμαχον αντίληψην επί την χώραν ημών, και την ισχύν της παντοδυναμίας Σου και τας δωρεάς της Σής αγαθότητος επί το πολίτευμα αυτής. Φρούρει υπό την σκέπην Σου τους ενδόξους θεμελιωτάς αυτής, τον μεγαλουργόν πρόεδρον της Δημοκρατίας ημών Γαζή Mουσταφά Κεμάλ Πασάν, και τους περινουστάτους Υπουργούς και συνεργάτας αυτού. Κραταίωσον τα αγαθά υπέρ της ειρήνης βουλεύματα αυτών, ευλόγησον τους υπέρ της πατρίδος μόχθους αυτών και τα έργα των χειρών ημών κατεύθυνον, ίνα εν αυτοίς τα πιστά της Πατρίδος τέκνα διαβιώσιν εν ειρήνη και χαρά και δοξάζωσιν επί πάσι και πάντοτε το μεγαλοπρεπές όνομά Σου. Ότι Σοί πρέπει, πάσα δόξα και προσκύνησις εις τους αιώνας. Αμήν.

Απόλυσις υπό του Πατριάρχου, ψαλλομένου «Τον Δεσπότην και Αρχιερέα ημών Κύριε φύλαττε» κ.τ.λ.