ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΟΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΟ ΝΑΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΤΟ ΦΑΝΑΡΙ (ΦΩΤΟ)

Ὁ Ναός τοῦ Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος καί Τροπαιοφόρου Γεωργίου εἶναι ἡ πέμπτη Ἐκκλησία στήν Κωνσταντινούπολη πού φιλοξενεῖ τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο μετά τόν 15ο αἰ. Ὑπῆρξε ἀρχικά Γυναικεία Μονή καί μετετράπη σέ Πατριαρχεῖο ἀπό τόν Πατριάρχη Ματθαῖο Β' (1598-1601). Ἡ Ἐκκλησία ἀνακαινίστηκε τό 1614 ἀπό τόν Πατριάρχη Τιμόθεο Β' (βλ. ἐπιγραφή στήν πρόσοψη). Μετά ἀπό πυρκαϊά τό 1720, ἐπανακτίστηκε ἀπό τόν Πατριάρχη Ἱερεμία Γ' (βλ. ἐπιγραφή πάνω ἀπό τήν δεξιά εἴσοδο). Τό 1836, ἀνακαινίστηκε ἀπό τόν Πατριάρχη Γρηγόριο ΣΤ' καί προσφάτως ἀπό τόν νῦν Πατριάρχη Βαρθολομαῖο. Ὁ Πατριαρχικός Ναός εἶναι κλασσική τρίκλιτη βασιλική, χωρισμένη σέ Νάρθηκα, κυρίως Ναό καί Ἱερό. Στόν νάρθηκα ὑπάρχουν εἰκόνες τοῦ Ἁγ. Γεωργίου καί τοῦ Προφ. Ἠλία, ὁ ὁποῖος εἶναι ἐνδεδυμένος μέ γούνα, σέ ἀνάμνηση τῶν γουναράδων, μέ τῶν ὁποίων τά ἔξοδα κατασκευάστηκε τό σύστημα ὕδρευσης στό Φανάρι. 

1. Τό παλαιό παγκάρι, 17ου αἰῶνα, τοῦ Πατριαρχικοῦ Ναοῦ κατασκευάστηκε ἀπό καρυδιά καί εἶναι διακοσμημένο μέ πέταλα ἀπό ἐλεφαντόδοντο σέ σχῆμα πενταγώνου, ἀντίγραφο πρώϊμης αἰγυπτιακῆς τέχνης. 

2. Ὁ θρόνος 

Ὁ Πατριαρχικός Θρόνος ἀποδίδεται ἀπό τήν παράδοση στόν Ἅγ. Ἰωάννη τόν Χρυσόστομο (398-404), ἀλλά μία ἐπιγραφή στό ἀέτωμα τόν χρονολογεῖ τό 1577. Ὁ θρόνος εἶναι 4 μέτρα ὑψηλός κατασκευασμένος ἀπό καρυδιά, διακοσμημένος μέ ἐλεφαντόδοντο, σεντέφι καί ἐπιχρωματισμένο ξύλο, διαμορφωμένος σέ σχῆμα ἀμπέλου. 

3. Τό σύνθρονο 

Ἐντός τοῦ Ἱεροῦ Βήματος, ὄπισθεν τῆς Ἁγ. Τραπέζης, τό σύνθρονο ἀποτελεῖται ἀπό ὑπερυψωμένο μαρμάρινο Πατριαρχικό Θρόνο περιβαλλόμενο ἀπό ξύλινα στασίδια γιά τά μέλη τῆς Ἱερᾶς Συνόδου. Χρονολογεῖται στίς ἀρχές τοῦ 5ου αἰῶνα καί ἐπ' αὐτοῦ ἐκάθησε πιθανόν ὁ Ἅγ. Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος. 

4. Ὁ ἂμβων 

Ὁ ἂμβων ἀποδίδεται στόν Ἅγ. Ἰωάννη τόν Χρυσόστομο, ἀλλά μία ἐπιγραφή τόν προσδιορίζει χρονολογικά στήν ἐποχή τοῦ Πατριάρχου Γαβριήλ (1702-07). Εἶναι διπλωμένος γύρω ἀπό μία κολώνα, κατασκευασμένος ἀπό καρυδιά καί σεντέφι, καί διακοσμημένος μέ σχέδιο κλήματος. 

5. Τά ψαλτήρια 

Τά δύο ψαλτήρια εἶναι κειμήλια τά ὁποῖα μεταφέρθηκαν ἀπό τήν Μονή Παναγίας Καμαριωτίσσης (τῆς Χάλκης). Εἶναι κατασκευασμένα ἀπό καρυδιά καί διακοσμημένα μέ ἐλεφαντόδοντο. 

6. Τό τέμπλο 

Τό τέμπλο τό ὁποῖο διαχωρίζει τόν κυρίως Ναό ἀπό τό Ἱερό Βῆμα εἶναι τοῦ 18ου αἰῶνα, συνδυασμός Βυζαντινῆς καί Ἀναγεννησιακῆς, καθώς καί Μπαρόκ καί Ὀθωμανικῆς τέχνης. Ξυλόγλυπτο καί πρόσφατα ἐπιχρυσωμένο, εἶναι χωρισμένο σέ τρία ἐπίπεδα. 

