Άρθρο του Διευθυντή της ΟΑΚ Κωνσταντίνου Ζορμπά για την Μάχη της Κρήτης

“Μνήμη δικαίων μετ’ εγκωμίων…”

80 χρόνια από τη Μάχη της Κρήτης 

Γράφει ο Δρ Κωνσταντίνος Β. Ζορμπάς,

Γεν. Διευθυντής της ΟΑΚ

Ολοκληρώθηκαν και επίσημα οι εκδηλώσεις για τον εορτασμό των 80 χρόνων από τη Μάχη της Κρήτης, αλλά όπως πολύ ορθά σημείωσε στην ομιλία του ο Δήμαρχος Πλατανιά κ. Ιωάννης Μαλανδράκης «ο λαός μας έχει μία ειδοποιό διαφορά: γιορτάζει την έναρξη, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα, γιατί αποτελεί την απαρχή για σπουδαίες και μεγαλειώδεις στιγμές της ιστορίας». Μου έκανε, βέβαια, εντύπωση το πλήθος των γνωστών και αγνώστων πολιτών που παρακολούθησαν τη λήξη των επετειακών εκδηλώσεων στο Μάλεμε, όταν σε άλλες τοπικές εκδηλώσεις ο αριθμός είναι ελάχιστος! Άραγε, προς τι όλη αυτή η λαοθάλασσα; Ποιος ο λόγος της εκεί παρουσίας του;

Θα ήθελα, λοιπόν, να μείνω σε μερικές πτυχές των εκδηλώσεων, με τις διαφορετικές φωνές που αξίζει να προβληθούν όσο και εάν όλες αυτές οι εκδηλώσεις έχουν «μνήμη, εθνικό χρέος και… εθνική ταπείνωση» (βλ. σχετικό τίτλο άρθρου του κ. Κωνσταντίνου Μανιαδάκη, Χανιώτικα Νέα, 7 Μαΐου 2021, σελ. 14).

Η πρώτη φωνή ακούσθηκε από τον Πρέσβη της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας στην Αθήνα Δρ Έρνστ Ράιχελ στο στρατιωτικό κοιμητήριο του Μάλεμε. Σημείωσε ότι η Μάχη της Κρήτης «…συνεχίζει να μάς γεμίζει εμάς, τους Γερμανούς, και σήμερα με ντροπή και θλίψη. Κοντομαρί, Κάντανος, Φλώρια -αυτοί είναι μόνο μερικοί από τους τόπους του μαρτυρίου και της τεράστιας οδύνης εδώ στην Κρήτη» και ολοκλήρωσε την ομιλία του τονίζοντας: «Ημέρες μνήμης σαν τη σημερινή είναι σωστές, απαραίτητες και σημαντικές... για να αντιληφθούμε την παραφροσύνη του πολέμου και της αχαλίνωτης βίας. Ας αντλήσουμε μέσα από τη μνήμη την πίστη και τη δύναμη, ώστε να στηρίξουμε ό,τι έχουμε κοινό και να υπερβούμε ό,τι μάς χωρίζει» (23 Μαΐου 2021, Κοιμητήριο Μάλεμε)^[1]. Άραγε, πώς να αισθάνονται όλοι οι Κρητικοί που πολέμησαν «με τα φτυάρια, τις τσουγκράνες και τις αξίνες που καλλιεργούσαν τα κρητικά χώματα…», η «κρητική μάνα που άναβε κάθε μέρα τα καντήλια στο Γερμανικό και Συμμαχικό νεκροταφείο για τα παιδιά μιας άλλης μάνας που βρισκόταν μίλια μακριά»; (Ομιλία της κας Ντόρας Μπαγκογιάννη, εκπροσώπου της Ελληνικής Βουλής, 23 Μαΐου 2021), αλλά και ο προσφάτως κοιμηθείς και τιμηθείς Νίκος Κοπάσης, τελευταίος επιζών αξιωματικός της Μάχης της Κρήτης; Άραγε, αυτό δεν θυμίζει το γνωστό ριζίτικο, που μόνο η κρητική λεβεντιά και η σοφία μπορεί να εκφράσει; «Γροικάτε είντα παράγγερνε η Κρήτη των παιδιών τση: Μετρήσετε  τα μνήματα των εδικώ και ξένω. Σ’ ούλα ν’ ανάψετε κερί, λιβάνι και καντήλι. Κι’ αν έρθου και δικολογιές των ξένω σκοτωμένω, να  τσοι  φιλοξενήσετε». Γιατί άραγε αυτή η μονόπλευρη ερμηνεία των γεγονότων (Χανιώτικα Νέα, 24 Μαΐου 2021, σελ. 8 και Χανιώτικα Νέα, 27 Μαΐου 2021, σελ. 8).

