ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΤΟ ΑΛΗΘΕΣ

Του Σταύρου Σ. Φωτίου 

Καθηγητή Πανεπιστημίου Κύπρου, 

Ιδρυτικού Μέλους της Κυπριακής Ακαδημίας 

Στη Διεθνή Διάσκεψη για τον Εορτασμό των Διακοσίων Ετών από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, από τους Έλληνες ομιλητές πρώτος προσήλθε ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Είχε φανερώσει την ορθόδοξη πίστη ως γνώμονα βίου, ως δοτικό ήθος που μεταμορφώνει κάθε πτυχή της ζωής. Τούτο σήμαινε, αφενός, διαμαρτυρία ενάντια σε κάθε μορφής αλλοτρίωση και, αφετέρου, μαρτυρία για την καλή αλλοίωση. Είχε περιγράψει τον πνευματικό πόλεμο στις καρδιές των ανθρώπων και την έξωθεν αλληλομαχία στην πτωτική συνθήκη ζωής. Στο ένα άκρο της ανθρώπινης ελευθερίας είχε τοποθετήσει τους «Έμπορους των εθνών» και τους «Χαλασοχώρηδες» και στο άλλο τους «Φτωχούς άγιους» και τον παπα-Φραγκούλη. «Χαιρόμαστε που σας βλέπουμε», του είπε ο εκπρόσωπος της Οργανωτικής Επιτροπής. «Κι εγώ χαίρομαι όταν η ευθύνη για τους άλλους παραμένει ανέκπωτη», απάντησε ο Παπαδιαμάντης. 

Ο δεύτερος που προσήλθε ήταν ο Βασίλης Μιχαηλίδης. Κύρια γνωρίσματα του έργου του ήσαν ο έρως για την ελευθερία και η αυτοθυσία χάριν των άλλων, η αγιοσύνη του ηρωισμού και ο ηρωισμός της αγιοσύνης. Η χαρμολύπη και η ελπιδοφόρα πίστη, οι βαθείς συνεκτικοί δεσμοί, η κοινότητα της ζωής, είχαν προβληθεί ως καίρια υπαρξιακά βιώματα, ως ανθρωποποιές εμπειρίες. «Χαιρόμαστε που σας βλέπουμε», του είπε ο εκπρόσωπος της Οργανωτικής Επιτροπής. «Κι εγώ χαίρομαι όταν ο άνθρωπος καταξιώνεται ως συνάνθρωπος», απάντησε ο Μιχαηλίδης. 

Ύστερα προσήλθε ο Κ. Π. Καβάφης. Είχε προβάλει την αξιοπρεπή στάση ενώπιον του τρόμου της ιστορίας, του τραγικού της ύπαρξης, της οδύνης του απροσδόκητου. Ταυτόχρονα είχε ιχνογραφήσει την ελευθερία του προσώπου, την ευθύνη του για τα δρώμενα στον κόσμο. Με αναφορές σε ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα έδειξε ότι η ιστορία κινείται μεταξύ πολιτισμού και παθολογίας, ανάλογα με τις επιλογές των ανθρώπων. «Χαιρόμαστε που σας βλέπουμε», του είπε ο εκπρόσωπος της Οργανωτικής Επιτροπής. «Κι εγώ χαίρομαι όταν οι άνθρωποι ανακαλύπτουν τις Ιθάκες», απάντησε ο Καβάφης. 

Επόμενος ήταν ο Δημήτρης Πικιώνης. Είχε δείξει την ανακαινιστική διάσταση της παράδοσης, τη γόνιμη συνέχισή της στον σύγχρονο κόσμο. Γι᾽ αυτόν η δημιουργική ώσμωση τοπικού και παγκόσμιου σήμαινε τον αμοιβαίο εμπλουτισμό. Είχε κοσμήσει τον χώρο, φανερώνοντας τον δεσμό-σύνδεσμο όντων και πραγμάτων, αναδεικνύοντας την ωραιότητα της φύσης και το κάλλος της δημιουργίας. «Χαιρόμαστε που σας βλέπουμε», του είπε ο εκπρόσωπος της Οργανωτικής Επιτροπής. «Κι εγώ χαίρομαι όταν η σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον γίνεται λειτουργική», απάντησε ο Πικιώνης. 

