Γέροντος Χαλκηδόνος Αθανασίου: VENUS PUDICA

ὑπὸ Γέροντος Χαλκηδόνος Ἀθανασίου 

"Τὴν τέχνην περιφρονεῖ μόνον ἐκεῖνος, ὁ 

ὁποῖος δὲν κατανοεῖ τίποτε ἀπὸ αὐτήν". 

(Walther) 

Ὡς γνωστὸν ἡ τέχνη γαληνεύει τὴν ψυχήν, ἀναπαύει τὸ πνεῦμα, βοηθεῖ εἰς τὴν συναισθηματικὴν ἐκτόνωσιν τόσον τοῦ καλλιτέχνου ὅσον καὶ τοῦ κοινοῦ, φέρει τὰς ψυχὰς τῶν ἀνθρώπων πλησιέστερον πρὸς ἀλλήλους παρὰ ἡ θεολογία μὲ τὰς αἰωνίους αὐτῆς ἔριδας, τὰς ἡγεμονιστικὰς τάσεις, τὴν ἀπομάκρυνσιν ἐκ τῆς συγχρόνου πραγματικότητος καὶ τοὺς διαλόγους, οἱ ὁποῖοι δὲν ὁδηγοῦν πουθενὰ καὶ δὲν ἔχουν οὐδὲν ἀποτέλεσμα (H. Wolf), συγχρόνως δὲ καὶ διαπαιδαγωγεῖ.

Ὅμως πόσα εἶναι τὰ μαρτύρια, τὰ ὁποῖα ἡ ταλαίπωρος αὕτη διαχρονικῶς ὑπέστη καὶ ὑφίσταται; Ἀπὸ αἴτια ποικίλα καὶ διάφορα, συνήθη καὶ ἀδιανόητα. Ἐδῶ λοιπὸν τοποθετοῦνται καὶ τὰ σκάνδαλα τῆς τέχνης. Καὶ αὗτα δὲν εἶναι μόνον τῆς ἐποχῆς μας, ἀλλ’ ἔχουν ἀρχίσει πρὸ 500 περίπου ἐτῶν, ὅτε οἱ καλλιτέχναι ἀνεκάλυψαν τὴν ἐλευθερίαν τῆς τέχνης δι’ ἑαυτούς. 

Συχνάκις λοιπὸν καὶ ἰδίως τὰ πρωτοποριακὰ καὶ μελλοντικῶς ἐλπιδοφόρα ἔργα τῶν καλλιτεχνῶν ἀπερρίπτοντο ἀκατανοήτως ὑπὸ τῶν συγχρόνων των. Εἰς τὸ ἱστορικὸν ὅμως παρελθόν, τὰ καλλιτεχνικὰ ταῦτα ὁράματα ἐθεμελίωναν πολλάκις νέα εἰκαστικὰ ρεύματα ἢ ὑπεστήριζον εὐρέως τὴν ἐξέλιξιν αὐτῶν. Οὕτως ἡ "Δευτέρα Παρουσία" τοῦ Michelangelo τὸν Μανιερισμόν, ὁ "Σταυρὸς εἰς τὸ Ὄρος" τοῦ Caspar D. Friedrich τὸν Ρωμαντισμόν, ἡ "Ταφή στὴν Ornans" τοῦ Courbet τὸν Ρεαλισμόν, ἡ "ἐντύπωσις", ἡ "ἀνατολὴ τοῦ ἡλίου" τοῦ Monet τὸ Ἐμπρεσιονισμόν, αἱ "εἰκόνες τῶν Σχολῶν" τοῦ Klimt τὸ Jugendstil τῆς Βιέννης, αἱ "εἰκόνες" τοῦ Munch τὸν Συμβολισμόν καὶ Ἐξπρεσιονισμόν, αἱ "δεσποινίδες τῆς Avignon" τοῦ Picasso τὸν Κυβισμόν, καὶ αἱ προκλητικαὶ μορφαὶ τοῦ Baselitz τὴν Ἐξπρεσιονιστικὴν μορφολογίαν ἀπὸ 70 ἐτῶν. Ὁ Ernst μὲ τὸ ἀσύνηθες ἔργο του "ἡ Παρθένος δέρει τὸ παιδίον Ἰησοῦς πρὸ τριῶν μαρτύρων" προσέθεσεν μίαν νέαν, λίαν προσωπικὴν πτυχὴν εἰς τὸν Σουρεαλισμόν. Τοιουτοτρόπως μετὰ τὰς ἰσχυρὰς ἀντιπαραθέσεις διὰ τὰ σκανδαλώδη ἔργα, καθίσταται φανερὸν ποῖαι ἦσαν αἱ ἀναμοναὶ ἀπέναντι τῆς τέχνης, καὶ ποῖα καθήκοντα καὶ λειτουργίας εἶχεν αὕτη νὰ ἐκπληρώσει. Δὲν ἦσαν ὅμως μόνον αὐτά. Ἐξοργισμένοι ἐπισκέπται ἐκθέσεων, παρὰ τοὺς μανιακοὺς καὶ ψυχασθενεῖς, ἐπετίθεντο μὲ ράβδους, ὀμπρέλας κ.ἄ. ἐναντίον ἔργων, ἐγράφοντο κείμενα προσβλητικά, ἐχθρικὰ καὶ προκλητικὰ μανιφέστα, ἐγένοντο ἀστυνομικαὶ κατασχέσεις "ἀμφισβητουμένων" ἔργων, ἀκόμη καὶ δικαστικαὶ διενέξεις κ.ο.κ. Βασικαὶ αἰτίαι ἦσαν π.χ. θρησκευτικὰ ρινήματα taboo, ἐλλειπῶς κεκαλυμμένη γύμνια, ἡ θεματολογία καὶ μορφολογία τῶν ἔργων κ.ἄ. Ὅμως ποῖα κοινωνικὰ taboo δὲν ἐθραύσθησαν πάντοτε, ποῖοι κανόνες καὶ ἄγραφοι νόμοι τῆς εὐπρεπείας καὶ τοῦ καλοῦ γούστου δὲν ἠγνοήθησαν καὶ_ποῖαι αἰσθητικαὶ καὶ πολιτικαὶ παραβιάσεις δὲν ἔλαβον χώραν, οὕτως ὥστε ἓν ἔργον, ἀκόμη καὶ μία ἔκθεσις ὁλόκληρος νὰ καταστεῖ ἀμφισβητούμενον σκάνδαλον1; 