Μία φιλοξενία, λοιπόν, μία αγκαλιά στα χώματα της ιερής Κρήτης και η ιστορία μας συνεχίζεται σήμερα με τη φιλοξενία και την αγκαλιά χιλιάδων γερμανών τουριστών! Ή μήπως δεν είναι έτσι; Τί σημαίνουν, όμως, όλα αυτά για τα νέα παιδιά στους τόπους που δεινοπάθησαν περισσότερο κατά την κατοχή (π.χ. Κερίτης, Μαλάθυρος, Κάντανος, Μονή, Λειβαδάς, Κουστογέρακο, Βιάννος κ.λπ.); Υπάρχει μνήμη και πώς ορίζεται;

Η ιστορία δεν σταματά. Σταματά μόνο, όταν επέρχεται η λήθη. Η ανάμνηση της Μάχης της Κρήτης δεν μπορεί να εξαντλείται στην ανιστόρηση των σχετικών πολεμικών γεγονότων και στην τυπική πια απόδοση τιμών. Έχει μία πολύ βαθύτερη διάσταση. Η διάσταση αυτή, σε συνδυασμό με τις εμπειρίες και τις αξιώσεις της εποχής μας, εκτείνεται κυρίως στο νόημα του ΑΓΩΝΑ, στο νόημα της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ και στο νόημα της ΕΙΡΗΝΗΣ. Δεν γνωρίζω, αλλά αναρωτιέμαι μήπως μετά από 80 χρόνια, ήλθε ο καιρός, στο πλαίσιο της ΜΝΗΜΗΣ, οι εκδηλώσεις για τη Μάχη της Κρήτης να αποβλέπουν στην προβολή του παραπάνω τρίπτυχου. Αυτό δεν ήταν άραγε και το μήνυμα που έστειλαν τόσο ο κ. Νικόλαος Καλογερής, Αντιπεριφερειάρχης Χανίων[2], όσο και ο κ. Παναγιώτης Σημαντηράκης, Δήμαρχος Χανίων[3];

Είναι αναγκαία η προβολή της λέξης του ΑΓΩΝΑ σε μία φάση της ζωής του ΕΘΝΟΥΣ, κατά την οποία ο πολίτης έχει ολοένα και περισσότερο την εντύπωση πως υποχωρεί η αγωνιστικότητά του, με την αποχή από τα κοινά, η βούληση για προσφορά κάθε θυσίας προς επιβίωση και προς διάσωση της εθνικής ταυτότητας και ανεξαρτησίας. Ιδιαιτέρως την περίοδο της πανδημίας (covid-19).

Είναι ακόμα αναγκαία η προβολή της έννοιας της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, προς την οποία πρέπει να κατατείνουν όλοι οι αγώνες του λαού, σε όλα τα πεδία του κοινωνικού βίου. Μίας ελευθερίας που δεν καταλήγει στον Φασισμό και τις ακραίες ιδεολογίες, από όπου και εάν προέρχονται.

Είναι, τέλος, αναγκαία η προβολή της έννοιας της ΕΙΡΗΝΗΣ, την οποία πρέπει να διακονήσουν σήμερα τα άτομα και οι λαοί, στο πλαίσιο του αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη, για σεβασμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου και για την εδραίωση σχέσεων αμοιβαίου σεβασμού και αλληλεγγύης μεταξύ των λαών, ιδίως της Ευρώπης, ιδιαιτέρως μετά τα πρόσφατα αεροπορικά συμβάντα. Και θέτω και πάλι το ερώτημα μήπως στο αεροδρόμιο του ΜΑΛΕΜΕ, πέρα από την Επιμνημόσυνη Δέηση υπέρ των πεσόντων, να ακουσθεί κάποτε και μία προσευχή υπέρ της ΕΙΡΗΝΗΣ;

Τα αναφέρω αυτά εξ αφορμής κι άλλων γεγονότων, άγνωστων ίσως σε πολλούς, ότι η Ορθόδοξος Ακαδημία Κρήτης (ΟΑΚ) έπαιξε έναν σημαντικό ρόλο μέσα από τον διάλογο για την καταλλαγή ανάμεσα στους δύο λαούς. Η ΟΑΚ εξελίχθηκε σε χώρο διακρατικών και διεθνών συναντήσεων, ενώ οι νεότερες γενιές των δύο Χωρών μαθαίνουν περισσότερα για την κοινή Ιστορία τους, στο πλαίσιο προγραμμάτων ανταλλαγής.