Ακολούθησε ο Γιώργος Σεφέρης. Είχε καταξιώσει τον νεοελληνικό λόγο, ποιητικό και πεζό. Η ποίησή του επικαιροποίησε πανάρχαια σύμβολα και συνέτεινε στον προβληματισμό για το μέγα ερώτημα της σφιγγός. Με το έργο του, όπως και τη ζωή του, είχε αντισταθεί σε οτιδήποτε καταπατούσε και ευτέλιζε την ελευθερία ανθρώπων και λαών. «Χαιρόμαστε που σας βλέπουμε», του είπε ο εκπρόσωπος της Οργανωτικής Επιτροπής. «Κι εγώ χαίρομαι όταν η φιλοπατρία εκφράζεται ως δημιουργική παρουσία», απάντησε ο Σεφέρης. 

Στη συνέχεια προσήλθε ο Μάνος Χατζιδάκις. Είχε συζεύξει την ποίηση με το τραγούδι, είχε γράψει μουσικά κομμάτια που έγιναν κλασικά, είχε εμπλουτίσει με αυτά θέατρο και κινηματογράφο. Με τη μουσική του εξέφρασε την ανάγκη του ανθρώπου για αυτοσυνειδησία, με τα μουσικά του χρώματα εύφρανε τους διαβάτες της οδού ονείρων. «Χαιρόμαστε που σας βλέπουμε», του είπε ο εκπρόσωπος της Οργανωτικής Επιτροπής. «Κι εγώ χαίρομαι όταν η μουσική εκφράζει το ευγενές», απάντησε ο Χατζιδάκις.

Από τους ξένους ομιλητές πρώτος προσήλθε ο Πολωνός Νικόλαος Κοπέρνικος. Είχε συμβάλει όσο λίγοι στην πρόοδο της αστρονομίας, στην ανοιχτότητα της επιστήμης, στην αμφισβήτηση του φαινομενικού. Είχε επιφέρει επανάσταση στην αντίληψη του ανθρώπου για τον κόσμο, επιτρέποντας την ορθότερη κατανόησή του. «Χαιρόμαστε που σας βλέπουμε», του είπε ο εκπρόσωπος της Οργανωτικής Επιτροπής. «Κι εγώ χαίρομαι όταν το παράδειγμά μου εμπνέει τα επιστημονικά σας ιδρύματα», απάντησε ο Κοπέρνικος. 

Ο δεύτερος που προσήλθε ήταν ο Ολλανδός Ρέμπραντ Χάρμενσζον φαν Ράιν. Με τη ζωγραφική του είχε πιστοποιήσει ότι η ζωή και η ομορφιά δεν είναι αντίθετες, ότι η ωραιότητα είναι ουσιώδες γνώρισμα του βίου. Είχε παρουσιάσει, επίσης, δεκάδες θέματα της θρησκείας και της ιστορίας, δίνοντας την ευκαιρία για ερμηνεία και επίγνωση του νοήματος της ζωής. «Χαιρόμαστε που σας βλέπουμε», του είπε ο εκπρόσωπος της Οργανωτικής Επιτροπής. «Κι εγώ χαίρομαι όταν οι πίνακές μου κοσμούν τις οικίες σας», απάντησε ο Ρέμπραντ. 

Ύστερα προσήλθε ο Γερμανός Λουδοβίκος Μπετόβεν. Είχε γράψει μουσική που καθιερώθηκε ως κλασική, αφού υμνούσε το θαύμα της ζωής και τη ζωή του θαύματος, τη δημιουργία της χαράς και τη χαρά της δημιουργίας. Ήταν ο μουσουργός που ύμνησε τον απεγκλωβισμό του ανθρώπου από τα χθαμαλά και τα ουτιδανά, τη νίκη επί όσων μάχονται να τον αποπροσανατολίσουν από την υπερβατική του διάσταση. «Χαιρόμαστε που σας βλέπουμε», του είπε ο εκπρόσωπος της Οργανωτικής Επιτροπής. «Κι εγώ χαίρομαι όταν η μουσική μου ακούγεται στα σχολεία σας και σας συντροφεύει στη ζωή», απάντησε ο Μπετόβεν. 

