ΒΙΑ-Σ
(ὁ Πριηνεὺς)
(Λόγος ἐκφωνηθεὶς τῇ 11. 6. 2011 ἐπὶ τοῖς Ὀνομαστηρίοις τῆς Α.Θ.Π. ἐν τῷ Οἰκουμενικῷ Πατριαρχείῳ)
ὑπὸ Γέροντος Χαλκηδόνος Ἀθανασίου
(ὁ Πριηνεὺς)
(Λόγος ἐκφωνηθεὶς τῇ 11. 6. 2011 ἐπὶ τοῖς Ὀνομαστηρίοις τῆς Α.Θ.Π. ἐν τῷ Οἰκουμενικῷ Πατριαρχείῳ)
ὑπὸ Γέροντος Χαλκηδόνος Ἀθανασίου
"Βιάζεσθαι οὐχ ὅσιον" (Πλάτων)
"Βίας μὴ ἔχου" (Περίανδρος)
Τί περίεργον: "Ὁ προκεκριμένος τῶν Ἑπτὰ" κατὰ Σάτυρον σοφὸς τῆς δικαιοσύνης, νὰ φέρει τὸ ὄνομα αὐτό, τὸ διαχρονικῶς ταλανίζον τὴν ἀνθρωπότητα!
Θειότατε Γενάρχα τοῦ "μεγαλοπρεποῦς αἰῶνος" (Muhteşem Yüzyıl) τῆς Ἐκκλησίας, ζῆθι εὐκλεῶς πολλὰς εἰκοσαετίας,
Ἡ βία συνυφαίνεται μὲ τὸ ἀνθρώπινον εἶδος, τὴν πορείαν του εἰς τὴν παγκόσμιον ἱστορίαν ἀπὸ Γενέσεως ἕως τῶν ἡμερῶν μας καὶ ἐκδηλοῦται μὲ διαφόρους μορφάς, τρόπους, μεθόδους καὶ πρακτικάς. Ἂς μὴ λησμονῶμεν, ὅτι οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες εἶχον καὶ τὴν θεὰν Βίαν, προσωποποιοῦσαν τὴν μεγίστην δύναμιν, θεωρουμένην ὡς μυθικὴν προβολὴν τῆς μυστικῆς "δυνάμεως" mana.
Ἡ λέξις βία σημαίνει καταναγκασμόν, ἐκβιασμόν, τὴν πρὸς ἐκτέλεσιν ἔργου τινὸς σπουδήν, ὡς ἀνωτέρα βία ἀντιξοότητα ἰσχυροτέραν τῆς ἀνθρωπίνης θελήσεως, ὡς ὁ ὁλοκληρωτικὸς καὶ ὁ ἀνταρτοπόλεμος -ἀκόμη καὶ ὁ δῆθεν "δίκαιος"-, τὰς φυσικὰς θεομηνίας, τὰς γενικὰς ἀπεργίας, ἃς "εὐλογίᾳ Κυρίου καὶ ἐλέῳ" ἀπολαμβάνομεν ἰδίως εἰς τὰς χώρας τῆς κατ’ ἐξοχὴν "Δημοκρατίας" κ.ἀ. Σημειωτέον, ὅτι "ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὁ μοναδικὸς ἐκ τῶν πρωτευόντων (Primate), ὁ ὁποῖος ἐκτελεῖ τὴν θανάτωσιν τῶν ὁμοειδῶν του προγραμματικῶς καὶ εἰς μεγάλην κλίμακα ἐνθουσιαστικῶς. Ὁ πόλεμος ἀνήκει εἰς τὰς σπουδαιοτέρας του ἀνακαλύψεις". (H. M. Enzensberger).
Οἱ F. Nietzsche, G. Sorel κ.ἄ. ἀφαιροῦν τὸν μειωτικόν της χαρακτῆρα καὶ τὴν θεωροῦν εἴτε ὡς τὴν μόνην μέθοδον αὐθεντικῆς δημιουργίας (πρβλ. τὸ βίαιον δημιουργικὸν πάθος τοῦ Michelangelo), εἴτε ὡς μέθοδον ἀμέσου προλεταριακῆς δράσεως κατὰ τοῦ κατέχοντος τὴν ἐξουσίαν ἀστικοῦ κράτους. Ὁ F. Engels ἔλεγεν, ὅτι ἡ βία εἶναι ἡ "μαῖα τῆς ἱστορίας", ἡ ὁποία ἐξ ἑκάστης παλαιᾶς κοινωνίας γεννᾶ μίαν νέαν.
Ἡ βία διαφόρως ὁρίζεται ὑπὸ τῆς Κοινωνιολογίας, τῆς ἐπιστήμης τοῦ Δικαίου καὶ τῆς Πολιτικῆς, κατὰ τὴν ἐξάρτησιν αὐτῆς ἐκ τοῦ ἑκάστοτε γνωστικοῦ ἐνδιαφέροντος.
Διακρίνεται εἰς σωματικὴν καὶ ψυχολογικήν, ἀπαντᾶ δὲ δυστυχῶς εἰσέτι εἰς πλείστους θεσμοὺς τῆς κοινωνικῆς ζωῆς: τὴν οἰκογένειαν, τὸ σχολεῖον, τὴν πολιτείαν, τὸν στρατόν, τὴν οἰκονομίαν, τὴν τέχνην, τὴν θρησκείαν κ.ἄ. Ἔχει δὲ πολλὰς καὶ νεοτέρας ὄψεις, ὡς αἱ γενοκτονίαι καὶ ἡ τρομοκρατία. Εἶναι ἁπλῶς ἐπικίνδυνος, ὅταν τυγχάνει αὐθόρμητος καὶ αὐτόχρημα καταστροφική, ὅταν καθίσταται μεθοδευμένη καὶ προσχεδιασμένη.
