Ο ΓΕΡΩΝ ΧΑΛΚΗΔΟΝΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΠΑΤΕΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ

Η εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ την περασμένη Κυριακή 9 Μαρτίου 2014 είχε ένα μεγάλο αφιέρωμα στο Πατριαρχικό Ίδρυμα Πατερικών Μελετών και την Πατριαρχική Μονή Βλατάδων, που βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη. 

Το αφιέρωμα, που επιμελήθηκε ο δημοσιογράφος Στέλιος Κούκος, περιλάμβανε και συνεντεύξεις με ανθρώπους που διακονούν εκεί: Μητροπολίτης Γέρων Χαλκηδόνος Αθανάσιος, πρόεδρος του Πατριαρχικού Ιδρύματος Πατερικών Μελετών, ο Επίσκοπος Αμορίου Νικηφόρος, καθηγούμενος της Πατριαρχικής Μονής Βλατάδων και ο καθηγητής Γεώργιος Μαρτζέλος, διευθυντής του Πατριαρχικού Ιδρύματος Πατερικών Μελετών. 

Παραθέτουμε στη συνέχεια τη συνέντευξη του Γέροντος Χαλκηδόνος Αθανασίου. 

Ο μητροπολίτης γέρων Χαλκηδόνος Αθανάσιος, πρόεδρος του ΠΙΠΜ, με βαθιά γνώση, ιδιαίτερη ευαισθησία αλλά και με πόνο ψυχής μας μίλησε για τη σημασία της πατερικής θεολογίας και την επίδρασή της στην εκκλησιαστική τέχνη. Επίσης συζητήσαμε μαζί του για τους νέους τρόπους με τους οποίους πρέπει να λειτουργήσει και να παρέμβει το ΠΙΠΜ.

Η πατερική θεολογία, η οποία θα έπρεπε να είναι η κατ' εξοχήν θεολογία της ορθόδοξης εκκλησίας και των θεολογικών σχολών, για κάποιο χρονικό διάστημα δεν είχε τη δέουσα επιρροή. Ως προς αυτό πώς επηρεάστηκε η Θεολογική Σχολή της Χάλκης; 

- Έχετε δίκαιο. Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας είναι εις θησαυρός δι' ημάς και σήμερον, καθ' όσον αποδεικνύονται και όλως σύγχρονοι (πρβλ. Ι. Χρυσόστομος). Όμως ημείς τους αγνοούμεν! Το ΠΙΠΜ ιδρύθη άλλωστε με αυτόν τον σκοπόν, την έρευναν δηλαδή αυτών. Από ετών πάντως έχει διευρύνει το γνωστικόν του αντικείμενον. Η Σχολή της Χάλκης δεν διεδραμάτισε ιδιαίτερον ρόλον εις το θέμα αυτό, παρεκτός των πατρολογικού χαρακτήρος φροντιστηριακών εργασιών και εναισίμων επί πτυχίω διατριβών ενίων φοιτητών. 

Επιδράσεις ξένες και επείσακτες στην παράδοσή μας είχαμε και στην ορθόδοξη εικονογραφία, αλλά και στην εκκλησιαστική μουσική με την εισαγωγή και της τετραφωνίας. Και βέβαια ο εικαστικός και λογοτέχνης Φώτης Κόντογλου, του οποίου υπήρξατε μαθητής, έκανε μεγάλο αγώνα για την επιστροφή στη μεγάλη παράδοση της ορθόδοξης εικονογραφίας και όχι μόνο... Πιστεύετε πώς η πατερική θεολογία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη και συνυφασμένη και με τις καλλιτεχνικές εκφάνσεις της ορθόδοξης εκκλησίας; 

- Ασφαλώς. Η εικονογραφία είναι παραστατική θεολογία και αδιανόητος άνευ της εικονολογικής μελέτης των Πατέρων. Ο Κόντογλου υπήρξε ρηξικέλευθος και αναγκαίος διά την στροφήν προς τας ρίζας. Όμως μετά, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων (Κοψίδης), έλαβε αύτη τον χαρακτήρα του ευκόλου "κοντογλισμού" και του στείρου νεοβυζαντινισμού, ενώ αι μετανεοβυζαντιναί προσπάθειαι δεν υπεστηρίχθησαν (Βασιλάκης, Βράνος, Καρδαμάκης, Κόρδης, Λουδοβίκος, Μητράκας, Σκλήρης κ.ά.). Τούτο είναι τεκμήριον πνευματικής και καλλιτεχνικής νωθρότητος, διότι δεν πρέπει να λησμονώμεν τον διαχρονικόν, δυναμικόν χαρακτήρα της βυζαντινής τέχνης, η οποία εδέχετο και δυτικά εικονογραφικά και ρυθμολογικά στοιχεία, επικαλούμενοι τας οριοθετικάς "λειτουργικάς" αυτής προδιαγραφάς, και αποφεύγοντες εννοείται "νεοπατερικάς" ερμηνευτικάς εκτροπάς. 

