Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος κήρυξε απόψε, με βιντεοσκοπημένο μήνυμα, την έναρξη του 5ου Διεθνούς Μαθητικού Συνεδρίου με θέμα: «Οδυσσέας Ελύτης. Ο ποιητής του Αιγαίου», το οποίο διοργανώνει το Ζωγράφειο Λύκειο Κωνσταντινούπολης σε συνεργασία με τα Εκπαιδευτήρια Ε. Μαντουλίδη Θεσσαλονίκης και τελεί υπό την αιγίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Το συνέδριο πραγματοποιείται για τη φετινή μόνο χρονιά, λόγω των ειδικών συνθηκών, όχι στην Κωνσταντινούπολη και συγκεκριμένα στο Ζωγράφειο Λύκειο, όπως τα προηγούμενα χρόνια, αλλά στη Θεσσαλονίκη, στα Εκπαιδευτήρια Μαντουλίδη, από τις 30 Μαρτίου έως τις 3 Απριλίου 2016.
Μαθητές, πανεπιστημιακοί, λογοτέχνες, ηθοποιοί, μουσικοί και δημοσιογράφοι συμμετέχουν για να προσεγγίσουν τη ζωή και το έργο του κορυφαίου
Έλληνα ποιητή και βραβευμένου με Νόμπελ Λογοτεχνίας, Οδυσσέα Ελύτη. Στο μαθητικό συνέδριο θα πραγματοποιηθούν εισηγήσεις από διακεκριμένους
επιστήμονες και μαθητές 18 σχολείων (δημόσιων και ιδιωτικών) της Ελλάδας, της
Κύπρου, της Αμερικής, της Πόλης και της Ίμβρου, για τις θεματικές ενότητες: Ο
Ελύτης, η Ελλάδα και η Ευρώπη - Οι ελληνικές αξίες του ποιητή - Ο Ελύτης και η
ιστορία - Ο ποιητής μεταφραστής και μεταφρασεολόγος - Ποιητικά θέματα στον
Ελύτη - Ελύτης και τέχνες - Ο μελοποιημένος Ελύτης.
Στην έναρξη του συνεδρίου απηύθυνε απόψε χαιρετισμό και ο Μητροπολίτης Προύσης Ελπιδοφόρος.
Περισσότερα για το Διεθνές Μαθητικό Συνέδριο μπορείτε να πληροφορηθείτε στην
ιστοσελίδα του συνεδρίου
εδώ.
Μήνυμα
τῆς Α. Θ. Παναγιότητος
τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου
κ. κ. Βαρθολομαίου
εἰς τὸ ὑπὸ τῶν Ἐκπαιδευτηρίων Μαντουλίδου
καὶ τοῦ Ζωγραφείου Λυκείου
Διοργανούμενον Μαθητικὸν Συνέδριον
«Ὀδυσσέας Ἐλύτης: ὁ ποιητὴς τοῦ Αἰγαίου»
(Θεσσαλονίκη, 30 Μαρτίου 2016)
Ἐλλογιμώτατοι ἐκπαιδευτικοί,
Ἀγαπητοί μας μαθηταί,
Μὲ πολλὴν χαρὰν ἀπευθυνόμεθα σήμερον ἀπὸ τῆς Βασιλίδος τῶν πόλεων, τῆς Πόλεως τοῦ Μ. Κωνσταντίνου, πρὸς ὅλους τοὺς μετέχοντας εἰς τὸ πέμπτον κατὰ σειρὰν μαθητικὸν Συνέδριον, τὸ ὁποῖον διοργανώνεται ὑπὸ τοῦ Ζωγραφείου Λυκείου τῆς Πόλεώς μας καὶ τῶν Ἐκπαιδευτηρίων Μαντουλίδη τῆς Θεσσαλονίκης, καὶ ἀφιερώνεται ἐφέτος εἰς τὸν ποιητὴν τοῦ Αἰγαίου, τὸν μεγάλον νομπελίστα ποιητήν μας, τὸν Ὀδυσσέα Ἐλύτην.
Συγχαίρομεν ἀπὸ καρδίας τοὺς διοργανωτὰς τοῦ συνεδρίου καὶ ἀπὸ τὰ δύο Ἐκπαιδευτήρια, τὰ μέλη τῆς Ἐπιστημονικῆς Ἐπιτροπῆς, διακεκριμένους πανεπιστημιακοὺς καθηγητάς, συγγραφεῖς καὶ καλλιτέχνας, ὡς καὶ ἅπαντας τοὺς καθηγητὰς καὶ τὰς καθηγητρίας, τοὺς μαθητὰς καὶ τὰς μαθητρίας ὅλων τῶν σχολείων τὰ ὁποῖα συμμετέχουν εἰς τὸ ἐφετινὸν μαθητικὸν συνέδριον, ποὺ πραγματοποιεῖται ὑπὸ τὴν αἰγίδα τοῦ Οἰκουμενικοῦ μας Πατριαρχείου, αὐτὴν τὴν φορὰν εἰς τὴν Θεσσαλονίκην.