Ὡς σωματικὴ βία νοεῖται ὁ φυσικὸς καταναγκασμός, ὁ αἴρων τὴν ἐλευθερίαν τοῦ ἀτόμου, ἀλλὰ καὶ ἡ διὰ μέσων ὑπνωτικῶν ἢ ναρκωτικῶν κ.ἄ. περιαγωγή τινος εἰς κατάστασιν ἀναισθησίας ἢ ἀνικανότητος πρὸς ἀντίστασιν.
Ἡ βία πάντως κατὰ τοῦ πνεύματος, ἀποτελεῖ τὴν χειροτέραν μορφὴν αὐτῆς καὶ δὴ δραστηριοποιουμένη κρυφίως καὶ οὐχὶ φανερῶς, μὲ ὅλας τὰς παραμέτρους της.
Τώρα, πῶς δικαιολογεῖται ἡ ὕπαρξις αὐτῆς μὲ τὰ εὐρέως διαθρυλούμενα ἀνθρώπινα δικαιώματα, τοῦτο εἶναι ἄλλη ὑπόθεσις. Ἐκτὸς καὶ ἂν τὰ δεύτερα, ἀνήκουν εἰς τὴν σύγχρονον κοσμικὴν μυθολογίαν.
Ποῖα ὅμως τὰ γενεσιουργὰ αἴτια τῆς βίας; "Πολλοὶ πιστεύουν μᾶλλον, ὅτι ἡ κλίσις πρὸς τὴν βίαν καὶ τὴν ἀτομικὴν ἀντιπαράθεσιν ὀφείλεται εἰς βιολογικοὺς παράγοντας, οἱ ὁποῖοι ἐκφεύγουν τοῦ ἡμετέρου ἐλέγχου, ἀντὶ νὰ διείδουν καὶ νὰ ἀναγνωρίσουν, ὅτι ὑπεύθυνοι εἶναι αἱ ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων προκληθεῖσαι κοινωνικαί, πολιτικαὶ καὶ οἰκονομικαὶ συγκυρίαι" (E. Fromm). Ἡ βία, προέρχεται τμηματικῶς ἐκ συστημάτων καὶ δομῶν ὑφαρπαγῆς τῆς ἀξιοπρεποῦς ἀνθρωπίνης διαβιώσεως. Μεταξὺ αὐτῶν, πρωτεύουν ἡ Παγκοσμιοποίησις καὶ ὁ Μιλιταρισμός.
Θὰ ἠδύνατό τις νὰ θεωρήσει τὴν βίαν ὡς κατάχρησιν ἰσχύος. Ὑπάρχουν δύο εἴδη ἀντιπαραθέσεων: ἡ μὲ τὴν βοήθειαν τῶν δικαίων καὶ ἡ μετὰ τῆς βίας. Ἡ πρώτη ἀναφέρεται εἰς τὸν ἄνθρωπον, καὶ ἡ δευτέρα εἰς τὰ ζῶα. Ὅταν ἡ πρώτη δὲν ὁδηγεῖ πρὸς τὸν ἐπιδιωκόμενον σκοπόν, ἀναγκαία εἶναι ἡ δευτέρα (N. Machiavelli). Βεβαίως δέον νὰ ἐρωτηθεῖ, ἐὰν ἡ βία συνιστᾶ ἓν μέσον διὰ δίκαιον ἢ ἄδικον σκοπόν.
Ἠμπορεῖ μὲν νὰ φαντασθῶμεν ἕνα κόσμον ἄνευ βίας, οὐχὶ ὅμως καὶ ἄνευ ἰσχύος, τὴν ὁποίαν χρειαζόμεθα διὰ νὰ διορθώσωμεν τὰ λάθη καὶ νὰ προσενέγκωμεν θεραπείαν καὶ καταλλαγήν. Καὶ ἡ θείαν προέλευσιν ἔχουσα ἰσχύς, εἶναι ποικίλη: σωματική, τῶν πηγῶν, τῆς γνώσεως, τῆς θέσεως καὶ τῆς ἠθικῆς.
Ἐκ τῶν διαφόρων μορφῶν τῆς βίας, καλὸν θὰ εἶναι νὰ περιορισθεῖ τις εἰς τὴν βίαν κατὰ τῶν γυναικῶν καὶ τῆς φύσεως, θέτων τελικῶς καὶ τὸ ἐρώτημα: ἐὰν ὑπάρχει βία καὶ ἐν τῷ Χριστιανισμῷ.
Ἡ βία κατὰ τῶν γυναικῶν ἀποτελεῖ ἓν πλῆγμα καὶ τῆς ἐποχῆς μας. Καὶ αὐτὴ ὡς σωματική, ἔχει τὴν ἰδίαν πιθανῶς ἐπίδρασιν ἐφ’ ὅλων τῶν γυναικῶν πέραν τῶν ὁρίων τῆς τάξεως, φυλῆς, ἡλικίας, μορφώσεως, πολιτισμικῆς καταστάσεως, γεωγραφικῆς καὶ ὁμολογιακῆς προελεύσεως. Αἱ γυναῖκες παραπονοῦνται διὰ τὴν βίαν εἰς τὰς κοινωνίας των, τὰς οἰκογενείας, τὰς ἐκκλησίας. Καὶ αὕτη ἐμπεριέχει δαρμούς, παραβιάσεις, αἱμομιξίαν, ἐμπόριον λευκῆς σαρκός, γυναικείαν περιτομήν, ἔκτρωσιν ἐμβρύων ἢ θανάτωσιν θηλυκῶν νεογνῶν, "λειτουργικοὺς" τύπους γυναικῶν, ὅπως τὴν τυπικὴν "κάθαρσιν", ἐγκλήματα προικός, καῦσιν νυμφῶν καὶ αὐτοχειρίας1. Ἐὰν μία γυνὴ δεικνύει τὴν εὐφυΐαν της θεωρεῖται ὡς πονηρά, ἐὰν τολμᾶ νὰ ἐκφράζει τὰς σκέψεις της χαρακτηρίζεται ὡς αὐθάδης, ἐὰν εἶναι θαραλλέα καὶ ἐνεργητικὴ ὡς ἀνδροπρεπῆς, ἐὰν δὲν ἐργάζεται σκληρὰ ὡς νωθρή. Αἱ γυναῖκες γενικῶς θεωροῦνται ὡς ἡ προσωποποίησις τῆς ἀδυναμίας καὶ δόλιαι, αἱ ὁποῖαι ἐκπληροῦν τὸ καθῆκον των, μόνον ἐὰν μαστιγωθῶσιν ἢ δαρῶσιν (Αἰθιοπία).