Τι σηματοδοτεί η νέα δυναμική επανεκκίνηση του Ιδρύματος με την "ανασύστασή" του ως αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας; 

- Ελπίζομεν να βοηθηθεί επί τέλους το ΠΙΠΜ και να λυτρωθεί από την οικονομικήν αποτελμάτωσιν, παρά τας κατά καιρούς ποικιλοτρόπους ενισχύσεις και κρούσεις, διά να αναπνεύσει και να επανεύρει τον δρόμον του. Εδώ βέβαια απαιτείται συγχρόνως παλμός και αγάπη προς αυτό. Όχι αβελτηρία και ναρκισσισμός. Δεν έχομεν το δικαίωμα να ολιγωρώμεν διά τα ολίγα πνευματικά ιδρύματα του οικουμενικού θρόνου, κληροδοτήματα των Πατέρων μας. 

Μπορείτε να μας πείτε πώς αξιοποιήθηκε ο πλούτος των πατερικών έργων ή των επιστημονικών εργασιών πάνω στα πατερικά έργα τα προηγούμενα χρόνια; Είστε ικανοποιημένος; 

- Μάλιστα, δι' εν τουλάχιστον αρκετό διάστημα. Σήμερον, από του 2004 έχει να εκδοθεί η "Κληρονομία". Και η "Ορθοδοξία" εκδίδεται ετεροχρονισμένως. Παλαιότερα εξεδίδοντο διδακτορικές εργασίες και αρκετά έργα εις αυτό. Σήμερον ολίγα μόνον, χρηματοδοτούμενα υπό των συγγραφέων ή χορηγών των. Κατάστασις λοιπόν απαράδεκτος και ενδεικτική! 

Προφανώς το πρόβλημα της γλώσσας πρόσβασης στα πατερικά κείμενα δεν είναι κάτι που θα μπορούσε να το λύσει το Ίδρυμα. Θα μπορούσε όμως να προσφέρει τη μεταφορά των έργων αυτών στη νεοελληνική γλώσσα ή και σε άλλες γλώσσες; Έχει δραστηριοποιηθεί καθόλου το Ίδρυμα προς αυτή την κατεύθυνση; 

- Δυστυχώς όχι. Μεταφορά στη νεοελληνική και σε μεταφράσεις είναι πράγμα λίαν σημαντικόν και αναγκαίον. Όμως χρειάζεται και εδώ μεγάλη εργασία. Τώρα προσπαθούμε πρωτίστως από ετών να επιβιώσωμεν. 

Πώς νομίζετε ότι θα μπορούσε το Πατριαρχικό Ίδρυμα Πατερικών Μελετών να διαλεχθεί επιστημονικά και να μεταδώσει όλη αυτή την κληρονομιά, που ως εμπειρία ζωής έχει άμεση ανάγκη ο σύγχρονος κόσμος; Προφανώς απαιτείται ένας διάλογος πολύ υψηλού επιπέδου και μάλιστα στην επιμέρους γλώσσα κάθε τομέα, δεν είναι έτσι; 

- Χρησιμοποιώντας τα νέα ηλεκτρονικά μέσα της συγχρόνου τεχνολογίας (ψηφιοποίησις, διαδίκτυο, ΜΜΕ κ.ά.). και εδώ απαιτούνται πάλιν χρήματα, διάλογος και ειδήμονες και όχι "έπεα πτερόεντα" και φαντασίες. Εις το παρελθόν έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες στον τομέα αυτόν, οι οποίες όμως απετελματώθησαν λόγω της παρεμβολής ανειλικρινών συμβαλλομένων και συμφερόντων, τώ- ρα δε και λόγω της κρίσεως. 

Εδώ και μερικά χρόνια έχουμε μπει στην ψηφιακή εποχή και από ποικίλους φορείς προωθείται η πιο άμεση πρόσβαση και χρήση των ποικίλων αρχείων μέσω διαδικτύου. Το Πατριαρχικό Ίδρυμα διαθέτει τεράστιο αρχειακό υλικό. Τι νομίζετε ότι πρέπει να γίνει για την ένταξη του υλικού αυτού σε μια ευρύτερη πλατφόρμα γνώσης και πληροφόρησης; 

- Όπως καταλαβαίνετε ισχύουν όσα είπαμε πιο πάνω. Πάντοτε βέβαια επί τη βάσει των διεθνώς ισχυουσών προδιαγραφών, της αμοιβαίας εμπιστοσύνης και ειλικρινείας εις τας διαβουλεύσεις.