Επόμενος ήταν ο Δανός Σαίρεν Κίρκεγκωρ. Είχε καταδείξει την αγωνία μπροστά στον θάνατο και το μηδέν, είχε καταφερθεί εναντίον κάθε αποπροσωποίησης και κολλεκτιβισμού. Είχε προβάλει την ελευθεροποιό διάσταση της πίστης, την ανθρωποποιό διάσταση της κοινωνίας. Είχε εναντιωθεί σε κάθε πνευματικό λήθαργο, είχε κηρύξει την υπαρξιακή ανάταση εδώ και τώρα, πάντα και παντού. «Χαιρόμαστε που σας βλέπουμε», του είπε ο εκπρόσωπος της Οργανωτικής Επιτροπής. «Κι εγώ χαίρομαι όταν η φιλοσοφία μου διδάσκεται στα πανεπιστήμιά σας», απάντησε ο Κίρκεγκωρ. 

Ακολούθησε ο Ρώσος Θεόδωρος Ντοστογιέφσκι. Είχε γράψει αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, με θεματικές ενότητες τα μείζονα υπαρξιακά ερωτήματα: τον Θεό, τον άνθρωπο, τη φύση· τη ζωή, τον έρωτα, τον θάνατο· την ελευθερία, τη δικαιοσύνη, την αθανασία. Είχε περιγράψει τη φιλανθρωπία του Θεού και τη φιλοθεΐα του ανθρώπου, την αγιότητα και τη γλυκύτητα της ζωής. Ταυτόχρονα είχε παρουσιάσει την αποξένωση και την αλλοτρίωση του ανθρώπου όταν χωρίζεται και απομονώνεται από τον Άλλο και τους άλλους· είχε καταδείξει τις συνέπειες της πνευματικής ορφάνιας, τη δαιμονική διάσταση του ολοκληρωτισμού. «Χαιρόμαστε που σας βλέπουμε», του είπε ο εκπρόσωπος της Οργανωτικής Επιτροπής. «Κι εγώ χαίρομαι όταν τα έργα μου διδάσκονται στα σχολεία σας και διαβάζονται μια ζωή», απάντησε ο Ντοστογιέφσκι. 

Στη συνέχεια προσήλθε ο Γάλλος Λουί Παστέρ. Είχε δείξει ότι η επιμονή και η αφιέρωση στο δημιουργικό έργο, η ευαισθησία και η προσφορά στον άνθρωπο, μπορούν να καρπίσουν επιτεύγματα που προάγουν την ποιότητα της ζωής. Είχε συμβάλει τα μέγιστα στην υγεία των ανθρώπων, προσφέροντάς τους επιπλέον χρόνο για να ανακαλύψουν και να βιώσουν τα μέγιστα και τίμια της ζωής. «Χαιρόμαστε που σας βλέπουμε», του είπε ο εκπρόσωπος της Οργανωτικής Επιτροπής. «Κι εγώ χαίρομαι όταν οι ανακαλύψεις μου σώζουν καθημερινά ανθρώπους στα νοσοκομεία σας», απάντησε ο Παστέρ.

Ακολούθως, ο υπεύθυνος από την Οργανωτική Επιτροπή της Διάσκεψης, ενημέρωσε τον πρόεδρό της, Κόντε Διονύσιο Σολωμό, ότι η εκδήλωση μπορούσε να ξεκινήσει. «Και πώς ακριβώς είπατε ότι είναι το θέμα της προσφώνησής σας;», ρώτησε ο υπεύθυνος. «Το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικόν ό,τι είναι Αληθές», απάντησε ο Σολωμός. Ο άνθρωπος που είχε υμνήσει την ελευθερία, που είχε δοξολογήσει τους Ελεύθερους Πολιορκημένους της Ιεράς Πόλεως Μεσολογγίου και κάθε άλλης Ιεράς Πόλεως της Ψυχής μας· αυτός που είχε εγκωμιάσει τη μόρφωση του ανθρώπου και τη μεταμόρφωση της κτίσης, που είχε δοξολογήσει την ανάσταση, ο εθνικός ποιητής των Ελλήνων, θα θύμιζε στους πάντες ότι εν τη αληθεία εθνικό και οικουμενικό συνυπάρχουν αρμονικά.