ΤΟ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΑΡΚΑΛΟΧΩΡΙΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΓΙΑ ΤΟ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ

"Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην 'Υστερη Οθωμανική Αυτοκρατορία. Από το Γένος και την Εθναρχία στο Έθνος" είναι ο τίτλος του νέου βιβλίου του Μητροπολίτου Αρκαλοχωρίου κ. Ανδρέα Νανάκη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μπαμπουνάκη (Θεσσαλονίκη). 

Στο βιβλίο συντίθεται η προβληματική μελετημάτων του συγγραφέα, η οποία εκφράστηκε την τελευταία δεκαπενταετία με κείμενα πού ξεκινούσαν κατ’ αρχήν από τις πανεπιστημιακές παραδόσεις και προσεγγίζονται, πέρα από τα τυποποιημένα ιστορικά σχήματα των ιδεολογικών επιλογών της νεωτερικότητας του 19ου και 20ου αιώνα, πτυχές από την ιστορία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία βρίσκεται στη δύση της ιστορικής της πορείας, εν μέσῳ κοσμογονικών αλλαγών και ανακατατάξεων. 

Παραθέτουμε στη συνέχεια την εισαγωγή του βιβλίου του συγγραφέα Μητροπολίτου Αρκαλοχωρίου:

"Τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο μέ τήν Ἅλωση τῆς Πόλης ἀπό τόν Μωάμεθ τόν Πορθητή τό 1453 εἰσέρχεται σέ μία νέα ἱστορική περίοδο τῆς μακραίωνης ἐπίγειας πορείας του, ἐντός τῶν θεσμικῶν πλαισίων τῆς Ὀθωμανικῆς πλέον Αὐτοκρατορίας. Τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο δέν ὁλοκληρώνει βέβαια οὔτε ἐξαντλεῖ τόν ἱστορικό του ρόλο καί τήν οἰκουμενική του διακονία στό πλαίσιο ἑνός ἐγκόσμιου θεσμοῦ, ὅπου, ἐν μέσῳ τῶν ἀνθρωπίνων περιπετειῶν, ἱστορικές συγκυρίες καί περιστάσεις ὁδηγοῦν τό Πατριαρχεῖο μας στόν 21ο αἰώνα. 

«Ἡ χάρις τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησού Χριστοῦ καί ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καί Πατρός καί ἡ κοινωνία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» διαφυλάττουν γιά 17 αἰῶνες καί πλέον τήν πορεία τῆς πρωτόθρονης καί πρωτεύθυνης Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Τό μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας, «τῆς Μίας, Ἁγίας, Καθολικῆς καί Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας», τελεσιουργήθηκε μέχρι τό 1453 γιά τή σωτηρία, τό ἔλεος, τήν ἑνότητα καί τήν εὐλογία τοῦ πιστοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ, «τοῦ σύμπαντος κόσμου», στό θυσιαστήριο τῆς Ἁγιά-Σοφιᾶς, ὅπου κτυπᾶ ἡ καρδιά τοῦ ὀρθόδοξου Γένους, καί ἀπό τό 1601 τελεσιουργεῖται ἀδιάκοπα στόν πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό τοῦ Ἁγίου μεγαλομάρτυρα Γεωργίου. 

Ἡ συνεχιζόμενη γιά τρίτη δεκαετία, Θείῳ βουλήματι, ἱστορική καί ρηξικέλευθη διακονία στόν Οἰκουμενικό Θρόνο, τοῦ δυναμικοῦ καί πρωτοπόρου Πατριάρχου μας Βαρθολομαίου, ἐκφράζει τή μέριμνα καί τήν ἀγάπη τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ πρός τό καθαγιασμένο ὑπό τῶν αἰώνων θυσιαστήριο τοῦ Ἱεροῦ τῆς Ὀρθοδοξίας Κέντρου, «ὅπου αἱ πλάκες τῆς Διαθήκης τοῦ Μωϋσέως καί ἡ Σκηνή τοῦ Μαρτυρίου καί ἡ Ἁγία Τράπεζα τῆς Χάριτος ἀπό αἰώνων ἐκπέμπουν φῶς ἀληθείας, φῶς σταυροῦ, φῶς Ἀναστάσεως». 

Οἱ σελίδες τοῦ ἀνά χεῖρας βιβλίου, μέ τά δημοσιευόμενα κείμενα, συνθέτουν πτυχές ἀπό τήν ἱστορία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου στούς ὕστερους χρόνους τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας. Πιό συγκεκριμένα μεταξύ 19ου καί 20οῦ αἰώνα, κυρίως μετά τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821 καί μέχρι τίς ἀρχές τοῦ 20οῦ αἰώνα, ὅταν ἡ τότε νέα τάξη πραγμάτων, μέ τίς ἀντιπαλότητες καί τούς ἐθνικούς πολέμους, ἐπέφερε τήν ὁλοκληρωτική ἀναδόμηση στόν βαλκανικό καί μικρασιατικό κόσμο, ἐν μέσῳ τῶν ἐθνοκαθάρσεων καί τῶν ἐθνοκτονιῶν τοῦ 19ου καί 20οῦ αἰώνα. Ἡ ἐποχή πού καλύπτει τή θεματολογία αὐτοῦ τοῦ βιβλίου δέν εἶναι ἡ πλέον ὀδυνηρή ἤ τραγική στή μακρόχρονη πορεία τοῦ Γένους μας, τῆς Ρωμιοσύνης, τοῦ Ἑλληνισμοῦ, μέ τίς πολύμορφες περιπέτειές του μέσα στήν Ὀθωμανική Αυτοκρατορία. 

