Οδοιπορικό Δεκαπενταυγούστου στην μικρασιάτισσα Σμύρνη (φώτο)

Κείμενο - φωτογραφίες του Αριστείδη Βικέτου 

Ενενήντα τρία χρόνια από την Μικρασιατική καταστροφή η Σμύρνη, η τρίτη σε μέγεθος πόλη της Τουρκίας με σχεδόν πέντε εκατομμύρια κατοίκους μουσουλμάνους που αυτή την περίοδο δεινοπαθεί από τους Σύρους πρόσφυγες, εξακολουθεί να διατηρεί την γοητεία της και κάποια ψήγματα από το ρωμαίικο, μέχρι το θλιβερό Αύγουστο του 1922, χρώμα της. Σ’ αυτό συμβάλλουν τα μνημεία της, κάποια κτίρια, που διασώθηκαν και ανακαινίστηκαν, και κυρίως η αναζωογόνηση της μικρής Ορθόδοξης Κοινότητας, η οποία αποτελείται από Ρωμιούς (Έλληνες-επαγγελματίες και φοιτητές), αλλά και ομόδοξους Ρώσους, Γεωργιανούς, Ουκρανούς και άλλους. 

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο εδώ και δύο χρόνια τοποθέτησε ιερατικό προϊστάμενο της Σμύρνης τον Αρχιμανδρίτη, Κύριλλο Συκή, από την Μυτιλήνη, ο οποίος έλκει την καταγωγή από τις Κυδωνίες (Αϊβαλί). Πρόκειται για αληθινό εργάτη της Εκκλησίας και ακούραστο συμπαραστάτη των ανθρώπων, ανεξαρτήτως θρησκείας και καταγωγής, γι΄αυτό και έχει κερδίσει την εκτίμηση και αγάπη όχι μόνο της μικρής ποίμνης του, αλλά και Τούρκων μουσουλμάνων, ιδιαίτερα δε των τοπικών αρχών. 

Ο εορτασμός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ή το «Πάσχα του Καλοκαιριού», όπως έχει επικρατήσει να ονομάζεται, στην Σμύρνη ήταν τριήμερος. Η Ορθόδοξη Κοινότητα πανηγύρισε σε κλίμα χαράς και κατάνυξης. 

Την παραμονή της εορτής τελέστηκε πανηγυρικός Εσπερινός στο ναΐδριο της Αγίας Φωτεινής στην άλλοτε ελληνική Πούντα, σημερινό Alcancak. Στην συνέχεια μπροστά σε ανθοστόλιστο κουβούκλιο Επιταφίου εψάλησαν τα εγκώμια της Παναγίας και η ακολουθία του Όρθρου.

Ανήμερα της Παναγίας τελέστηκε Θεία Λειτουργία από τον Αρχιμανδρίτη Κύριλλο στον ναό του Αγίου Δημητρίου, που συντηρήθηκε, στον όμορφο και γραφικό Κιρκιντζέ, (Sirince), κοντά στην Έφεσο (Selcuk), που είναι γνωστός στους νεότερους από το μυθιστόρημα της Διδώς Σωτηρίου «Ματωμένα Χώματα». Η Θεία Λειτουργία έγινε στον Κιρκιντζέ, γιατί κοντά στην Έφεσο υπήρχε από την εποχή του Βυζαντίου μονή επ΄ ονόματι της Παναγίας και μέχρι το 1921 οι Ορθόδοξοι της Σμύρνης και της γύρω περιοχής συνέρρεαν εκεί κάθε Δεκαπενταύγουστο. 

Στο τέλος της Θείας Λειτουργίας έγινε λιτάνευση της εικόνας της Παναγίας και ο π. Κύριλλος ευλόγησε τους καρπούς (ροδάκινα και σταφύλια), που προσκόμισε για την εορτή ο κοινοτάρχης Levent Apak. Επίσης, παρέστησαν ο έπαρχος του Selcuk, Αyhan Boyaci και ο δήμαρχος, Dahi Zeynel Bakici. Ο Αρχιμανδρίτης Κύριλλος τους ευχαρίστησε για το ενδιαφέρον τους προς την Ορθόδοξη Κοινότητα και τους πρόσφερε αναμνηστικές πλακέτες.

Σε ομιλία του ο π. Κύριλλος τόνισε ότι «είναι μεγάλη ευλογία να λειτουργούμε σε ναό των προγόνων μας» και επεσήμανε ότι η εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου είναι από τις πιο ιερές, «γιατί στο πρόσωπο της Παναγίας βρίσκουμε την σωτηρία της ενσαρκώσεως του Θεού, που είναι ό,τι πιο ωραίο έχει να επιδείξει το ανθρώπινο γένος». Στην αγκαλιά της Παναγίας ως μάνας, υπογράμμισε, χωρούν όλοι οι άνθρωποι.

Ακολούθησε παραδοσιακό ελληνικό γεύμα. Σύμφωνα με ορισμένες πηγές το 1919 οι Χριστιανοί Ορθόδοξοι κάτοικοι του Κιρκιτζέ υπολογίζονταν περίπου σε 7.000. Το 1917 άρχισαν να εγκαθίστανται Τουρκοκρητικοί και το 1921 οι Χριστιανοί μειώθηκαν σε 3.500. Το 1922 αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το χωριό τους. 

Η μεγαλύτερη εκκλησία Κιρκιντζέ ήταν του Αγίου Ιωάννη, που χτίστηκε το 1805 και επισκευάστηκε το 1904. Πρόκειται για τρίκλιτη βασιλική με τρούλο. Λειτουργεί ως μουσείο, αλλά τώρα είναι κλειστή για λόγους συντήρησης. 