Ἂς μὴ μακρυγορήσωμεν καὶ ἐκπλαγῶμεν, ὅταν καὶ σύγχρονος Ἕλλην "διακεκριμένος" ἀβανγκαρντίστας, ὡς μὴ ὤφελεν, εἰκαστικός, πρεσβύτης –καὶ ἀσφαλῶς ἐκ γεροντικῆς ἀνίας πάσχων- ἐλθὼν καὶ ἐνταῦθα! διεκήρυξεν ἀνιέρως καὶ προκλητικῶς ἀπὸ τηλεοράσεως, ὅτι ὁ βιασμὸς εἶναι "ἔνδειξις ζωτικότητος καὶ ἔκφρασις πάθους" προσθέσας καὶ τὸ ὅτι "δὲν καταλαβαίνω γιατί ὁ βιαστὴς εἶναι πιὸ κακὸς ἀπὸ τὴν κοπέλα ποὺ προκαλεῖ. Τὴ βία τὴ ζητᾶ ἡ ἴδια… Καὶ δὲν εἶναι ὡραῖο πρᾶγμα στὸ κάτω κάτω βρὲ παιδί μου ἡ ἐπίθεση;"2.
Διὰ τοῦτο καὶ τὸ ΠΣΕ ἀνεκοίνωσε τὸ 1988 τὴν "Οἰκουμενικὴν Δεκαετηρίδα - Ἐκκλησίαι εἰς ἀλληλεγγύην μὲ τὰς γυναῖκας"3, τὸ δὲ 1994 εἰς τὸ Johannesburg συνέστησεν τὸ πρόγραμμα ὑπερβάσεως τῆς βίας (POV), διὰ νὰ προκληθεῖ ὁ παγκοσμίως διαδεδομένος "πολιτισμὸς τῆς βίας" καὶ νὰ συμβάλει εἰς τὴν δημιουργίαν ἑνὸς "πολιτισμοῦ τῆς (θερμῆς μάλιστα) εἰρήνης". Ὅμως δὲν πρέπει τις νὰ παραλείψει καὶ τὸ γεγονὸς τῶν ἀκραίων ἀπόψεων καὶ πράξεων εἰς τὰς ὁποίας καταλήγει καὶ ὁ πολυθρύλητος φεμινισμός, καθιστὼν τὰς γυναῖκας ἀνδροπρεπεῖς, ἀφυσίκους καὶ "ἀποθημενοβλητικάς".
Ὅσον ἀφορᾶ τὴν βίαν κατὰ τῆς φύσεως, αὕτη εἶναι γνωστὴ καὶ συνεχιζομένη παρὰ τὰς ὀλεθρίας καὶ ἐπὶ τῶν ἡμερῶν μας συνεπείας διὰ τὴν ἀνθρωπότητα, παρὰ τὰ ἔπεα πτερόεντα, τὰ διαγγέλματα, τὰς μελέτας, τὰ συγγράμματα, τὰ συνέδρια κ.τ.τ. Αὕτη δὲ ἀναφέρεται οὐχὶ μόνον εἰς τὴν γῆν καθ’ ἑαυτήν, ἀλλὰ καὶ εἰς τὴν χλωρίδα, τὴν πανίδα καὶ τὸν ἐνάλιον κόσμον αὐτῆς. Ὡς παράδειγμα θὰ ἠδύνατο νὰ ἀναφερθεῖ ἐνταῦθα ὁ γαλλικὸς κῆπος τοῦ 16ου αἰῶνος καὶ ὁ ἀγγλικὸς καὶ γερμανικὸς τοῦ 18ου. Βλέπομεν ὡσαύτως σήμερον νὰ "κουρεύωνται" κωνοφόρα δένδρα, οὕτως ὥστε νὰ ἐμφανίζωνται ἑλικόμορφα, οἰωνεὶ "ἐκλιπαροῦντα" τὴν ἐπιστροφήν των εἰς τὴν πρωταρχικήν των ὄψιν. Ἀλλὰ καὶ τί νὰ εἴπη τις διὰ τὸ μαρτύριον τῶν συμπαθῶν πουλερικῶν εἰς τὰς συγχρόνους πτηνοτροφικὰς μονάδας καὶ τὸν βάσανον τῶν ἀκάκων μηρυκαστικῶν εἰς τὰς ἀναλόγους τοιαῦτας, ὅπου ἐπιχειρεῖται ἡ μετατροπή των ἀπὸ φυτοφάγα εἰς σαρκοβόρα; μὲ τὰς γνωστὰς συνεπείας, καθὼς καὶ τὰ λοιπὰ "ἐπιτεύγματα" τῆς βιογενετικῆς, βιοτεχνολογίας καὶ τῆς ἐπιστημονικῆς ἐξελίξεως γενικότερον.