Πώς μπορούμε, όμως, να μνημονεύσουμε με κατάλληλο τρόπο την οδυνηρά βίαιη Ιστορία της Γερμανικής Κατοχής στην Κρήτη, αλλά και ενώπιον ενός ευρύτερου κοινού; Πού διαφέρουν οι οπτικές της ιστορίας σήμερα; Τι είδους ιστορική πληροφόρηση και μορφές μνήμης είναι απαραίτητες και ποιοι παράγοντες θα μπορούσαν να μετέχουν μίας διαλογικής μνήμης;

Τα ερωτήματα αυτά και άλλα πολλά τέθηκαν σε μία ενδιαφέρουσα διαδικτυακή συνάντηση –την οποία με τη βοήθεια των Νέων Τεχνολογιών παρακολούθησαν νέοι και νέες από όλο τον κόσμο-  την οποία συνδιοργάνωσαν ο Σύνδεσμος Φροντίδας Γερμανικών Κοιμητηρίων Πολέμου, η ΟΑΚ, η Γερμανική Πρεσβεία στην Αθήνα, το Ελληνογερμανικό Ίδρυμα Νεολαίας και η Εβραϊκή Συναγωγή Χανίων «Ετζ Χαγίμ». Δύο συμπεράσματα που πρέπει να αναφέρουμε προς ενημέρωση. Το πρώτο, η άγνοια της ιστορίας των νέων της Γερμανίας για το θέμα της Κατοχής και την ανάγκη κατανόησης της ιστορίας με επισκέψεις σε τόπους ιστορικούς και δεύτερον την προσφορά της Εκκλησίας της Κρήτης και της Ιεράς Μονής Γωνιάς τόσο κατά τη διάρκεια του πολέμου όσο και μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μεταφέρω τη μαρτυρία του Δρ Αλέξανδρου Παπαδερού ως έχει: «Φροντίσαμε λίγο αργότερα και λύθηκαν δύο μεγάλα προβλήματα: Πρώτον, η εκταφή των Γερμανών και Αυστριακών στρατιωτικών (σημ. μήπως λησμονούμε και τη συμμετοχή της Αυστρίας στη Μάχη της Κρήτης;). Παρακαλέσαμε την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας Κρήτης και ενθάρρυνε τους ιερείς του νησιού μας να υποδείξουν τόπους, όπου είχαν ενταφιασθεί πρόχειρα πολεμιστές και να βοηθήσουν με τα μέλη της Ενορίας τους στην εκταφή. Δεύτερον: Παρακλήθηκε η Ιερά Μονή Γωνιάς -δίπλα στην Ακαδημία, να φιλοξενήσει τις οστεοθήκες των νεκρών αυτών, ώσπου να ετοιμασθεί το Νεκροταφείο στο Μάλεμε. Οι Μοναχοί λησμόνησαν τα προσωπικά τους βάσανα στη διάρκεια του πολέμου και τις ζημίες που είχε υποστεί η Μονή τους. Επί πολλά χρόνια όλα τα κελιά της Μονής ήταν γεμάτα με οστεοθήκες….». Μετά τη Μάχη της Κρήτης διαμορφώθηκε ένας τόπος ανάπαυσης των νεκρών πολέμου στην Ιερά Μονή Γωνιάς ως μία συμβολική κίνηση συμφιλίωσης που πραγματικά ξεπερνά κάθε ανθρώπινο όριο.

Η μνήμη, λοιπόν, δεν μπορεί να είναι μόνο μέσα από τη θύμηση της βίας, των στρατιωτικών εκδηλώσεων, την κατάθεση στεφάνων. Μαζί με όλα αυτά χρειάζεται να καταθέσουμε την ψυχή μας για το μέλλον της Κρήτης μας. Ευγνωμονούμε, όλοι εμείς, το σύμμαχο στρατιώτη, τον Αυστραλό, τον Βρετανό, τον Νεοζηλανδό, που βρέθηκε τότε στο Νησί μας και στάθηκε όρθιος πλάι στον Έλληνα στρατιώτη και τον κρητικό λαό, κατά τη φρικιαστική επέλαση του θηρίου του Ναζισμού.

