ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΠΟΥ ΑΦΗΣΕ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΤΟΥ ΠΝΟΗ Ο ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΣΜΥΡΝΗΣ (ΦΩΤΟ)

Προσωπογραφία του Σμύρνης Χρυσόστομου, έργο του Δ. Βασιλείου

Η θυσία του Ιερομάρτυρα Χρυσοστόμου Σμύρνης 

«Επτασφράγιστα» τα τουρκικά αρχεία για το μαρτύριο του.

Βρέθηκαν ταφόπλακες και οστά στο χώρο, που ήταν μέχρι το 1922 το Ορθόδοξο Κοιμητήριο.

Του ΑΡΙΣΤΕΙΔΗ ΒΙΚΕΤΟΥ 

Τον περασμένο Απρίλιο ο Σμυρνιός ιστορικός και συγγραφέας Orhan Beşikçi με οδήγησε στον ναό (έχει μετατραπεί σε άθλια αποθήκη) του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, που βρίσκεται στον Πάνω Μαχαλά της Σμύρνης μέσα σε στενά σοκάκια, στα οποία μένουν υπό ελεεινές συνθήκες κατατρεγμένοι Κούρδοι και Σύροι. Το 1922 ο ναός, όπως και αυτός του Αγίου Βουκόλου, ήταν έξω από την περίμετρο της μεγάλης πυρκαγιάς, που κατέκαψε την Σμύρνη. Ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος οικοδομήθηκε το 1804. όπως αναφέρεται στην σωζόμενη υπέρθυρο επιγραφή. Είναι τρίκλιτος με μια στρογγυλή κόγχη και μαζί με τον εξωτερικό νάρθηκα έχει μήκος 33 μέτρα και πλάτος 16 μέτρα και 50 εκ. 

Στα τέλη της δεκαετίας του 1940 σώζονταν ακόμη το εξαιρετικής τέχνης ξυλόγλυπτο τέμπλο, ο αρχιερατικός θρόνος και ο άμβωνας. Με προτροπή του μακαριστού ιερέα Γεώργιου Γροπέτη ο τότε Έλληνας πρέσβης στην Άγκυρα έπεισε την τουρκική κυβέρνηση και παρέδωσε τα ξυλόγλυπτα στο Ελληνικό Προξενείο Σμύρνης. Συσκευάστηκαν σε μεγάλα κιβώτια και ατμοπλοϊκώς μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα. Έκτοτε κοσμούν τον ναό της Αγίας Φωτεινής, στην Νέα Σμύρνη.

Τμήμα από το εξαιρετικής τέχνης ξυλόγλυπτο τέμπλο του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, που διασώθηκε
και μεταφέρθηκε στην Αγία Φωτεινή Νέας Σμύρνης

Φεύγοντας από τον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο ο Orhan μου είπε «θέλω να σου δείξω κάτι ακόμη». Βγήκαμε στην κεντρική λεωφόρο. Στα αριστερά ο αρχαιολογικός χώρος της Ρωμαϊκής Αγοράς. Διασταυρώσαμε και μπήκαμε στα δρομάκια, που οδηγούν στο Κονάκι. Σε κάποιο σημείο, όπου σχηματίζεται κάτι σαν μικρή πλατεία ο Orhan σταμάτησε και μου είπε: «εδώ δόθηκε από τον Τουρκοκρητικό η χαριστική βολή στον Χρυσόστομο». Αναφερόταν στον τελευταίο Μητροπολίτη Σμύρνης, τον από Δράμας, Χρυσόστομο Καλαφάτη, ο οποίος είχε γεννηθεί στην Τρίγλια της Μικράς Ασίας. «Πώς το ξέρεις αυτό τον ρώτησα»; Μου απάντησε ότι είχε κάνει έρευνα και είχε ακούσει μαρτυρίες από Τούρκους, που έζησαν την κατακρεούργηση του Σμύρνης Χρυσόστομου. 