Παρότι δὲν εὑρισκόμεθα σωματικῶς πλησίον σας, παρότι δὲν ἔχομεν τὴν χαρὰν νὰ σᾶς ὑποδεχθοῦμε εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν καὶ εἰς τὰς αὐλὰς τῆς Μητρὸς Ἐκκλησίας ὅπως τὰ προηγούμενα ἔτη, αἰσθανόμεθα ὅτι εἴμεθα ἀνάμεσά σας, παρόντες καὶ εἰς αὐτὸ τὸ μαθητικόν σας Συνέδριον, καὶ παρακολουθοῦντες μὲ πολλὴν χαρὰν τὰς ἐργασίας του, εὐχόμενοι ἀπὸ καρδίας διὰ τὴν ἐπιτυχίαν του. Τὸ θέμα, ἄλλωστε, τοῦ Συνεδρίου μᾶς φέρει πλησίον σας καὶ σᾶς φέρει πλησίον μας, διότι τὸ Αἰγαῖον πέλαγος, τὸ ὁποῖον τόσον πολὺ ἠγάπησε καὶ ὕμνησεν ὁ Ὀδυσσέας Ἐλύτης, μᾶς ἑνώνει καὶ μᾶς συνδέει μὲ ἀρρήκτους δεσμούς. Μᾶς ἑνώνει καὶ μᾶς συνδέει μὲ τοὺς ἰδίους δεσμούς, μὲ τοὺς ὁποίους συνέδεσε καὶ τὸν ἴδιον τὸν ποιητὴν μὲ τὴν Βασιλίδα τῶν πόλεων καὶ τὴν μακραίωνα ἱστορίαν τοῦ Ἑλληνισμοῦ. «Ἔτσι ἢ ἀλλιῶς, μιλᾶ κανεὶς γιὰ τὰ ἴδια πράγματα ποὺ ἀγαπᾶ», γράφει ὁ Ἐλύτης, «καὶ ἀπὸ κεῖ καὶ πέρα τὸ λόγο ἔχουν αὐτοὶ ποὺ θὰ τ᾽ ἀκούσουν. Λένε πὼς τὸ εἶδος ἔχει ὁρισμένους κανόνες. Δὲν τοὺς ξέρω καί, πάντως, δὲν ἐνδιαφέρθηκα ἢ δὲν μπόρεσα νὰ τοὺς ἀκολουθήσω. Δουλεύει ὁ καθένας ὅπως νοιώθει» («Τὰ ρω τοῦ ἔρωτα»).
Καὶ ὁ ποιητής μας νοιώθει μέσα εἰς τὴν ψυχήν του τὴν ἀγάπην διὰ τὴν γλῶσσαν, διὰ τὴν παράδοσιν, διὰ τὴν ἱστορίαν τοῦ Γένους μας. Νοιώθει τὴν ἀγάπην διὰ τὴν θάλασσαν, διὰ τὸ φῶς, διὰ τὸ Αἰγαῖον πέλαγος, καὶ μεταποιεῖ αὐτὴν τὴν ἀγάπην του εἰς στίχους, εἰς ἤχους καὶ εἰς εἰκόνας ποιητικάς. Αὐτὴ ἡ ἀγάπη τὸν ὁδηγεῖ νὰ γράφῃ: «Τὴ γλῶσσα μοῦ ἔδωσαν ἑλληνική• τὸ σπίτι φτωχικὸ στὶς ἀμμουδιὲς τοῦ Ὁμήρου. Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου στὶς ἀμμουδιὲς τοῦ Ὁμήρου» («Ἄξιόν ἐστι»).