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, εάν υπήρξε μία από τις σημαντικότερες μάχες της Ιστορίας, αυτό δεν οφείλεται τόσο στη σύγκρουση του στρατιώτη με τον στρατιώτη, όσο στη σύγκρουση του στρατιώτη με τον πολίτη, τον «άμαχο πληθυσμό»! Απροσδόκητο στη μάχη εκείνη, ξένο και παράδοξο για πολλούς, παράλογο και θαυμαστό για άλλους και ίσως παντελώς ακατανόητο, το αυτονόητο της Ιστορίας μας: η αυθόρμητη, αβίαστη, ασυγκράτητη, καθολική ενεργοποίηση και αντίσταση ενός λαού, του λαού της Κρήτης! Στο ερώτημα από πού πήραν άραγε εντολές και οδηγίες όλοι αυτοί οι απλοί άνθρωποι της Κρήτης, απαντά με σθένος ο μακαριστός Κισάμου και Σελίνου κυρός Ειρηναίος Γαλανάκης: «Κι αν με ρωτήσει κανείς ποιος πρόσταξε τη Μάχη της Κρήτης, θα απαντούσα: η Παράδοση της Κρήτης. Η Ιστορία της Κρήτης. Όχι εκείνη που είναι γραμμένη στα βιβλία για να διδάσκεται επ’ αμοιβή μισθού και βαθμού στα Σχολεία μας, μα η άλλη που είναι γραμμένη στη Μνήμη, στην ψυχή του Λαού μας και διδάσκεται στις δύσκολες ώρες, με αυθόρμητες και γενναίες πράξεις. Όταν πέφτανε οι Γερμανοί στην Κρήτη, οι Κρητικοί δεν περίμεναν να πάρουν οδηγίες ούτε από την Κυβέρνηση (δεν υπήρχε), ούτε από τα κόμματά των. Πήρανε οδηγίες από τη συνείδηση και την ιστορία των, από τη μνήμη και τους προγόνους των. Από τον Καντανολέων, από τον Σήφακα, τον Χατζημιχάλη, τον Κριάρη και τον Σκαλίδη» (Ομιλία στην Αγία Σοφία Αποκορώνου, 23 Μαΐου 1992).

«Μνήμη δικαίων μετ’ εγκωμίων…». Είναι η ίδια μνήμη για όσους αντιστέκονται και σήμερα σε κάθε μορφής βίας, στον τρόμο και στα αδιέξοδα της ευρωπαϊκής ηπείρου. Το θηρίο δεν πέθανε, αναβιώνει και σήμερα ως Λερναία Ύδρα με νέα ονόματα, όπως νεο-φασισμός, νεο-εθνικισμός, νεο-φανατισμός, μεγέθη ή καταστάσεις που αλλοτριώνουν το ανθρώπινο πρόσωπο, καταστρέφουν την ενότητα του ανθρωπίνου Γένους και έτσι παραδινόμαστε σιγά-σιγά στα πλοκάμια των νέων κοινωνικών συστημάτων, δηλητηριάζοντας τις ψυχές των νέων μας.

Όσο θα υπάρχουν αυτά τα φαινόμενα, η Μάχη της Κρήτης θα συνεχίζεται. Μάχη για το χατίρι της ζωής, Μάχη στο πείσμα του θανάτου!

---

[1] Σημείωση: Δεν υπάρχει διαμαρτυρόμενος ιερέας, ούτε και Προτεσταντική Εκκλησία της Κρήτης. Από όσα μπορώ να γνωρίζω υπάρχει πάστορας της Ευαγγελικής Εκκλησίας της Γερμανίας και ιερέας της Αγγλικανικής Εκκλησίας.

[2] «Για να μην πάνε χαμένες οι θυσίες του σ’ αυτόν τον αγώνα, για να μην επιτρέψουμε ποτέ να ξαναγεννηθεί από τις στάχτες του ο Φασισμός, θα πρέπει η Μνήμη τους να μένει ζωντανή, παράδειγμα προς μίμηση. Σήμερα, οι λαοί αδελφωμένοι πια με τους τότε αντιπάλους τους, δίνουν από κοινού αγώνα για Ειρήνη και Δημοκρατία στην Ευρώπη και σε όλον τον κόσμο».

[3] «Σήμερα, που η ειρήνη, η ελευθερία και η ανθρώπινη αξιοπρέπεια παραμένουν αξίες πολύτιμες, αλλά εύθραυστες, η Μάχη της Κρήτης αποδεικνύει περίτρανα πως εκείνος ο μεγαλειώδης αγώνας οικοδόμησε πανανθρώπινες αξίες πάνω στα ερείπια του πολέμου και έδωσε ελπίδα στον άνθρωπο, στεριώνοντας με θυσίες την ιστορική συνέχεια της πατρίδας μας».