ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Ρεπορτάζ - φωτό: Νικόλαος Μαγγίνας

Εγκαινιάσθηκε χθές από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο η έκθεση φωτογραφίας με θέμα εκκλησίες της Πόλης "που ηγιάσθησαν από τα δάκρυα των πονεμένων, τους στεναγμούς των αδικουμένων, τας προσευχάς των πολλαχώς δοκιμαζομένων", όπως τόνισε χαρακτηριστικά ο ίδιος ο Πατριάρχης στην ομιλία του κατά την τελετή ενάρξεως.

Εντυπωσιακή ήταν η προσέλευση των επισκεπτών στην έκθεση, που ξεπέρασαν τους οκτακόσιους, από Ιεράρχες, κληρικούς, Ομογενείς της Πόλης,τούρκους, από την Ελλάδα, ξένους διπλωμάτες, διευθυντές μουσείων, καθηγητές κ.α. Την ιδιαίτερα επιτυχημένη έκθεση που διοργανώθηκε στο Σισμανόγλειο Μέγαρο του Ελληνικού Προξενείου με πρωτοβουλία του Γενικού Προξένου της Ελλάδος Βασιλείου Μπορνόβα, αποτελούσαν φωτογραφίες πενήντα τριών ελληνορθόδοξων εκκλησιών της Κωνσταντινουπόλεως που κτίσθηκαν στην Οθωμανική εποχή, πριν τις μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ 1839-1856.

Η έκθεση είναι έργο του Τούρκου βυζαντινολόγου Ζαφέρ Καρατζά.

"Tο αντικείμενον της παρούσης Εκθέσεως είναι οι Ναοί της Κωνσταντινουπόλεως μετά την δευτέραν άλωσιν και μέχρι των μεταρρυθμίσεων του Τανζιμάτ και του Ισλαχάτ" ανέφερε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος μιλώντας για το θέμα της φωτογραφικής έκθεσης περιγράφοντας τις ιστορούμενες εκκλησίες ως "53 τον αριθμόν μικραί, ταπειναί, χαμηλαί, ρυθμού βασιλικής εκκλησίαι, κρυμμέναι πίσω από άλλας μεγαλυτέρας οικοδομάς, ωσάν σεμναί εντροπαλαί κορασίδες παλαιοτέρων εποχών, διά να μη δίδουν στόχον, να μη προκαλούν το κυριαρχούν στοιχείον!".
"Η έκθεση αφορά τους σιωπηλούς αυτούς γείτονές μας, τις εκκλησίες που φτιάχτηκαν πριν από το Τανζιμάτ, που καθώς περνούμε και φεύγουμε από μπροστά τους, και από την ζωή, παραμένουν αυτές αδιάψευστοι μάρτυρες της παρουσίας του ελληνισμού στην Πόλη, μιας ιστορίας που συνδέει το παρελθόν με το μέλλον της πόλεως" σημείωσε στην ομιλία του ο Γενικός Πρόξενος της Ελλάδας κ. Βασίλειος Μπορνόβας.

Η ομιλία του Γενικού Προξένου της Ελλάδος στην Κωνσταντινούπολη Βασιλείου Μπορνόβα