Επίσης, εκτός από τα ελληνικά σπίτια σώζεται, αλλά έχει μετατραπεί σε εστιατόριο, το πέτρινο κτίριο του ελληνικού σχολείου, που οικοδομήθηκε το 1884.

Η Διδώ Σωτηρίου στα «Ματωμένα Χώματα», χωριό του ήρωα του μυθιστορήματος, Μανώλη Αξιώτη, γράφει για τον Κιρκιτζέ: «Αν υπάρχει αυτό που λένε παράδεισος, το χωριό μας, ο Κιρκιντζές, ήταν ένα δείγμα του. Κοντά στο Θεό ζούσαμε, ψηλά, ανάμεσα σε κατάφυτα βουνά, και ξαγναντεύαμε ολόκληρο τον καρπερό κάμπο της Έφεσος, που ήτανε δικός μας ίσαμε τη θάλασσα, ώρες δρόμο, όλο συκομπαχτσέδες και λιόδεντρα, καπνά, μπαμπάκια, στάρια, καλαμπόκια και σουσάμια. Μεγαλοτσιφλικάδες δεν είχαμε στον Κιρκιντζέ να ρουφούν το μεδούλι μας. Δύσκολο να μας φάει εμάς, κείνη την εποχή, τα’ αμανάτι. Ο κάθε χωριανός ήτανε νοικοκύρης στη γη του. Είχε το δίπατο σπίτι του, είχε και τον εξοχικό κούλα του, με μποστάνια, καρυδιές, μυγδαλιές, μηλιές, αχλαδιές και κερασιές. Και δεν ξεχνούσε να φυτεύει κι ανθόκηπους για το κέφι του. Τι του στοίχιζε σαν είχε εκείνα τα γάργαρα νερά και τα πηδηχτά ρυάκια, που κελάριζαν χειμώνα – καλοκαίρι!…».
Το απόγευμα της εορτής της Παναγίας τελέστηκε Εσπερινός στο Αγίασμα της Παναγίας Γαλακτούσας, που βρίσκεται σε μια φτωχογειτονιά κοντά στην Ρωμαϊκή αγορά της Σμύρνης. 

Την επομένη, Κυριακή, τελέστηκε Θεία Λειτουργία στον μεγαλοπρεπή, ανακαινισμένο ναό του Αγίου Βουκόλου Σμύρνης, ο οποίος διασώθηκε το 1922, όπως και ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, που είναι, δυστυχώς, αποθήκη. Στην Λειτουργία παραβρέθηκαν τιμητικά η δήμαρχος Κονάκ, Sema Pekdas, και ως εκπρόσωπος του δημάρχου του μητροπολιτικού δήμου Σμύρνης, Hasan Tahsin Kocabas, στους οποίους επίσης απονεμήθηκαν αναμνηστικές πλακέτες. Όλοι οι τιμηθέντες τοπικοί άρχοντες έδωσαν ευχές για ειρήνη, υγεία, χαρά και σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ των λαών Τουρκίας και Ελλάδος.

Αυτό που κάνει την Σμύρνη ξεχωριστή είναι ο μεγάλος κόλπος, που ανοίγεται μπροστά της. Στην απέναντι μεριά της Σμύρνης βρίσκεται το Κορδελιό (Περαία), σήμερα karsiyaka. Το Κορδελιό ήταν και είναι ένα από τα πιο πολυπληθή προάστια της Σμύρνης με πληθυσμό, τα χρόνια πριν την Καταστροφή, 30000 κατοίκους. Ξεχωριστή στιγμή στην Σμύρνη είναι η περιδιάβαση, κυρίως το απόγευμα, στην προκυμαία της, αν και φέρνει στο νου εικόνες από την καταστροφή του 1922. Περιδιαβάζοντας αγναντεύεις το Αιγαίο, προς το οποίο δείχνει με το ξίφος του έφιππος πάνω στο άγαλμα του ο Κεμάλ Ατατούρκ. Άλλο σημείο ενδιαφέροντος είναι το Asansör, μοναδικό για να απολαύσει κάποιος το ηλιοβασίλεμα. Πρόκειται για ασανσέρ, που φτιάχτηκε το 1907 από έναν Εβραίο τραπεζίτη, για να μπορούν οι κάτοικοι να ανεβάζουν τα εμπορεύματα τους στον λόφο, που βρίσκεται πίσω. 

Το κάστρο της Σμύρνης Kadifekale βρίσκεται στον λόφο του Πάγου, εκεί όπου έχτισε οικισμό ο Μέγας Αλέξανδρος και μαρτύρησε ο Άγιος Πολύκαρπος. Επίσης, αξίζει μια βόλτα στην αγορά του Kemeralti (Κονάκ), πίσω από το ρολόι της Σμύρνης, από όπου ξεκίνησε το 1922 η μαρτυρική, πριν την κατακρεούργηση του, πορεία του Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης, του τελευταίου επισκόπου της. Ενδιαφέρον έχει και η επίσκεψη στο Kιzlaragasι Hanι, που στεγάζει πολλά καταστήματα, και είναι μια μικρογραφία της σκεπαστής αγοράς της Κωνσταντινούπολης.

Ο π. Κύριλλος απονέμει αναμνηστικές πλακέτες στην δήμαρχο Κονάκ, Sema Pekdas, και στον εκπρόσωπο
του δημάρχου του μητροπολιτικού δήμου Σμύρνης, Hasan Tahsin Kocabas

Με τον Κοινοτάρχη του Κιρκιντζέ 

Με τον Δήμαρχο Εφέσου 

Αναμνηστική πλακέτα και στον Νομάρχη Εφέσου