Καὶ τώρα ἂς εἴδωμεν τὴν σχέσιν τῆς βίας πρὸς τὸν Χριστιανισμόν. "Τόσον ἕκαστος Χριστιανός, ὅσον καὶ αἱ Ἐκκλησίαι, ἔχουν κληθεῖ πρὸς τοῦτο, νὰ ἀσκοῦν εἰρήνην ἐν δικαιοσύνῃ. Ἐν τούτοις, διαχρονικῶς αὐταὶ εἰς ὁλόκληρον τὸν κόσμον ἔχουν ἀντιδράσει λίαν διαφορετικῶς εἰς περιπτώσεις καὶ δομὰς τῆς ἀδικίας καὶ τῆς βίας. Οὕτω π.χ. εἰς διενέξεις ἐκ λόγων κομματικῶν, μερικαὶ ὑπεστήριξαν τὴν μίαν πλευράν. Ἕτεραι συνέβαλον ἐνεργητικῶς ἢ παθητικῶς, ὥστε νὰ συνεχισθεῖ ἡ βία καὶ ὁ πόλεμος. Κατόπιν ἄλλαι συνέβλεπον, πῶς ἡ θρησκευτικὴ νομιμότης Χριστιανῶν, Ἰουδαίων, Μουσουλμάνων ἢ ἑτέρων θρησκευτικῶν ὁμάδων κινητοποιεῖται καὶ μεθοδεύεται ὑπὸ ἐξτρεμιστῶν. Μερικαὶ ἔχουν περιπλακεῖ μὲ συνδυασμοὺς σχέσεων κεχρωματισμένων ὑπὸ ἀδικίας καὶ βίας, δίχως νὰ ἀκολουθοῦν αἱ ἴδιαι μίαν καθαρὰν κατεύθυνσιν. Ἄλλαι ἀπεφάσισαν νὰ εὑρίσκωνται εἰς τὸ πλευρὸν τῶν καταπιεζομένων - ὡς πρᾶξιν πίστεως πρὸς τὸν Θεόν, ὁ ὁποῖος ἦτο διὰ τοὺς πτωχοὺς καὶ πάσχοντας. Μερικαὶ μαρτυροῦν εὐθαρσῶς τὴν ἰσχὺν τῆς εἰρηνεύσεως καὶ τῆς ἐνεργοῦς α-βίας, κατὰ τὴν συμβολήν των ὑπὲρ τῆς εἰρήνης καὶ δικαιοσύνης"4.
"Ὁ Χριστιανισμός, λέγει ὁ W. Glas, εἶναι μία θρησκεία τῆς βίας. Διότι ἵσταται εἰς ὀξείαν ἀντίθεσιν πρὸς τὴν α-βίαν Ἰησοῦ τοῦ ἀπὸ Ναζαρέτ, παρὰ τὴν συμβολήν του εἰς τὸν κοινωνικὸν καὶ ἀγαθοεργικὸν χῶρον. Ἡ ἀστείρευτος πηγή της εἶναι ἡ πίστις εἰς τὸν θεοπρόβλητον θυσιαστικὸν θάνατον τοῦ Ἰησοῦ ἐπὶ τοῦ σταυροῦ." "Ἡ χριστιανικὴ πίστις ἐπιθυμεῖ εἰρήνην. Οὐχὶ ὅμως τὴν κοιμητηριακὴν ἠρεμίαν. Τὴν πολιτικὴν πραγματικότητα δυστυχῶς δὲν δύναταί τις νὰ καταπολεμήσει μὲ τὴν ἐπὶ τοῦ Ὅρους Ὁμιλίαν ἀλλὰ μὲ τὴν βίαν (P. Hahne).3 "Ἡ θρησκεία εἶναι εἰς τὰς σπανιοτέρας περιπτώσεις παρηγορητική, εἰς τὰς πλείστας ὅμως μία ἀναζωπύρωσις τοῦ μίσους καὶ τῆς βίας." (D. Nuhr).
Παναγιώτατε,
Ἐνταῦθα, δὲν εἶναι τόπος νὰ σχολιασθῶσιν αἱ ἐνίοτε ἀποθρησκευτικίζοντος χαρακτῆρος ἀπόψεις αὗται, καθὼς καὶ ἄλλαι παρόμοιαι. Οἱ "ἀδέκαστοι" ὅμως ἀναλυταὶ τῆς ἱστορίας καὶ θεολογίας, στηριζόμενοι εἰς τὰ διαχρονικῶς τεκταινόμενα, ἀσφαλῶς θὰ γνωρίζουν τὴν ἀλήθειαν ἢ μὴ τῶν ἀνωτέρῳ ἀναφερθέντων, ὅσον πικρὰ καὶ ἂν εἶναι αὕτη.
_____________________________________________
1- World Council of Churches, Lebendige Briefe. Bericht über die Besuche bei den Kirchen während der Ökumenischen Dekade - Kirchen in Solidarität mit den Frauen, Ἑλβετία 1997. 2- Δ. Μυλωνᾶ, Ὑπερασπιστὴς τοῦ βιασμοῦ ὁ ἄθεος μπαμπᾶς τῆς Τσόκλη, Στόχος 2. 9. (2010)
2. 3- Ökumenische Rat der Kirchen, Programm zur Überwindung von Gewalt. Einführung, Γενεύη 1995. Τοῦ Αὐτοῦ, Bericht der Konsultation über das Programm zur Überwindung von Gewalt. Rio de Janeiro, Brasilien 13-18. April 1996, Ἑλβετία. Τοῦ Αὐτοῦ, (S. Eskidjian, ἐπιμ.), Gewalt überwinden. Ein Programm des Ökumenischen Rates der Kirchen, Ἑλβετία 1997. M. Kässman, Gewalt überwinden. Eine Dekade des Ökumenischen Rates der Kirchen, 2001. Τοῦ Αὐτοῦ, Warum Gewalt? Warum nicht Frieden? 2001-2010 Dekade zur Überwindung von Gewalt, Ἑλβετία 2002. K. H. Metz, Geschichte der Gewalt. Krieg-Revolution-Terror, Ντάρμσταντ 2010.