Το βέβαιο είναι ότι ο χώρος, που μου υπέδειξε ο Ορχάν, είναι κοντά στο Κονάκι, όπου ο Σμύρνης Χρυσόστομος, μετά την σύλληψη του, είχε μεταφερθεί στον διοικητή της Σμύρνης, στρατηγό Νουρεντίν Πασά, στις 27 Αυγούστου 1922 (9 Σεπτεμβρίου με το νέο ημερολόγιο). Το σημείο, που μου έδειξε ο Orhan είναι κοντά στην εβραϊκή συναγωγή. Ο δημοσιογράφος Μισαηλίδης, ο οποίος πήγε πρόσφυγας στην Ελλάδα, είχε γράψει για τις τελευταίες ώρες του Σμύρνης: «ο δρόμος από την Πλατεία του Διοικητηρίου (Κονάκι) ως την πλατεία του Ικί Τσεσμέ -Τούρκικη συνοικία της Σμύρνης- αγρίεψε από το μαρτύριο του». Όταν ο μαρτυρικός Ιεράρχης δέχθηκε την χαριστική βολή το άψυχο σώμα του σύρθηκε από τον τουρκικό όχλο στους τουρκομαχαλάδες, όπου, σύμφωνα με άλλη μαρτυρία, το κρέμασαν σε αγχόνη.

Ο χώρος, όπου σύμφωνα με τον ιστορικό Orhan Beşikçi, άφησε την τελευταία του πνοή ο Σμύρνης Χρυσόστομος

Παρά τις επιμέρους διαφορές τους, όλες οι πληροφορίες για το μαρτύριο του Αγίου συγκλίνουν μεταξύ τους στο ακόλουθο σημείο: Ο Χρυσόστομος παραδόθηκε από το Νουρεντίν στα χέρια του όχλου για να θανατωθεί (= να λιντσαριστεί) χωρίς νόμιμη δίκη. Επ' αυτού ο τούρκος καθηγητής BilgeUmar, σχολιάζοντας την αφήγηση του συμπατριώτη του δημίου AliAǧe, η οποία δημοσιεύτηκε από τον ŞemsiKatiltan στην εφημερίδα της Σμύρνης YeniAsir (Ιούλιος - Αύγουστος 1973) υποστηρίζει ότι ο Νουρεντίν ήθελε να αποφύγει τις διαδικασίες μιας δίκης, που θα έδινε τη δυνατότητα στη Βρετανία, στη Γαλλία και στην Ιταλία να επιχειρήσουν την αποτροπή της καταδίκης του Χρυσοστόμου Σμύρνης. 

Στις 14 Δεκεμβρίου 1982, με αφορμή τη συμπλήρωση εξήντα χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή, ο Σμυρναίος πανεπιστημιακός καθηγητής και ακαδημαϊκός Γεώργιος Μυλωνάς, σε ομιλία του για τη μαύρη επέτειο, που πραγματοποίησε στην Ακαδημία Αθηνών, αφηγήθηκε άγνωστα περιστατικά σχετικά με το μαρτύριο του μητροπολίτη Χρυσοστόμου Σμύρνης, προκαλώντας αίσθηση στο ακροατήριο. Ενώ μαζί με μια ομάδα φοιτητών του International College βρίσκονταν φυλακισμένοι σε απαίσιο υπόγειο σ’ ένα από τα «μπουντρούμια» του Διοικητηρίου της Σμύρνης, τους πλησίασε ένα βράδυ ένας Τουρκοκρητικός, ο οποίος τους διέταξε να τον ακολουθήσουν στην αυλή. «Θα σας σώσω σήμερα, γιατί ελπίζω αυτό να με βοηθήσει να λησμονήσω μια τρομερή σκηνή που αντίκρυσαν τα μάτια μου, σκηνή στην οποία έλαβα μέρος”, είπε. Και συνέχισε: "Παρηκολούθησα το χάλασμα του Δεσπότη σας. ΄Ημουν μ’ εκείνους που τον τύφλωσαν, που του έβγαζαν τα μάτια, και αιμόφυρτο, τον έσυραν από τα γένια και τα μαλλιά στα σοκάκια του Τουρκομαχαλά, τον ξυλοκοπούσαν, τον έβριζαν και τον πετσόκοβαν. Βαθειά εντύπωσι μου έκαμε και αξέχαστος παραμένει η στάση του.Το πρόσωπό του το κατάχλωμο, σκεπασμένο με το αίμα των ματιών του. Από καιρού σε καιρό, όταν μπορούσε, ύψωνε κάπως το δεξί του χέρι και ευλογούσε τους διώκτες του.Κάποιος , που αναγνωρίζει τη χειρονομία της ευλογίας, μανιάζει και με το μαχαίρι του κόβει και τα δύο χέρια του Δεσπότη. Εκείνος σωριάστηκε στη ματωμένη γη με στεναγμό, που φαινόταν ότι ήτο μάλλον στεναγμός ανακουφίσεως, παρά πόνου. Τόσο τον λυπήθηκα τότε που με δύο σφαίρες στο κεφάλι τον αποτελείωσα. Αυτή είναι η ιστορία μου. Τώρα που σας την είπα ελπίζω πως θα ησυχάσω. Γι’ αυτό σας χάρισα τη ζωή". 