Παναγιώτατε, Σεβασμιότατοι, αξιότιμοι προσκεκλημένοι,

Είναι μεγάλη μας χαρά που εγκαινιάζουμε απόψε στο Σισμανόγλειο Μέγαρο του Γ.Π. της Ελλάδος στην Κων/πολη μία φωτογραφική και ιστορική έκθεση για τις ελληνορθόδοξες εκκλησίες της Πόλης. Η έκθεση αφορά τους σιωπηλούς αυτούς γείτονές μας, τις εκκλησίες που φτιάχτηκαν πριν από το Τανζιμάτ, που καθώς περνούμε και φεύγουμε από μπροστά τους, και από την ζωή, παραμένουν αυτές αδιάψευστοι μάρτυρες της παρουσίας του ελληνισμού στην Πόλη, μιας ιστορίας που συνδέει το παρελθόν με το μέλλον της πόλεως.
Είναι τιμή μας που φιλοξενούμε στην έκθεση αυτή το έργο ενός Τούρκου βυζαντινολόγου, του κ. Ζαφέρ Καρατζά, που έχει αφιερώσει το μεγαλύτερο τμήμα του αξιόλογου επιστημονικού του έργου στην μελέτη των ελληνορθόδοξων εκκλησιών της Πόλης και κυρίως αυτών που προηγήθηκαν των μεταρρυθμίσεων του Τανζιμάτ και, γι’αυτό τον λόγο, αποτελεί τμήμα της επιστημονικής πρωτοπορίας της χώρας αυτής.
Η έκθεση παρουσιάζει τις 53 ελληνορθόδοξες εκκλησίες που χτίστηκαν πριν το Τανζιμάτ. Πέρα από την παρουσίαση των εκκλησιών αυτών, η έκθεση έχει σκοπό να γνωρίσει στο κοινό και την εκκλησία ως λειτουργικό χώρο, με τα επιμέρους στοιχεία του, το νόημα και την χρήση αυτών. Ανοίγουμε, λοιπόν, την πόρτα των εκκλησιών στους συμπολίτες μας, στην ιστορική αυτή πόλη, και τους προσκαλούμε να τις εξερευνήσουν.
Με αυτό το ταξίδι στον τόπο και στον χρόνο, που σας προτείνουμε, θα θέλαμε και εμείς να συμβάλλουμε στην ανάδειξη της Κων/πολης ως πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης. Με αυτήν την έκθεση επιδιώκουμε να αναδείξουμε την ελληνορθόδοξη παρακαταθήκη αυτής της πόλης, που εκτείνεται σε 2 ηπείρους, να σας προσκαλέσουμε σε μία περιπέτεια ανακάλυψης των πολλών της ταυτοτήτων, που συνυπήρχαν και συνυπάρχουν μέχρι σήμερα.
Είναι ακόμη μεγαλύτερη η χαρά μας που μία τέτοια έκθεση γίνεται σε ένα ιστορικό κτίριο της Πόλης, στο Σισμανόγλειο Μέγαρο, το οίκημα της οικογένειας Σισμάνογλου από την Καππαδοκία. Με μεγάλη μας χαρά θα φιλοξενήσουμε στο όμορφο αυτό κτίριο και άλλες εκθέσεις που θα αναδεικνύουν την διαχρονική παρουσία των Ελλήνων της Πόλης.

H ομιλία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου

Ιερώτατοι αδελφοί, Εντιμότατε κύριε Γενικέ Πρόξενε, Ελλογιμώτατε Δρ Ζαφέρ Καρατζά, Εντιμολογιώτατοι Άρχοντες, Κυρίαι και κύριοι!