4- S. Eskidjian, Ἔργ. μνημ. 25.
Θειότατε Γενάρχα τοῦ "μεγαλοπρεποῦς αἰῶνος" (Muhteşem Yüzyıl) τῆς Ἐκκλησίας, ζῆθι εὐκλεῶς πολλὰς εἰκοσαετίας,
Ἡ βία συνυφαίνεται μὲ τὸ ἀνθρώπινον εἶδος, τὴν πορείαν του εἰς τὴν παγκόσμιον ἱστορίαν ἀπὸ Γενέσεως ἕως τῶν ἡμερῶν μας καὶ ἐκδηλοῦται μὲ διαφόρους μορφάς, τρόπους, μεθόδους καὶ πρακτικάς. Ἂς μὴ λησμονῶμεν, ὅτι οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες εἶχον καὶ τὴν θεὰν Βίαν, προσωποποιοῦσαν τὴν μεγίστην δύναμιν, θεωρουμένην ὡς μυθικὴν προβολὴν τῆς μυστικῆς "δυνάμεως" mana.
Ἡ λέξις βία σημαίνει καταναγκασμόν, ἐκβιασμόν, τὴν πρὸς ἐκτέλεσιν ἔργου τινὸς σπουδήν, ὡς ἀνωτέρα βία ἀντιξοότητα ἰσχυροτέραν τῆς ἀνθρωπίνης θελήσεως, ὡς ὁ ὁλοκληρωτικὸς καὶ ὁ ἀνταρτοπόλεμος -ἀκόμη καὶ ὁ δῆθεν "δίκαιος"-, τὰς φυσικὰς θεομηνίας, τὰς γενικὰς ἀπεργίας, ἃς "εὐλογίᾳ Κυρίου καὶ ἐλέῳ" ἀπολαμβάνομεν ἰδίως εἰς τὰς χώρας τῆς κατ’ ἐξοχὴν "Δημοκρατίας" κ.ἀ. Σημειωτέον, ὅτι "ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὁ μοναδικὸς ἐκ τῶν πρωτευόντων (Primate), ὁ ὁποῖος ἐκτελεῖ τὴν θανάτωσιν τῶν ὁμοειδῶν του προγραμματικῶς καὶ εἰς μεγάλην κλίμακα ἐνθουσιαστικῶς. Ὁ πόλεμος ἀνήκει εἰς τὰς σπουδαιοτέρας του ἀνακαλύψεις". (H. M. Enzensberger).
Οἱ F. Nietzsche, G. Sorel κ.ἄ. ἀφαιροῦν τὸν μειωτικόν της χαρακτῆρα καὶ τὴν θεωροῦν εἴτε ὡς τὴν μόνην μέθοδον αὐθεντικῆς δημιουργίας (πρβλ. τὸ βίαιον δημιουργικὸν πάθος τοῦ Michelangelo), εἴτε ὡς μέθοδον ἀμέσου προλεταριακῆς δράσεως κατὰ τοῦ κατέχοντος τὴν ἐξουσίαν ἀστικοῦ κράτους. Ὁ F. Engels ἔλεγεν, ὅτι ἡ βία εἶναι ἡ "μαῖα τῆς ἱστορίας", ἡ ὁποία ἐξ ἑκάστης παλαιᾶς κοινωνίας γεννᾶ μίαν νέαν.
Ἡ βία διαφόρως ὁρίζεται ὑπὸ τῆς Κοινωνιολογίας, τῆς ἐπιστήμης τοῦ Δικαίου καὶ τῆς Πολιτικῆς, κατὰ τὴν ἐξάρτησιν αὐτῆς ἐκ τοῦ ἑκάστοτε γνωστικοῦ ἐνδιαφέροντος.
Διακρίνεται εἰς σωματικὴν καὶ ψυχολογικήν, ἀπαντᾶ δὲ δυστυχῶς εἰσέτι εἰς πλείστους θεσμοὺς τῆς κοινωνικῆς ζωῆς: τὴν οἰκογένειαν, τὸ σχολεῖον, τὴν πολιτείαν, τὸν στρατόν, τὴν οἰκονομίαν, τὴν τέχνην, τὴν θρησκείαν κ.ἄ. Ἔχει δὲ πολλὰς καὶ νεοτέρας ὄψεις, ὡς αἱ γενοκτονίαι καὶ ἡ τρομοκρατία. Εἶναι ἁπλῶς ἐπικίνδυνος, ὅταν τυγχάνει αὐθόρμητος καὶ αὐτόχρημα καταστροφική, ὅταν καθίσταται μεθοδευμένη καὶ προσχεδιασμένη.
Ὡς σωματικὴ βία νοεῖται ὁ φυσικὸς καταναγκασμός, ὁ αἴρων τὴν ἐλευθερίαν τοῦ ἀτόμου, ἀλλὰ καὶ ἡ διὰ μέσων ὑπνωτικῶν ἢ ναρκωτικῶν κ.ἄ. περιαγωγή τινος εἰς κατάστασιν ἀναισθησίας ἢ ἀνικανότητος πρὸς ἀντίστασιν.
Ἡ βία πάντως κατὰ τοῦ πνεύματος, ἀποτελεῖ τὴν χειροτέραν μορφὴν αὐτῆς καὶ δὴ δραστηριοποιουμένη κρυφίως καὶ οὐχὶ φανερῶς, μὲ ὅλας τὰς παραμέτρους της.