Οἱ ἀμμουδιὲς τοῦ Ὁμήρου τὰς ὁποίας μνημονεύει ὁ Ἐλύτης δὲν τὸν συνδέουν μόνον μὲ τὸν πρῶτον μεγάλον Ἕλληνα ἐπικὸν ποιητήν, τὴν παράδοσιν τοῦ ὁποίου συνεχίζει καὶ ὁ ἴδιος˙ συνδέουν καὶ τὰς δύο πλευρὰς τοῦ Αἰγαίου, συνδέουν τὴν μικρασιατικὴν Ἰωνίαν μὲ τὰς νήσους τοῦ ἀρχιπελάγους, αἱ ὁποῖαι θεωροῦν τὸν Ὅμηρον τέκνον των, ὅπως καὶ τὸν ἴδιον, ἀφοῦ γεννήθηκε εἰς τὴν μεγαλόνησον Κρήτην, ἕλκων τὴν καταγωγήν του ἀπὸ τὴν Λέσβον, τὴν ὁποίαν καὶ ἐπεσκέπτετο συχνά.
῾Η ἀπεραντωσύνη τῆς θαλάσσης καὶ τὸ λαμπρὸν φῶς τοῦ Αἰγαίου, τὰ ὁποῖα τόσον ἀγαπᾷ, ἀντανακλοῦν εἰς τὴν ποίησίν του καὶ τὴν κάνουν φωτεινήν, χαρούμενην, αἰσιόδοξον, διαμετρικὰ ἀντίθετον πρὸς τὴν ἀπαισιόδοξον καὶ μελαγχολικὴν ποίησιν τοῦ Καρυωτάκη καὶ τῶν μιμητῶν του, ἡ ὁποία ἐπικρατοῦσε ὅταν ὁ Ἐλύτης ἐμφανίσθηκε εἰς τὰ ἑλληνικὰ γράμματα.
Ὁ Ὀδυσσέας Ἐλύτης ἔχει μελετήσει ἀπὸ τὰ νεανικά του χρόνια τοὺς μεγάλους Ἕλληνες ποιητάς, τὸν Καβάφην καὶ τὸν Κάλβον, ἔχει κατανοήσει τὴν σημασίαν τῶν μεγάλων δημιουργῶν καὶ ἔχει θαυμάσει τὴν «ποιητική τους νοημοσύνη», ὅπως γράφει χαρακτηριστικῶς εἰς τὸ δοκίμιόν του «Ἡ μαγεία τοῦ Παπαδιαμάντη». Γι᾽ αὐτὸ καὶ τολμᾷ νὰ τοὺς μνημονεύῃ εἰς τὸ ἐμβληματικόν του ἔργον «Ἄξιόν ἐστι» λέγοντας:
«Ὅπου καὶ νὰ σᾶς βρίσκει τὸ κακό, ἀδελφοί,
ὅπου καὶ νὰ θολώνει ὁ νοῦς σας,
μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμὸ
καὶ μνημονεύετε Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη.
Ἡ λαλιὰ ποὺ δὲν ξέρει ἀπὸ ψέμα
θ᾽ἀναπαύσει τὸ πρόσωπο τοῦ μαρτυρίου»
(Τὰ Πάθη. Ἀνάγνωσμα τέταρτο).
Ἡ ἐπιλογὴ αὐτὴ τοῦ Ἐλύτη δὲν εἶναι ἀσφαλῶς τυχαία. Νησιῶται καὶ αὐτοί, ὅπως καὶ ὁ ἴδιος, ἐκφράζουν μὲ τὸ ἔργον τους τὴν εὐρύτητα τῶν ὁριζόντων, τὸν ἀδιάρρηκτον σύνδεσμον μὲ τὴν ἱστορίαν καὶ τὴν παράδοσιν τοῦ Γένους, καὶ τὴν ἀγάπην διὰ τὴν πατρίδα, στοιχεῖα τὰ ὁποῖα γοητεύουν καὶ τὸν ἴδιον. Εἰς τὸ ἔργον του συμπλέκεται μὲ τρόπον μοναδικὸν καὶ ἀνεπανάληπτον τὸ παρὸν καὶ τὸ παρελθόν, ἡ σύγχρονη μὲ τὴν παλαιοτέραν ἱστορίαν, ἡ παράδοσις μὲ τὰς νεωτέρας ποιητικὰς μορφὰς τοῦ ὑπερρεαλισμοῦ.
Ὁ «ἔνδοξος βυζαντινισμὸς» τοῦ Καβάφη ἀφομοιώνεται εἰς τὴν ψυχὴν τοῦ Ἐλύτη εἰς τέτοιον βαθμόν, ὥστε «ἡ ἀνάγκη ποὺ ἔνιωθε γιὰ μιὰ δέηση», τὸν ὡδήγησε νὰ δώσῃ «σ᾽ αὐτὴ τὴ μορφὴ μιᾶς ἐκκλησιαστικῆς λειτουργίας. Κι ἔτσι γεννήθηκε τὸ ΄Ἄξιόν ἐστι», ὅπως ἐξηγεῖ ὁ ἴδιος ὁ ποιητής.