Ἀκόμη καὶ ἡ "Δευτέρα Παρουσία" τοῦ Michelangelo εἰς τὴν Capella Sixtina σενεκέντρωσε τὴν δυσφορίαν τῶν ἐντολέων του, οἱ ὁποῖοι διὰ τῆς ἐν Τριδέντῳ Συνόδου ἐνετάλησαν εἰς τὸν μαθητήν του Danielle da Volterra νὰ ἐπιζωγραφήσει θεαματικῶς καὶ συνεπειακῶς (πρβλ. τὰς φρικτὰς ἐνίοτε ἐπιζωγραφήσεις, ἐξ’ ἄλλων βεβαίως αἰτίων, τῶν ἡμετέρων ναῶν), τὰ "ἐπαίσχυντα" τμήματα τῶν μορφῶν τῆς ἐξαισίου συνθέσεώς του. 

Τοιουτοτρόπως ὑπὸ τὸ λῆμμα ἀνοσιούργημα, πολιτικῶς ἀσύμφορον, ἀνήθικον, καὶ ὑπερβάσεις ὁρίων, ὑπάρχει πλῆθος τρομερῶν σκανδάλων τῆς Ἱστορίας τῆς Τέχνης ἀπὸ τοῦ Μεσαίωνος μέχρι τῆς σήμερον ἀπὸ τοῦ Masaccio, Caravaggio, Rembrandt, Rodin, Manet, Goya, Dix μέχρι τοῦ Koons καὶ τοῦ Beuys, τὰ ὁποῖα ἐκρίθησαν ἀπηγορεύθησαν, καὶ περιεφρονήθησαν2. Ἀντιδράσεις ἐνεφανίσθησαν εἰς τὴν Δύσιν ἀκόμη καὶ διὰ τὸ θέμα τῆς Θεοτόκου Γαλακτοτροφούσης (Maria Lactans) (Κ. Χαραλαμπίδης). 

Ὅμως εἶναι ἀξιοπερίεργον καὶ λίαν έπίκαιρον, τὸ ὅτι τοιαῦτα σκάνδαλα ἰδίως τῆς "γυμνότητος" ἐμφανίζονται συχνάκις καὶ κατὰ τὴν ὅλως ἐλευθεριάζουσαν, τοὐλάχιστον ἐν Ἑσπερίᾳ, ἐποχήν μας, κατὰ τὴν ὁποίαν ἡ θέα τοῦ γυμνοῦ σώματος ἐξακολουθεῖ νὰ ἐκπλήσσει, καὶ νὰ ἑλκύει διὸ καὶ κυριαρχεῖ πανταχοῦ εἰς τὰ ΜΜΕ, τὰ περιοδικὰ, τὸ ἐμπόριον κλπ., καταρρίπτουσα τὰ ὅρια τοῦ κατεστημένου καὶ τῆς ὑποκριτικῆς σεμνότητος. Καὶ συγκεκριμμένως ἐκ λόγων κυρίως θρησκευτικοῦ φονταμενταλισμοῦ, "ἐπένδυσις" ἀγαλμάτων ἐν Ρώμῃ κατὰ τὰς ἐπισκέψεις ὑψηλῶν προσωπικοτήτων, ἐν Κατὰρ κατὰ τὴν ἔκθεσιν "Ὀλυμπιακοὶ Ἀγῶνες: Παρελθόν - Παρόν" ἐν Ντόχᾳ, ἡ κάλυψις τῶν ἐπιμάχων σημείων τοῦ Ἰαπωνικοῦ ἐρωτισμοῦ μὲ παρωδίας τῶν ἀριστουργημάτων τῆς Schunga, πράγματα τὰ ὁποῖα ὡδήγησαν δικαίως εἰς πολλὰς καὶ ποικίλας ἀντιδράσεις, ὅπως τὰ φωτομοντὰζ τῆς Μόνα Λίζα, ἡ ὁποία τὴν φορὰν αὐτὴν φορεῖ μπούρκα! κλπ. Ἄραγε δὲν εἶναι τοῦτο τεκμήριον τοῦ ἀσυγχρόνου τῆς συγχρονικότητος; καὶ ἀπότοκος μερκαντιλιστικῶν σκοπιμοτήτων, πολλάκις ἐν ὀνόματι τῆς θρησκείας; 

Ποῖος γνωρίζει τί ἀκόμη θὰ εἴδωμεν! 

__________________________________ 

1- U. Schüler - R. E. Täuber, Skandal: Kunst! schockierend - packend - visionär, Στουτκάρδη 2008.
2- E. Baucheron - D. Routex, Skandalkunst. Zensiert, Verboten, Geächtet, Μόναχο 2013.