Από το νέο καταστατικό προκύπτει ότι θα υπάρξει και μία δραστηριοποίηση όσον αφορά τη συμβολή στην επίλυση σύγχρονων προβλημάτων. Πώς θα μπορούσε να γίνει η παρέμβαση αυτή; Αυτό δεν νομίζετε ότι προϋποθέτει και την ύπαρξη κάποιων ευαίσθητων "παλμογράφων" της τρέχουσας συγκυρίας, οι οποίοι θα διαθέτουν μια πνευματική οπτική της ευρύτερης κατάστασης; 

Ασφαλώς ναι. Υπό τον όρον όμως ότι δεν πρέπει να εμπλεκόμεθα εις ατέρμονας συζητήσεις και χρονοβόρους διαδικασίας οι οποίες δεν οδηγούν πουθενά, αλλά να είμεθα θετικοί και συγκεκριμέ- νοι, να γνωρίζομεν τι ζητούμεν και τι δυνάμεθα να λαμβάνομεν. Χρειάζεται οργάνωσις, συστηματοποίησις, καθορισμός προτεραιοτήτων, συνέχεια, συνεπής και αυστηρά παρακολούθησις και ταχεία εκτέλεσις των αποφάσεων. Υπάρχει ανάγκη ειδικού, έστω και μικρού, έμπειρου προσωπικού, και μεγαλύτερος τεχνικός εξοπλισμός διά όλα τα θέματα. 

Με ποιον τρόπο μπορούν να προσφέρουν όσοι θα ήθελαν να έλθουν αρωγοί στη νέα προσπάθεια του Ιδρύματος; 

- Πρωτίστως είναι δυστυχώς απαραίτητον και διά το Ίδρυμα το "show", η διαφήμισις και επανακοινοποίησις των σκοπών και του έργου αυτού. Απαιτείται στήριξις του Ιδρύματος και εκπλήρωσις των υποχρεώσεών του από μέρους των αρμοδίων φορέων (της εκκλησίας, του Αγίου Όρους και της πολιτείας). Δέον να δίδεται προσοχή εις την λογιστικήν ενημερότητα, διαφάνειαν, συλλογήν των τακτικών αποπληρωμών των παραγγελιών (μικροφίλμς, εκδόσεων) του Ιδρύματος. Χρειάζεται διοργάνωσις συνεδρίων, συμποσίων κλπ., τ.έ. εντονωτέρα επιστημονική δραστηριοποίησις του ΠΙΠΜ, όπως τα από ετών εγκαινιασθέντα σεμινάρια, η αρίστη λειτουργία του αρχείου και της βιβλιοθήκης κ.ά. Όσοι δε επιθυμούν να προσφέρουν και να βοηθήσουν το Ίδρυμα, πρέπει να το γνωρίσουν, να το επισκέπτονται, να το κοινοποιούν, να το στηρίζουν υλικώς και ηθικώς. Η ιερά πατριαρχική μονή Βλατάδων, όπου εδρεύει το Πατριαρχικό Ίδρυμα Πατερικών Μελετών από την ίδρυσή του, πέρα από ένα τοπογραφικό σημείο αναφοράς αποτελεί ασφαλώς και ένα ζωντανό σημείο αναφοράς στη λειτουργική ζωή της ορθόδοξης εκκλησιαστικής παράδοσης. Ποιος θα είναι ο νέος της "ρόλος" αλλά και η συνεργασία σας μαζί της σύμφωνα με το νέο καταστατικό; 

- Η ιερά μονή Βλατάδων, εις την οποίαν "φιλοξενείται" το Ίδρυμα, δέον να προσέχει τούτο, να το στηρίζει και να φροντίζει διά τας στοιχειώδεις τουλάχιστον ανάγκας του (συντήρησιν κτιρίων, συ- στημάτων ηλεκτρισμού, θερμάνσεως και υδραυλικών), ιδιαιτέρως όταν τούτο ευρίσκεται εις δυσχειμέρους καταστάσεις. Τα δύο ιδρύματα είναι "καταδικασμένα" να συνεργάζονται, διότι τού- το είναι αναγκαίον διά τους ους έθεσαν οι ιδρυταί αυτών σκοπούς, το όφελος της εκκλησίας και της θεολογικής επιστήμης.