"Και πού τον έθαψαν;" Ρώτησε με αγωνία ο Γεώργιος Μυλωνάς. «Κανείς δεν ξέρει πού έρριψαν το κομματιασμένο του κορμί», απάντησε ο Τουρκοκρητικός.

Ο Άγιος Χρυσόστομος. Τοιχογραφία στον ιερό ναό Αγίας Φωτεινής Νέας Σμύρνης

Την άνοιξη κυκλοφόρησε στην Αθήνα το βιβλίο «Ο Μαρτυρικός Θάνατος του Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσοστόμου» του Κάρολου Μωραΐτη. Το βιβλίο είναι βασισμένο στη συγκλονιστική αφήγηση του Τούρκου αυτόπτη μάρτυρα, ταγματάρχη Οσμάν Φεϊζή, στον Σμυρναίο δημοσιογράφο, Σταύρο Κουκουτσάκη, όπως δημοσιεύτηκε σε επτά συνέχεις στην εφημερίδα «Ακρόπολη» των Αθηνών, το Δεκέμβριο του 1929. Η αφήγηση συμπίπτει με την μαρτυρία του ακαδημαϊκού, Γ. Μυλωνά. 

Η επίσημη Τουρκία μέχρι σήμερα σιωπά για το μαρτύριο του Σμύρνης Χρυσόστομου. Τα αρχεία είναι κλειστά ακόμη και στους Τούρκους ερευνητές. 

Ένα βασικό ερώτημα είναι τί απέγινε το κατακρεουργημένο σώμα του Ιεράρχη. Κατά μια εκδοχή ρίχτηκε στην θάλασσα, η σε ένα ξεροπόταμο στη θέση «Σταυρός». Άλλη εκδοχή λέει ότι οι Τούρκοι το έθαψαν σε ένα απόμακρο μέρος για να μην βρεθούν ποτέ λείψανα. Λίγα χρόνια μετά το μαρτύριο κάποιος Τούρκος εμφανίστηκε σε ένα Σμυρνιό, που είχε εγκατασταθεί στην Κωνσταντινούπολη, και ισχυρίστηκε ότι είχε το ένα χέρι του Ιεράρχη. Ο Τούρκος ήθελε να το πουλήσει, αλλά δεν τα κατάφερε, αφού δεν μπορούσε να αποδειχθεί ο ισχυρισμός του.