Τοῦτο ὅμως δὲν ἀποτελεῖ τὴν μοναδικὴν δημιουργικὴν χρῆσιν τῶν μορφῶν καὶ τῶν νοημάτων τῆς βυζαντινῆς καὶ τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας ποιήσεως ἀπὸ τὸν Ἐλύτην. Τὸ ἔργον του διαπνέεται βαθύτατα ἀπὸ αὐτήν. Ὅ,τι καὶ ἐὰν γράφῃ, ἔχει τὸ ἄρωμα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ποιήσεως, ἔχει τὰς εἰκόνας τῶν τολμηρῶν μεταφορῶν καὶ ἀλληγοριῶν της. Βαδίζει εἰς τὰ ἴχνη τῶν ποιητῶν καὶ τῶν ὑμνογράφων της, χωρὶς νὰ τοὺς ἀντιγράφῃ δουλικῶς. Ἡ ποίησίς των εὑρίσκεται εἰς τὸ ὑποσυνείδητόν του, οἱ λέξεις τους ρέουν εἰς τὰς φλέβας τῆς ποιητικῆς του γραφίδος, τὰ νοήματά τους ἐμπνέουν καὶ τὸν ἰδικόν του ποιητικὸν λόγον. Εἶναι, σὰν τὰ κύματα τοῦ Αἰγαίου νὰ μεταφέρουν εἰς τὸν ποιητὴν τὴν αὔραν τῆς Πόλεως καὶ νὰ τοῦ μεταδίδουν τὸν σεβασμὸν καὶ τὴν εὐλάβειαν πρὸς τὴν «Μακρινὴ Μητέρα – Ρόδο μου Ἀμάραντο», τὴν ὁποίαν ὑμνεῖ εἰς τὸ «Ἄξιόν ἐστι».
Ἡ παρουσία τῆς Παναγίας εἶναι, ἄλλωστε, διάχυτη εἰς τὸ ἔργον τοῦ Ἐλύτη.
Τὴν αἰσθάνεται γύρω του εἰς τὸ Αἰγαῖον, ὅταν γράφῃ:
«Ἡ Παναγιὰ τὸ πέλαγο
κρατοῦσε στὴν ποδιά της
τὴ Σίκινο, τὴν Ἀμοργὸ
καὶ τ᾽ἄλλα τὰ παιδιά της».
(Τὰ τζιτζίκια˙ ἀπὸ «Τὰ ρω τοῦ ἔρωτα).
Τὴν αἰσθάνεται μέσα του, καὶ δι᾽ αὐτὸ διατρέχει ὅλον τὸ ἔργον του, μαζὶ μὲ τὴν ἱστορίαν καὶ τὰς παραδόσεις τοῦ Γένους μας, μαζὶ μὲ τὸ κάλλος τῆς φύσεως καὶ τὴν γενναιότητα τῶν ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι ἀγωνίζονται διὰ τὸ δίκαιον. Δι᾽ αὐτὸ καὶ δὲν διστάζει νὰ γράψῃ διὰ τὴν πατρίδα του «Ὄμορφη καὶ παράξενη πατρίδα, ὡσὰν αὐτὴ ποὺ μού᾽ λαχε δὲν εἶδα» («Ἥλιος ὁ ἡλιάτορας»), ἀλλὰ καὶ νὰ ὑμνήσῃ, εἰς τὰ ποιήματά του «Θάνατος καὶ ἀνάστασις τοῦ Κωνσταντίνου Παλαιολόγου» καὶ «Ἆσμα ἡρωικὸ καὶ πένθιμο γιὰ τὸν χαμένο ἀνθυπολοχαγὸ τῆς Ἀλβανίας», τοὺς ἀγωνιστὰς διὰ τὴν πατρίδα καὶ τὴν ἐλευθερίαν καὶ τὴν θυσίαν τους ὡς διάβασιν πρὸς τὴν ἀθανασίαν:
«Πουλιὰ καλὰ πουλιά μου, ἐδῶ τελειώνει ὁ θάνατος!
Σύντροφοι σύντροφοι καλοί μου, ἐδῶ ἡ ζωὴ ἀρχίζει …
Μακριὰ χτυποῦν καμπάνες ἀπὸ κρύσταλλο
Αὔριο, αὔριο, αὔριο τὸ Πάσχα τοῦ Θεοῦ».