Ἡ ἀνακύψασα καί διαμορφωθεῖσα σέ συντομότατο χρονικό διάστημα, περί τά δέκα πέντε περίπου χρόνια ὡς τό 1923, πραγματικότητα τοῦ σύγχρονου ἐθνικού τουρκικοῦ κράτους, ὑπῆρξε ἰδίως στίς δεκαετίες πού ἀκολούθησαν τά μέσα τοῦ προηγούμενου αἰώνα, ἡ πλέον ἐπώδυνη γιά τόν Ἑλληνισμό τῆς Κωνσταντινούπολεως, τῆς Ἴμβρου, τῆς Τενέδου, σέ σχέση πάντοτε μέ τά προηγηθέντα τόν 19ο αἰώνα μεταξύ τοῦ χριστιανικοῦ πληθυσμοῦ, ἑλληνόφωνου, κυρίως ἀλλά καί ἀλλόγλωσσου, τοῦ βαλκανικοῦ καί μικρασιατικοῦ χώρου καί τῶν μουσουλμάνων. 

Οἱ περί τά Τανζιμάτ καί τίς μεταρρυθμίσεις δεκαετίες στά μέσα τοῦ 19ου αἰώνα, μέ τούς Γενικούς καί ποικίλους ἄλλους κανονισμούς, διοργανισμούς καί καταστατικά συλλόγων συνθέτουν τίς ζωντανές ἀνταύγειες τοῦ πολύχρωμου μωσαϊκοῦ κόσμου τῆς ἐθναρχίας. Ἑλληνόφωνοι, βλαχόφωνοι, σλαβόφωνοι, ἀρβανιτόφωνοι καί τουρκόφωνοι ὀρθόδοξοι χριστιανοί, ποίμνιο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί ὑπήκοοι τοῦ Σουλτάνου, σέ συνεργασία μέ τούς μουσουλμάνους, τούς Ἑβραίους, τούς Ἀρμένηδες ἀνασκουμπώνονται, γιά νά ἀναδιαρθρώσουν τίς δομές τοῦ διοικητικοῦ τους συστήματος, νά τό διασώσουν καί νά διασωθοῦν. Οἱ φανατικοί μουσουλμάνοι μέ τή σαρία ἀντιδροῦν μέ ἀπολυτότητα σέ κάθε συλλογική μεταρρυθμιστική προσπάθεια. Ἡ σφαγή τῶν προξένων τῆς Θεσσαλονίκης τό 1876 καί ἡ σφαγή τοῦ Ἡρακλείου τό 1898 δυναμιτίζουν, μέ τή στενόμυαλη καί ἄκρως περιοριστική προσκόλληση στό γράμμα τοῦ ἰσλαμικοῦ νόμου, κάθε μεταρρυθμιστική προσπάθεια τῶν Τανζιμάτ. Τά ἐθνικά κέντρα Ἀθήνα, Βελιγράδι, Σόφια, ἀπό τή μεριά τους, στά πλαίσια τοῦ ἀλυτρωτισμοῦ καί τῆς ἐθνικῆς ὁλοκλήρωσης στοχεύουν καί ἐπιτυγχάνουν, μέσα ἀπό τήν παντοδυναμία καί τόν μεσσιανισμό τῆς ἐθνικῆς ἰδεολογίας, τόν διαμελισμό τῆς αὐτοκρατορίας. Τά Τίρανα μέ τό Βουκουρέστι θά ἀκολουθήσουν. 

Στό βιβλίο συνθέτεται ἡ προβληματική μελετημάτων μου, ἡ ὁποία ἐκφράστηκε τήν τελευταία δεκαπενταετία μέ κείμενα πού ξεκινοῦσαν κατ’ ἀρχήν ἀπό τίς πανεπιστημιακές παραδόσεις. Προσεγγίζει, μέ ἐλάχιστες ἐπαναλήψεις, πέρα ἀπό τά τυποποιημένα ἱστορικά σχήματα τῶν ἰδεολογικῶν ἐπιλογῶν τῆς νεωτερικότητας τοῦ 19ου καί 20οῦ αἰώνα, πτυχές ἀπό τήν ἱστορία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ὅταν ἡ Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία βρίσκεται στή δύση τῆς ἱστορικῆς της πορείας, ἐν μέσῳ κοσμογονικῶν ἀλλαγῶν καί ἀνακατατάξεων. 

Θερμότατες εὐχαριστίες ὀφείλω στόν διδάκτορά μας κ. Ἀθανάσιο Σωτ. Τζιερτζῆ, ὁ ὁποῖος μέ περισσή φιλοτιμία, διακονία καί ἀγάπη ἐπιμελήθηκε τήν ἔκδοση καί αὐτοῦ τοῦ βιβλίου.