Μια από τις ταφόπλακες, που βρέθηκαν στο χώρο που ήταν μέχρι το 1922 το Ορθόδοξο Κοιμητήριο Σμύρνης

Τον περασμένο Απρίλιο ένας Τούρκος ερευνητής μου ανέφερε ότι, σύμφωνα με τις πληροφορίες του, το πιθανότερο είναι το κατακρεουργημένο σώμα του Σμύρνης να τάφηκε ανάμεσα στο τότε γήπεδο του Πανιωνίου και το Ορθόδοξο Κοιμητήριο της Σμύρνης. Στο γήπεδο του Πανιωνίου έγινε μετά το στάδιο του «Αλσαντάκ» (Πούντας). Τώρα το στάδιο κατεδαφίζεται για να γίνει άλλο πιο σύγχρονο. Ο χώρος του Κοιμητηρίου οικοδομήθηκε, αλλά από την άνοιξη άρχισε η ισοπέδωση του για να δημιουργηθεί μεγάλο εμπορικό κέντρο ή πάρκο. Κατά τις εργασίες βρέθηκαν ταφόπλακες και οστά, τα οποία ο μητροπολιτικός Δήμος Σμύρνης και ο Δήμος Κόνακ υποσχέθηκαν να παραδώσουν στην Ορθόδοξη Κοινότητα Σμύρνης για να τοποθετηθούν στο Κοιμητήριο, που υπάρχει από τα τέλη της δεκαετίας του 1930.

Ο αρχιερατικός σάκος της Χάλκης

Ο Χρυσόστομος Σμύρνης σπούδασε στη Θεολογική Σχολή Χάλκης (1884 – 1891). Στην τροφό Σχολή του δώρισε ένα αρχιερατικό σάκο, τον οποίο φορά ο εκάστοτε σχολάρχης και ηγούμενος της Πατριαρχικής και Σταυροπηγιακής Μονής της Αγίας Τριάδας μια φορά το χρόνο, την Μεγάλη Παρασκευή κατά την Ακολουθία του Επιταφίου. Στην βιβλιοθήκη της Χάλκης σώζεται και η χειρόγραφη διατριβή του, με τίτλο «Θέσις Θεολογική περί του ότι Μόνη των τριών μεγάλων Εκκλησιών η Ορθόδοξος Ανατολική έστι η αληθής». Η θεολογική κατάρτιση, του Σμύρνης Χρυσόστομου φάνηκε για πρώτη φορά δημόσια το 1896. Οι καθολικοί μοναχοί της Μονής των Λαζαριστών της Σμύρνης, θέλοντας να προσελκύσουν και να προσηλυτίσουν το χριστιανικό στοιχείο της Ιωνίας, αγόρασαν κοντά στην Έφεσο μια τοποθεσία που λεγόταν Καπουλή-Παναγιά και διέδωσαν ότι βρήκαν εκεί τον τάφο της Παναγίας! Ο αρχιδιάκονος τότε Χρυσόστομος τους κατετρόπωσε επιστημονικά, με σειρά δημοσιευμάτων του, που εκδόθηκαν σε βιβλίο, με αποτέλεσμα οι Λαζαριστές να υποχωρήσουν και να υποστηρίξουν ότι δεν πρόκειται περί του τάφου, αλλά περί του οίκου της Θεοτόκου. 

Η πρώτη σελίδα της χειρόγραφης διατριβής του Σμύρνης, που φυλάσσεται
στην βιβλιοθήκη της Θεολογικής Σχολής Χάλκης

Επίσης, ο Χρυσόστομος όντας διάκονος συνέγραψε ένα δίτομο έργο αποτελούμενο από 1.110 σελίδες, με τίτλο «Περί Εκκλησίας». Το έργο χωρίζεται σε 4 βιβλία. Το πρώτο πραγματεύεται τις διαφορές Ορθοδοξίας, Καθολικισμού και Προτεσταντισμού. Το δεύτερο, την Ομολογία του Πέτρου Μογίλα, δηλαδή ανάλυση της Ορθοδόξου Πίστεως, το τρίτον έλεγχο του Προτεσταντισμού και το τέταρτο τις πλάνες του Καθολικισμού. 

Το 1996 ανεγέρθηκε στην Αγία Φωτεινή Νέας Σμύρνης
με συνεισφορά του Ιδρύματος Ωνάση, το κωδωνοστάσιο των 33 μέτρων,
πιστό αντίγραφο του ιστορικού κωδωνοστασίου του Μητροπολιτικού Ναού
Αγίας Φωτεινής στην Σμύρνη, που καταστράφηκε το 1922