7. Τρεῖς σημαντικές εἰκόνες 

Δύο σημαντικές εἰκόνες στό δεξιό κλίτος προηγοῦνται χρονικῶς μερικῶν εἰκονογραφιῶν τῆς Ἁγίας Σοφίας καί τῆς Μονῆς τῆς Χώρας. Ἡ 11ου αἰῶνα ψηφιδωτή εἰκόνα τῆς Παναγίας Παμμακαρίστου εἰκονίζει τήν Μητέρα τοῦ Θεοῦ μέ τό Θεῖο Βρέφος. Ὡς προστάτρια εἰκόνα τοῦ Πατριαρχικοῦ Ναοῦ τῆς Παναγίας Παμμακαρίστου (1486-1587), μεταφέρθηκε στούς μεταγενέστερους Πατριαρχικούς Ναούς. Ἡ 11ου αἰώνα ψηφιδωτή εἰκόνα τοῦ Ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Βαπτιστοῦ ἦταν ἐπίσης ἀρχικά στήν Ἐκκλησία τῆς Παναγίας τῆς Παμμακαρίστου. Στό ἀριστερό κλίτος, ἡ εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Φανερωμένης, γνωστή γιά τίς θαυματουργικές της ἰδιότητες, μεταφέρθηκε ἀπό τήν Κύζικο. Καλυμμένη μέ χρυσό καί ἀσήμι, χρονολογεῖται πρίν τό 14ο αἰ. 

8. Τρεῖς σημαντικοί ἃγιοι ἐπίσκοποι 

Ὅπως οἱ Εἰκόνες, ἔτσι καί τά Λείψανα κατέχουν κεντρική θέση στή λατρεία τῆς Ἐκκλησίας, ὑπογραμμίζοντας τή μεταμόρφωση τοῦ ὑλικοῦ κόσμου ἀπό τή θεία χάρη. Οἱ τρεῖς Ἱεράρχες – Βασίλειος ὁ Μέγας, Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος καί Γρηγόριος ὁ Θεολόγος – εἶναι οἱ πιό σημαντικοί θεολόγοι τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας. Ἑορτάζουν τή 30ή Ἰανουαρίου. Τόν Νοέμβριο τοῦ 2004, τά λείψανα τῶν Ἀρχιεπισκόπων Κων/πόλεως Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου (329-90) καί Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου (347-407) ἐπεστράφησαν στό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο. Ὁ Πατριάρχης Βαρθολομαῖος προεξῆρχε τῆς τελετῆς ἐπιστροφῆς τῶν λειψάνων, τά ὁποῖα ἐδώρησε ὁ Πάπας Ἰωάννης Παῦλος Β'. Τά λείψανα εἶχαν μεταφερθεῖ ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη στή Ρώμη μετά τήν 4η Σταυροφορία. Σήμερα φυλάσσονται στήν ἀριστερή πλευρά τοῦ Ναοῦ. Πιό πρόσφατα ἐπεστράφησαν καί λείψανα τοῦ Μ. Βασιλείου. 

9. Τρεῖς σημαντικές ἁγίες γυναῖκες 

Τά λείψανα τῆς Μεγαλομάρτυρος Εὐφημίας (4ος αἰ.), ἡ ὁποία ἑορτάζει τήν 11η Ἰουλίου καί 16η Σεπτεμβρίου, εἶναι πολύτιμος πνευματικός θησαυρός. Ἡ Αὐτοκράτειρα Θεοφανώ, σύζυγος τοῦ Λέοντος τοῦ Σοφοῦ (886-911), ἑορτάζει τή 16η Δεκεμβρίου. Κατά τήν παράδοση, τά τρίτα λείψανα θεωροῦνται ὅτι ἀνήκουν εἰς τήν Ἁγ. Σολομονή, μητέρα τῶν Ἑπτά Μακκαβαίων, ἀλλά πιθανόν νά ἀνήκουν στήν Μαρία Σαλώμη, μία ἀπό τίς Μυροφόρες γυναῖκες.

10. Ἡ στήλη τῆς φραγγελώσεως 

Πλησίον τῶν λειψάνων τῶν Ἁγίων Γυναικῶν τό τμῆμα τῆς στήλης τῆς φραγγελώσεως, ἐπί τῆς ὁποίας ὁ Χριστός μαστιγώθηκε, εἶναι τό ἀρχαιότερο ἱερό κειμήλιο καί μεταφέρθηκε στήν Κων/πολη ἀπό τήν Ἁγία Ἑλένη μετά ἀπό ἐπίσκεψή της εἰς τούς Ἁγίους Τόπους. Ἄλλα δύο τμήματα φυλάσσονται στά Ἱεροσόλυμα καί στήν Ρώμη. 

Γιά περισσότερες πληροφορίες βλ. Ἰωάννου Χρυσαυγῆ, Τό Οἰκουμενικό Πατριαρχείο Σήμερα: Ἱστορικά Ἑλληνορθόδοξα Προσκυνήματα τής Πόλεως, 2014.