Τώρα, πῶς δικαιολογεῖται ἡ ὕπαρξις αὐτῆς μὲ τὰ εὐρέως διαθρυλούμενα ἀνθρώπινα δικαιώματα, τοῦτο εἶναι ἄλλη ὑπόθεσις. Ἐκτὸς καὶ ἂν τὰ δεύτερα, ἀνήκουν εἰς τὴν σύγχρονον κοσμικὴν μυθολογίαν.
Ποῖα ὅμως τὰ γενεσιουργὰ αἴτια τῆς βίας; "Πολλοὶ πιστεύουν μᾶλλον, ὅτι ἡ κλίσις πρὸς τὴν βίαν καὶ τὴν ἀτομικὴν ἀντιπαράθεσιν ὀφείλεται εἰς βιολογικοὺς παράγοντας, οἱ ὁποῖοι ἐκφεύγουν τοῦ ἡμετέρου ἐλέγχου, ἀντὶ νὰ διείδουν καὶ νὰ ἀναγνωρίσουν, ὅτι ὑπεύθυνοι εἶναι αἱ ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων προκληθεῖσαι κοινωνικαί, πολιτικαὶ καὶ οἰκονομικαὶ συγκυρίαι" (E. Fromm). Ἡ βία, προέρχεται τμηματικῶς ἐκ συστημάτων καὶ δομῶν ὑφαρπαγῆς τῆς ἀξιοπρεποῦς ἀνθρωπίνης διαβιώσεως. Μεταξὺ αὐτῶν, πρωτεύουν ἡ Παγκοσμιοποίησις καὶ ὁ Μιλιταρισμός.
Θὰ ἠδύνατό τις νὰ θεωρήσει τὴν βίαν ὡς κατάχρησιν ἰσχύος. Ὑπάρχουν δύο εἴδη ἀντιπαραθέσεων: ἡ μὲ τὴν βοήθειαν τῶν δικαίων καὶ ἡ μετὰ τῆς βίας. Ἡ πρώτη ἀναφέρεται εἰς τὸν ἄνθρωπον, καὶ ἡ δευτέρα εἰς τὰ ζῶα. Ὅταν ἡ πρώτη δὲν ὁδηγεῖ πρὸς τὸν ἐπιδιωκόμενον σκοπόν, ἀναγκαία εἶναι ἡ δευτέρα (N. Machiavelli). Βεβαίως δέον νὰ ἐρωτηθεῖ, ἐὰν ἡ βία συνιστᾶ ἓν μέσον διὰ δίκαιον ἢ ἄδικον σκοπόν.
Ἠμπορεῖ μὲν νὰ φαντασθῶμεν ἕνα κόσμον ἄνευ βίας, οὐχὶ ὅμως καὶ ἄνευ ἰσχύος, τὴν ὁποίαν χρειαζόμεθα διὰ νὰ διορθώσωμεν τὰ λάθη καὶ νὰ προσενέγκωμεν θεραπείαν καὶ καταλλαγήν. Καὶ ἡ θείαν προέλευσιν ἔχουσα ἰσχύς, εἶναι ποικίλη: σωματική, τῶν πηγῶν, τῆς γνώσεως, τῆς θέσεως καὶ τῆς ἠθικῆς.
Ἐκ τῶν διαφόρων μορφῶν τῆς βίας, καλὸν θὰ εἶναι νὰ περιορισθεῖ τις εἰς τὴν βίαν κατὰ τῶν γυναικῶν καὶ τῆς φύσεως, θέτων τελικῶς καὶ τὸ ἐρώτημα: ἐὰν ὑπάρχει βία καὶ ἐν τῷ Χριστιανισμῷ.
Ἡ βία κατὰ τῶν γυναικῶν ἀποτελεῖ ἓν πλῆγμα καὶ τῆς ἐποχῆς μας. Καὶ αὐτὴ ὡς σωματική, ἔχει τὴν ἰδίαν πιθανῶς ἐπίδρασιν ἐφ’ ὅλων τῶν γυναικῶν πέραν τῶν ὁρίων τῆς τάξεως, φυλῆς, ἡλικίας, μορφώσεως, πολιτισμικῆς καταστάσεως, γεωγραφικῆς καὶ ὁμολογιακῆς προελεύσεως. Αἱ γυναῖκες παραπονοῦνται διὰ τὴν βίαν εἰς τὰς κοινωνίας των, τὰς οἰκογενείας, τὰς ἐκκλησίας. Καὶ αὕτη ἐμπεριέχει δαρμούς, παραβιάσεις, αἱμομιξίαν, ἐμπόριον λευκῆς σαρκός, γυναικείαν περιτομήν, ἔκτρωσιν ἐμβρύων ἢ θανάτωσιν θηλυκῶν νεογνῶν, "λειτουργικοὺς" τύπους γυναικῶν, ὅπως τὴν τυπικὴν "κάθαρσιν", ἐγκλήματα προικός, καῦσιν νυμφῶν καὶ αὐτοχειρίας1. Ἐὰν μία γυνὴ δεικνύει τὴν εὐφυΐαν της θεωρεῖται ὡς πονηρά, ἐὰν τολμᾶ νὰ ἐκφράζει τὰς σκέψεις της χαρακτηρίζεται ὡς αὐθάδης, ἐὰν εἶναι θαραλλέα καὶ ἐνεργητικὴ ὡς ἀνδροπρεπῆς, ἐὰν δὲν ἐργάζεται σκληρὰ ὡς νωθρή. Αἱ γυναῖκες γενικῶς θεωροῦνται ὡς ἡ προσωποποίησις τῆς ἀδυναμίας καὶ δόλιαι, αἱ ὁποῖαι ἐκπληροῦν τὸ καθῆκον των, μόνον ἐὰν μαστιγωθῶσιν ἢ δαρῶσιν (Αἰθιοπία).
