ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΥ: ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΥ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Η Δρ Φιλολογίας Έλενα Χατζόγλου μας έδωσε ένα σημαντικό έργο του Φαναριώτη λογίου, Ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας και μεγάλου διερμηνέα της Υψηλής Πύλης, Νικολάου Μαυροκορδάτου (1670-1730): «Διάλογος περί ζωής και Θανάτου» (εκδόσεις ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ, 2016). Η έκδοση του έργου εμπλουτίζει βιβλιογραφικώς το σύνολο της εργογραφικής του παραγωγής και παράλληλα αποτελεί δείγμα των πνευματικών ενδιαφερόντων των λογίων της εποχής του, καθώς εντάσσεται στο κλίμα των φιλοσοφικών ενασχολήσεων της μεταβυζαντινής περιόδου. Η συγκεκριμένη έκδοση είναι φιλολογική· συνοδεύεται από εισαγωγή, πραγματολογικό σχολιασμό και νεοελληνική απόδοση. Η πολύπλευρη ανάλυση του κειμένου η οποία επιχειρείται στο βιβλίο, συμβάλλει στην αξιοποίησή του, σε επίπεδο φιλοσοφικό, ρητορικό, θεατρολογικό και εκπαιδευτικό. 

Η Έλενα Χατζόγλου σημειώνει στον Πρόλογο του βιβλίου: 

«Το κείμενο Διάλογος περί ζωής και θανάτου συνέγραψε ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος σε πολύ νεαρή ηλικία, πιθανώς ως άσκηση στη συγγραφή διαλόγων επιχειρηματολογίας. Διαθέτει μερική πρωτοτυπία και συγκεφαλαιώνει πολλές πτυχές της παρεχόμενης εκπαίδευσης σε γόνους αριστοκρατικών οικογενειών μέσα στο κωνσταντινουπολίτικο φαναριώτικο περιβάλλον. Καταδεικνύει επίσης τη συνείδηση για τη συνέχεια της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς βρίθει στοιχείων αρχαιογνωστικού ενδιαφέροντος, που εντάσσονται επιμελώς στα οικεία σημεία. Όπως και στα υπόλοιπα έργα του λογίου Νικολάου Μαυροκορδάτου, αναδεικνύονται εδώ η ευρύτητα και η εμβρίθεια των γνώσεών του και αξιοποιείται η σπάνια ευφυία του, για την οποία ήταν ονομαστός «εξ απαλών ονύχων». 

Ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος, τοιχογραφία στον Ορθόδοξο Ναό Σταυροπόλεως στο Βουκουρέστι

Η δουλειά της Έλενας Χατζόγλου πάνω στο κείμενο του Μαυροκορδάτου είναι επιστημονική και συστηματική. Μας παραδίδει έτοιμο «δια πάσαν χρήσιν» ένα σπουδαίο έργο της περιόδου της Τουρκοκρατίας, που δεν χαρακτηριζόταν μόνο από αμάθεια, όπως συνήθως λέμε, αλλά και από φωτισμένα πνεύματα όπως αυτό του Ν. Μαυροκορδάτου, μιας μεγάλης προσωπικότητας της μεταβυζαντινής γραμματείας. Αν λάβουμε υπ’ όψιν ότι το κείμενο έγραψε ο Νικόλαος σε ηλικία 17 ετών, αντιλαμβανόμαστε τα φιλοσοφικά ενδιαφέροντα ενός έφηβου (!) ο οποίος γράφει κατά το πρότυπο των πλατωνικών διαλόγων. 

Ποια η υπόθεση του διαλόγου; 

Οι άνθρωποι διαμαρτύρονται γιατί ο θάνατος ως Χάρoντας λυμαίνεται το ανθρώπινο γένος και αποφασίζουν να θέσουν το ζήτημα προς επίλυση στον Άρειο Πάγο. Εκεί παρουσιάζονται ενώπιον των δικαστών, εκθέτουν τα επιχειρήματά τους και ζητούν την καταδίκη του Θανάτου που είναι ο κύριος υπεύθυνος της συμφοράς για τη ζωή. Στη συνέχεια απολογείται ο Θάνατος, ο οποίος καταφέρνει να πείσει τους δικαστές για την ...χρησιμότητα της ύπαρξής του και αποχωρεί από το δικαστήριο αθωωμένος και δικαιωμένος. Η απολογία του Θανάτου είναι πραγματικά απολαυστική! 

Το έργο προσφέρεται για θεατρικό αναλόγιο και θα ήταν ευχής έργον να συντελεστεί το τοιούτον, από τη στιγμή που η Έλενα Χατζόγλου μας έδωσε και την νεοελληνική απόδοση του κειμένου.