Ο Εντιμότατος Γενικός Πρόξενος της Ελλάδος κ. Βασίλειος Μπορνόβας ήρχισεν ενωρίτατα να μας συνηθίζη εις ευχαρίστους εκπλήξεις πολιτιστικού περιεχομένου! Μετά την ωραίαν εκείνην φωτογραφικήν Έκθεσιν σχετικήν με την συμμετοχήν της Ελλάδος εις τον Β Παγκόσμιον Πόλεμον και τα δεινά, τα οποία υπέστη ο Ελληνικός λαός κατά την διάρκειαν αυτού και ιδιαιτέρως κατά την Κατοχήν της χώρας υπό των δυνάμεων του Άξονος, Έκθεσιν η οποία είχε μεγάλην απήχησιν εις το κοινόν της Πόλεως και εστέφθη από πλήρη επιτυχίαν, απόψε μας προσεκάλεσεν εις την φωτογραφικήν Έκθεσιν του εκλεκτού (Βυζαντινολόγου) Δρος Ζαφέρ Καρατζά, με θέμα: «Οι Ελληνορθόδοξες Εκκλησίες στην Κωνσταντινούπολι, πριν από την περίοδον του Τανζιμάτ». Προφανώς είναι καρπός φιλοτίμου και κοπιώδους εργασίας του κ. Καρατζά, ο οποίος το 2008 εξέδωκεν εις δευτέραν έκδοσιν τουρκιστί σπουδαίον και καλαίσθητον τόμον υπό τον αυτόν τίτλον. Η παρούσα Έκθεσις, εις την οποίαν προβάλλεται το πλούσιον φωτογραφικόν υλικόν του Δρος Ζαφέρ Καρατζά, σκοπόν έχει, συμφώνως προς το σχετικόν Δελτίον Τύπου του Γενικού Προξενείου της Ελλάδος, «την εξοικείωσιν του τουρκικού κοινού με την ελληνορθόδοξον κληρονομίαν της Πόλεως».Μετά την άλωσιν της Πόλεως, ως γνωστόν, οι περισσότεροι και πλέον σημαντικοί και επιφανείς Ναοί μας, με πρώτον εκείνον της του Θεού Σοφίας, μετετράπησαν εις μουσουλμανικά τεμένη. Εις την διάθεσιν ημών απέμειναν ελάχιστοι, οι ταπεινότεροι, μικρότεροι και πενιχρότεροι, οι περισσότεροι των οποίων ήσαν ημικατεστραμμένοι η εντελώς κατεστραμμένοι. Ο μόνος Ναός της Βυζαντινής περιόδου, ο οποίος έμεινε διαχρονικώς εν λειτουργία μέχρι σήμερον, είναι η εν Φαναρίω Παναγία του Μουχλίου. Όταν ήρχισε να οργανούται όπως - όπως ο κοινοτικός βίος της Ομογενείας, μετά πολλής φειδούς εδίδετο, πάντοτε μετ’ εμποδίων γραφειοκρατικών, υπό της τότε Οθωμανικής Πολιτείας η άδεια της ανοικοδομήσεως ωρισμένων εκ των κατεστραμμένων Ναών, προκειμένου να καλυφθούν στοιχειωδώς αι λατρευτικαί ανάγκαι των Ρωμηών. Οι ούτω κτιζόμενοι η αναστηλούμενοι Ναοί, δεν έπρεπε να είναι μεγαλύτεροι η λαμπρότεροι των προηγουμένων, αλλά ταπεινότεροι, χαμηλότεροι, μικρότεροι, χωρίς τρούλλον ή κωδωνοστάσιον, διά να υπογραμμίζεται κατ’ αυτόν τον τρόπον το υπόδουλον των χριστιανών και να αναδεικνύεται η αυθεντία των νέων κυρίων και το υπέρτερον των μουσουλμανικών χώρων λατρείας, είτε επρόκειτο περί τεμενών εξ υπαρχής ως τοιούτων ανεγερθέντων, είτε περί τέως ημετέρων Ναών μετατραπέντων εις τεμένη. Το επαχθές καθεστώς τούτο εκράτησεν αδιακόπως μέχρι τας ημέρας των μεγάλων μεταρρυθμίσεων των μέσων του ΙΘ αἰῶνος, οπότε πλέον επετράπη η ανέγερσις νέων, μεγαλυτέρων, τρουλλαίων, εις υψηλήν και διακεκριμένην τοποθεσίαν, και από πάσης πλευράς ευπαρουσιάστων Ναών, ως λ.χ. η πλησίον του χώρου τούτου ευρισκομένη Αγία Τριάς Σταυροδρομίου και πλείστοι άλλοι.

Το αντικείμενον της παρούσης Εκθέσεως είναι οι Ναοί της Κωνσταντινουπόλεως μετά την δευτέραν άλωσιν και μέχρι των μεταρρυθμίσεων του Τανζιμάτ και του Ισλαχάτ. Αι 53 τον αριθμόν μικραί, ταπειναί, χαμηλαί, ρυθμού βασιλικής εκκλησίαι, κρυμμέναι πίσω από άλλας μεγαλυτέρας οικοδομάς, ωσάν σεμναί εντροπαλαί κορασίδες παλαιοτέρων εποχών, δια να μη δίδουν στόχον, να μη προκαλούν το κυριαρχούν στοιχείον! Αι εκκλησίαι που ηγιάσθησαν από τα δάκρυα των πονεμένων, τους στεναγμούς των αδικουμένων, τας προσευχάς των πολλαχώς δοκιμαζομένων! Αι εκκλησίαι που ήσαν η ανοικτή θερμή πατρική αγκαλιά του Θεού δια τους πατέρας μας, και εξακολουθούν να είναι και δι’ ημάς! Καθώς γνωρίζετε, επί των ημερών της Πατριαρχίας μας, αι περισσότεραι εξ αυτών ανεστηλώθησαν, ανεκαινίσθησαν, εξωραΐσθησαν, τη συνδρομή φιλογενών και φιλοχρίστων χορηγών εκ του εξωτερικού, όπως βεβαίως και αρκεταί εκ των νεωτέρων, με τελευταίαν εκείνην της Παναγίας του Πέραν. Τας αγαπώμεν όλας! Είναι κομμάτι της ψυχής μας! Είναι η ανάσα της ζωής μας! Είναι η έκτυπος σφραγίς της ταυτότητος της «Πονεμένης Ρωμηοσύνης»! Και βεβαίως, εφ’ όσον ζώμεν και αναπνέομεν δεν πρόκειται να τας εγκαταλείψωμεν η να τας αφήσωμεν αλειτουργήτους. Όσον είναι αναμμένο το κανδήλι της ζωής μας, θα είναι αναμμένη και η κανδήλα των εκκλησιών αυτών!Είμεθα, αγαπητοί, πολύ ευγνώμονες προς τον Δρα Ζαφέρ Καρατζά, λαμπρόν επιστήμονα και ερευνητήν, δια την σπουδαίαν εργασίαν του, την οποίαν εκτιμώμεν βαθύτατα. Τόσον το βιβλίον του, όσον και η Έκθεσις αύτη, είναι γέφυραι που συνδέουν όλα τα παιδιά της Πόλεως, Χριστιανούς και Μουσουλμάνους, και συμβάλλουν τα μέγιστα εις την καλλιέργειαν φιλικών και αδελφικών σχέσεων μεταξύ των. Τον συγχαίρομεν θερμότατα και του εκφράζομεν την ολόθυμον ευαρέσκειάν μας. Ταυτοχρόνως εκφράζομεν εξ ίσου την ολόθυμον Πατριαρχικήν ημών ευαρέσκειαν και εγκάρδια συγχαρητήρια εις τον Εντιμότατον Γενικόν Πρόξενον κ. Βασίλειον Μπορνόβαν, ο οποίος, με την ωραίαν πρωτοβουλίαν του αυτήν, συμβάλλει ουσιαστικώς εις τους πανηγυρισμούς δια την ανάδειξιν της Κωνσταντινουπόλεως ως Πολιτιστικής Πρωτευούσης της Ευρώπης δια το 2010. Ευχόμενοι μίαν αύριον με καλλιτέρας συνθήκας δια την ενταύθα ομογένειαν, με ανοικτάς όλας τας εκκλησίας μας και την Ιεράν Θεολογικήν Σχολήν της Χάλκης, με μεγαλυτέραν εξοικείωσιν των Τούρκων συμπατριωτών μας και κατανόησιν και εκτίμησιν της ελληνορθοδόξου κληρονομίας της Πόλεως, με ουσιαστικώς βελτιωμένας τας διακρατικάς σχέσεις Ελλάδος και Τουρκίας και με μίαν Τουρκίαν εντός της μεγάλης οικογενείας της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, πληρουμένων συντόμως των προς τούτο απαραιτήτων προϋποθέσεων, κηρύσσομεν εν ευλογίαις ανοικτήν και εγκαινιάζομεν επισήμως την παρούσαν Έκθεσιν!