Ἂς μὴ μακρυγορήσωμεν καὶ ἐκπλαγῶμεν, ὅταν καὶ σύγχρονος Ἕλλην "διακεκριμένος" ἀβανγκαρντίστας, ὡς μὴ ὤφελεν, εἰκαστικός, πρεσβύτης –καὶ ἀσφαλῶς ἐκ γεροντικῆς ἀνίας πάσχων- ἐλθὼν καὶ ἐνταῦθα! διεκήρυξεν ἀνιέρως καὶ προκλητικῶς ἀπὸ τηλεοράσεως, ὅτι ὁ βιασμὸς εἶναι "ἔνδειξις ζωτικότητος καὶ ἔκφρασις πάθους" προσθέσας καὶ τὸ ὅτι "δὲν καταλαβαίνω γιατί ὁ βιαστὴς εἶναι πιὸ κακὸς ἀπὸ τὴν κοπέλα ποὺ προκαλεῖ. Τὴ βία τὴ ζητᾶ ἡ ἴδια… Καὶ δὲν εἶναι ὡραῖο πρᾶγμα στὸ κάτω κάτω βρὲ παιδί μου ἡ ἐπίθεση;"2.
Διὰ τοῦτο καὶ τὸ ΠΣΕ ἀνεκοίνωσε τὸ 1988 τὴν "Οἰκουμενικὴν Δεκαετηρίδα - Ἐκκλησίαι εἰς ἀλληλεγγύην μὲ τὰς γυναῖκας"3, τὸ δὲ 1994 εἰς τὸ Johannesburg συνέστησεν τὸ πρόγραμμα ὑπερβάσεως τῆς βίας (POV), διὰ νὰ προκληθεῖ ὁ παγκοσμίως διαδεδομένος "πολιτισμὸς τῆς βίας" καὶ νὰ συμβάλει εἰς τὴν δημιουργίαν ἑνὸς "πολιτισμοῦ τῆς (θερμῆς μάλιστα) εἰρήνης". Ὅμως δὲν πρέπει τις νὰ παραλείψει καὶ τὸ γεγονὸς τῶν ἀκραίων ἀπόψεων καὶ πράξεων εἰς τὰς ὁποίας καταλήγει καὶ ὁ πολυθρύλητος φεμινισμός, καθιστὼν τὰς γυναῖκας ἀνδροπρεπεῖς, ἀφυσίκους καὶ "ἀποθημενοβλητικάς".
Ὅσον ἀφορᾶ τὴν βίαν κατὰ τῆς φύσεως, αὕτη εἶναι γνωστὴ καὶ συνεχιζομένη παρὰ τὰς ὀλεθρίας καὶ ἐπὶ τῶν ἡμερῶν μας συνεπείας διὰ τὴν ἀνθρωπότητα, παρὰ τὰ ἔπεα πτερόεντα, τὰ διαγγέλματα, τὰς μελέτας, τὰ συγγράμματα, τὰ συνέδρια κ.τ.τ. Αὕτη δὲ ἀναφέρεται οὐχὶ μόνον εἰς τὴν γῆν καθ’ ἑαυτήν, ἀλλὰ καὶ εἰς τὴν χλωρίδα, τὴν πανίδα καὶ τὸν ἐνάλιον κόσμον αὐτῆς. Ὡς παράδειγμα θὰ ἠδύνατο νὰ ἀναφερθεῖ ἐνταῦθα ὁ γαλλικὸς κῆπος τοῦ 16ου αἰῶνος καὶ ὁ ἀγγλικὸς καὶ γερμανικὸς τοῦ 18ου. Βλέπομεν ὡσαύτως σήμερον νὰ "κουρεύωνται" κωνοφόρα δένδρα, οὕτως ὥστε νὰ ἐμφανίζωνται ἑλικόμορφα, οἰωνεὶ "ἐκλιπαροῦντα" τὴν ἐπιστροφήν των εἰς τὴν πρωταρχικήν των ὄψιν. Ἀλλὰ καὶ τί νὰ εἴπη τις διὰ τὸ μαρτύριον τῶν συμπαθῶν πουλερικῶν εἰς τὰς συγχρόνους πτηνοτροφικὰς μονάδας καὶ τὸν βάσανον τῶν ἀκάκων μηρυκαστικῶν εἰς τὰς ἀναλόγους τοιαῦτας, ὅπου ἐπιχειρεῖται ἡ μετατροπή των ἀπὸ φυτοφάγα εἰς σαρκοβόρα; μὲ τὰς γνωστὰς συνεπείας, καθὼς καὶ τὰ λοιπὰ "ἐπιτεύγματα" τῆς βιογενετικῆς, βιοτεχνολογίας καὶ τῆς ἐπιστημονικῆς ἐξελίξεως γενικότερον.