(Ἆσμα ἡρωικὸ καὶ πένθιμο …)
Παρότι ὁ Ἐλύτης δὲν γράφει θρησκευτικὴ ποίηση, ἡ ἱερότης εἶναι διάχυτος εἰς τὴν ποίησίν του, ὅπως παρατηροῦν μελετηταὶ τοῦ ἔργου του. «Ἱερὸ» γιὰ τὸν ποιητή μας «εἶναι τὸ φυσικό, εἶναι ὁ ἄνθρωπος, εἶναι κάθε ἔκφανσις τοῦ Θεοῦ μέσα μας» (Ἰουλίτα Ἡλιοπούλου, Ἡ ἱερότητα στὸν Ἐλύτη, Ὁμιλία σὲ ἐκδήλωση τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν, 29.3.2014). Καὶ ἐπειδὴ κάθε ἄνθρωπος, καὶ ἰδίως ἐσεῖς οἱ νέοι, ἀναζητεῖ τὸν Θεόν, ἐντυπωσιάζεται καὶ ἑλκύεται ἀπὸ τὸ κάλλος τῆς φύσεως, ἀγαπᾷ τὸν ἄνθρωπον, συγκινεῖται ἀπὸ τὴν ἱστορίαν καὶ τὴν παράδοσιν, ἐντυπωσιάζεται ἀπὸ τὴν εὐρύτητα τῶν ὁριζόντων, τὴν ὁποίαν προσφέρει ἡ θάλασσα, ἡ ποίησις τοῦ Ὀδυσσέα Ἐλύτη, τοῦ ποιητοῦ τοῦ Αἰγαίου, γοητεύει τὸν κάθε ἀναγνώστην της. Τὸν καλεῖ νὰ ταξιδεύσῃ μαζί της ἀπὸ τὸ παρὸν εἰς τὸ παρελθὸν καὶ ἀπὸ τὸ σήμερα εἰς τὴν αἰωνιότητα, καὶ νὰ αἰσθανθῇ κι ἐκεῖνος ὑπερήφανος διὰ τὴν εὐλογίαν νὰ ζῇ εἰς αὐτὸν τὸν τόπον διὰ τὸν ὁποῖον γράφει ὁ Ἐλύτης: «Σ᾽ ὅλους τοὺς τόπους κι ἂν γυρνῶ/ μόνον ἐτοῦτον ἀγαπῶ» («Ὁ ἥλιος ὁ ἡλιάτορας»).
Ἀγαπητά μας παιδιά,
Εἴκοσι ἔτη συμπληρώθηκαν πρὶν ἀπὸ λίγες ἡμέρες ἀπὸ τὸν θάνατον τοῦ Ὀδυσσέα Ἐλύτη καὶ διὰ τοῦτο ἡ ἀπόφασις τῶν διοργανωτῶν τοῦ πέμπτου μαθητικοῦ Συνεδρίου νὰ τὸ ἀφιερώσουν εἰς τὸν ποιητὴν τοῦ Αἰγαίου εἶναι ἐπίκαιρος καὶ ἐπιτυχής. Καὶ εἴμεθα βέβαιοι ὅτι κατὰ τὰς ἡμέρας αὐτὰς θὰ διδαχθῆτε πολλά, μέσα ἀπὸ τὸ ἔργον του, ἀπὸ τὰς ἀνακοινώσεις καὶ ἀπὸ τὴν συναναστροφήν σας μὲ συνομηλίκους σας ἀπὸ ἄλλα σχολεῖα τῆς Ἑλλάδος, τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ τῆς Ὁμογενείας, καὶ θὰ ταξιδεύσετε μέσα ἀπὸ τοὺς στίχους τῶν ποιημάτων του, μέσα ἀπὸ τὸ Αἰγαῖον πέλαγος καὶ μέχρις ἐδῶ, μέχρι τὴν Κωνσταντινούπολιν, τὴν πηγὴν τοῦ πολιτισμοῦ καὶ τῶν παραδόσεων τοῦ Γένους μας, αἱ ὁποῖαι ἐνέπνευσαν τὸν Ὀδυσσέα Ἐλύτην.
Συγχαίροντες τὰ Ἐκπαιδευτήρια Μαντουλίδη καὶ τὸ Ζωγράφειον Λύκειον διὰ τὴν νέαν αὐτῶν πρωτοβουλίαν καὶ διοργάνωσιν, εὐλογοῦμεν πατρικῶς ὅλους τοὺς συμμετέχοντας μαθητὰς καὶ καθηγητάς, καὶ εὐχόμεθα ἐπιτυχίαν εἰς τὰς ἐργασίας τοῦ Συνεδρίου σας.