Καὶ τώρα ἂς εἴδωμεν τὴν σχέσιν τῆς βίας πρὸς τὸν Χριστιανισμόν. "Τόσον ἕκαστος Χριστιανός, ὅσον καὶ αἱ Ἐκκλησίαι, ἔχουν κληθεῖ πρὸς τοῦτο, νὰ ἀσκοῦν εἰρήνην ἐν δικαιοσύνῃ. Ἐν τούτοις, διαχρονικῶς αὐταὶ εἰς ὁλόκληρον τὸν κόσμον ἔχουν ἀντιδράσει λίαν διαφορετικῶς εἰς περιπτώσεις καὶ δομὰς τῆς ἀδικίας καὶ τῆς βίας. Οὕτω π.χ. εἰς διενέξεις ἐκ λόγων κομματικῶν, μερικαὶ ὑπεστήριξαν τὴν μίαν πλευράν. Ἕτεραι συνέβαλον ἐνεργητικῶς ἢ παθητικῶς, ὥστε νὰ συνεχισθεῖ ἡ βία καὶ ὁ πόλεμος. Κατόπιν ἄλλαι συνέβλεπον, πῶς ἡ θρησκευτικὴ νομιμότης Χριστιανῶν, Ἰουδαίων, Μουσουλμάνων ἢ ἑτέρων θρησκευτικῶν ὁμάδων κινητοποιεῖται καὶ μεθοδεύεται ὑπὸ ἐξτρεμιστῶν. Μερικαὶ ἔχουν περιπλακεῖ μὲ συνδυασμοὺς σχέσεων κεχρωματισμένων ὑπὸ ἀδικίας καὶ βίας, δίχως νὰ ἀκολουθοῦν αἱ ἴδιαι μίαν καθαρὰν κατεύθυνσιν. Ἄλλαι ἀπεφάσισαν νὰ εὑρίσκωνται εἰς τὸ πλευρὸν τῶν καταπιεζομένων - ὡς πρᾶξιν πίστεως πρὸς τὸν Θεόν, ὁ ὁποῖος ἦτο διὰ τοὺς πτωχοὺς καὶ πάσχοντας. Μερικαὶ μαρτυροῦν εὐθαρσῶς τὴν ἰσχὺν τῆς εἰρηνεύσεως καὶ τῆς ἐνεργοῦς α-βίας, κατὰ τὴν συμβολήν των ὑπὲρ τῆς εἰρήνης καὶ δικαιοσύνης"4.
"Ὁ Χριστιανισμός, λέγει ὁ W. Glas, εἶναι μία θρησκεία τῆς βίας. Διότι ἵσταται εἰς ὀξείαν ἀντίθεσιν πρὸς τὴν α-βίαν Ἰησοῦ τοῦ ἀπὸ Ναζαρέτ, παρὰ τὴν συμβολήν του εἰς τὸν κοινωνικὸν καὶ ἀγαθοεργικὸν χῶρον. Ἡ ἀστείρευτος πηγή της εἶναι ἡ πίστις εἰς τὸν θεοπρόβλητον θυσιαστικὸν θάνατον τοῦ Ἰησοῦ ἐπὶ τοῦ σταυροῦ." "Ἡ χριστιανικὴ πίστις ἐπιθυμεῖ εἰρήνην. Οὐχὶ ὅμως τὴν κοιμητηριακὴν ἠρεμίαν. Τὴν πολιτικὴν πραγματικότητα δυστυχῶς δὲν δύναταί τις νὰ καταπολεμήσει μὲ τὴν ἐπὶ τοῦ Ὅρους Ὁμιλίαν ἀλλὰ μὲ τὴν βίαν (P. Hahne).3 "Ἡ θρησκεία εἶναι εἰς τὰς σπανιοτέρας περιπτώσεις παρηγορητική, εἰς τὰς πλείστας ὅμως μία ἀναζωπύρωσις τοῦ μίσους καὶ τῆς βίας." (D. Nuhr).
Παναγιώτατε,
Ἐνταῦθα, δὲν εἶναι τόπος νὰ σχολιασθῶσιν αἱ ἐνίοτε ἀποθρησκευτικίζοντος χαρακτῆρος ἀπόψεις αὗται, καθὼς καὶ ἄλλαι παρόμοιαι. Οἱ "ἀδέκαστοι" ὅμως ἀναλυταὶ τῆς ἱστορίας καὶ θεολογίας, στηριζόμενοι εἰς τὰ διαχρονικῶς τεκταινόμενα, ἀσφαλῶς θὰ γνωρίζουν τὴν ἀλήθειαν ἢ μὴ τῶν ἀνωτέρῳ ἀναφερθέντων, ὅσον πικρὰ καὶ ἂν εἶναι αὕτη.
Πολλὰ καὶ ἀ-βίαστα τὰ ἔτη Σας Παναγιώτατε.
Ora pro amicis in peccatis!
Ora pro amicis in peccatis!
_____________________________________________
1- World Council of Churches, Lebendige Briefe. Bericht über die Besuche bei den Kirchen während der Ökumenischen Dekade - Kirchen in Solidarität mit den Frauen, Ἑλβετία 1997. 2- Δ. Μυλωνᾶ, Ὑπερασπιστὴς τοῦ βιασμοῦ ὁ ἄθεος μπαμπᾶς τῆς Τσόκλη, Στόχος 2. 9. (2010)
2. 3- Ökumenische Rat der Kirchen, Programm zur Überwindung von Gewalt. Einführung, Γενεύη 1995. Τοῦ Αὐτοῦ, Bericht der Konsultation über das Programm zur Überwindung von Gewalt. Rio de Janeiro, Brasilien 13-18. April 1996, Ἑλβετία. Τοῦ Αὐτοῦ, (S. Eskidjian, ἐπιμ.), Gewalt überwinden. Ein Programm des Ökumenischen Rates der Kirchen, Ἑλβετία 1997. M. Kässman, Gewalt überwinden. Eine Dekade des Ökumenischen Rates der Kirchen, 2001. Τοῦ Αὐτοῦ, Warum Gewalt? Warum nicht Frieden? 2001-2010 Dekade zur Überwindung von Gewalt, Ἑλβετία 2002. K. H. Metz, Geschichte der Gewalt. Krieg-Revolution-Terror, Ντάρμσταντ 2010.
4- S. Eskidjian, Ἔργ. μνημ. 25.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου