Σταύρου Φωτίου: Ζωή εναντίον θανάτου

Τoυ Σταύρου Σ. Φωτίου 

Καθηγητή Πανεπιστημίου Κύπρου

Ιδρυτικού Μέλους της Κυπριακής Ακαδημίας

Η δοκιμασία την οποία η όλη ανθρωπότητα υφίσταται από την επέλαση του κορωνοϊού Κόβιτ 19 επανέφερε στο προσκήνιο τα μεγάλα υπαρξιακά ερωτήματα, την απορία για το νόημα της ύπαρξης. Ανάμεσα σε άλλα, η νέα πανδημία θύμισε στους πάντες ότι ο άνθρωπος είναι θνητός, υπόκειται στη φθορά και τον θάνατο. Το μόνο γεγονός, που όλοι οι άνθρωποι γνωρίζουν ότι κάποια στιγμή θα τους συμβεί, είναι ο θάνατος. 

Με την είσοδό του στον κόσμο ο άνθρωπος υπόκειται όχι μόνο θετικά αλλά και αρνητικά στον χώρο και στον χρόνο, στον χωρόχρονο. Θετικά, αφού μέσα σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο βιώνει βαθείς διαπροσωπικούς δεσμούς, γεύεται τον γλυκασμό της ύπαρξης. Ταυτόχρονα, όμως, ο χώρος και ο χρόνος λειτουργούν αρνητικά, τον χωρίζουν από τους άλλους: ένας που βρίσκεται στη Λευκωσία δεν μπορεί να έχει φυσική επαφή με έναν που βρίσκεται στη Λάρνακα γιατί μεταξύ τους υπάρχει χώρος, που χωρίζει και δημιουργεί απόσταση• ένας που γεννήθηκε το 1959 δεν μπορεί να έχει φυσική επαφή με έναν που γεννήθηκε το 1759 γιατί μεταξύ τους υπάρχει χρόνος, που χωρίζει και δημιουργεί διάσταση. Ο άνθρωπος είναι ψυχοσωματικός. Το σώμα του είναι η γέφυρα αλλά και τα όριά του στις σχέσεις του με τον συνάνθρωπο. Με το σώμα έρχεται σε φυσική επαφή με τους άλλους και, συνάμα, το σώμα δεικνύει τα όριά του, με αυτό κάθε συγκεκριμένος άνθρωπος καταλαμβάνει ένα χωρόχρονο που την ίδια στιγμή δεν μπορεί να καταλάβει κανένας άλλος. 

Ο θάνατος καταλύει τη φυσική παρουσία του ανθρώπου, τον αφανίζει από τον ορίζοντα των συνανθρώπων, τον ρίχνει στο σκότος, τον σκοτώνει. Ως μοναδική ψυχοσωματική υπόσταση παύει να βρίσκεται σε κοινωνία με τους άλλους και τα συστατικά του χωρίζονται. Έτσι, καθένας καλείται να απαντήσει στο κρίσιμο ερώτημα: μπορεί ο άνθρωπος να νικήσει τον θάνατο; Και από την απάντηση που θα δώσει θα νοηματοδοτηθεί ολόκληρη η ζωή του. 

Μια απάντηση είναι ότι ο άνθρωπος αδυνατεί να νικήσει τον θάνατο• ο θάνατος αποτελεί το τέρμα της ανθρώπινης ζωής. Ο άνθρωπος είναι ένα εφήμερο προϊόν μιας απρόσωπης φύσης, η οποία τον φέρνει στην ύπαρξη για να τον εξαφανίσει στη συνέχεια. Τυχαίο απαύγασμα ενός τυχαίου κόσμου, κάθε επίτευγμά του μετεωρίζεται στην άβυσσο του μηδενός. Ερριμμένος σε έναν παράλογο κόσμο, στον οποίο δεν υπάρχει κανένα νόημα, ανακαλύπτει ότι όλα είναι μάταια: η αγάπη δεν διαρκεί, η ευθύνη δεν καταξιώνεται, η προσωπική ετερότητα δεν αφθαρτίζεται. Η απουσία οντολογικού θεμελίου σχετικοποιεί κάθε ηθική διαφοροποίηση και μηδενίζει τα πάντα. Ένα παροδικό επιφαινόμενο της ύλης: ιδού τι είναι ο άνθρωπος. 

Μια άλλη απάντηση είναι ότι ο θάνατος αφορά μόνο ένα μέρος του ανθρώπου, το σώμα. Η ψυχή είναι εκ φύσεως αθάνατη και με τον θάνατο επανέρχεται στην ουράνιά της πατρίδα, από την οποία εξέπεσε. Εδώ το σώμα δεν θεωρείται ουσιώδες στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης• αντίθετα είναι αυτό που κρατάει την ψυχή δέσμια σε αυτόν τον κόσμο των φαινομένων. Κατά συνέπειαν, η ύλη και η φύση, το συγκεκριμένο και το απτό, η κοινωνία και η ιστορία, υποτιμώνται και παραγνωρίζονται. Η αντιπαλότητα επέκεινα και ενθάδε άγει στην υποτίμηση της παρούσας ζωής, στην απάθεια για τα δρώμενα στον κόσμο. Ο άνθρωπος καλείται να δραπετεύσει από εδώ για να ευτυχήσει σε κάποιο απόμακρο αλλού. Και σε αυτήν την περίπτωση η προσωπική μοναδικότητά του δεν επιβιώνει. Μια παροδική σκιά του πνεύματος: να τι είναι ο άνθρωπος. 

Μια άλλη απάντηση είναι η απάντηση του Χριστιανισμού. Ο άνθρωπος δύναται να νικήσει τον θάνατο επειδή υπάρχει ένας Θεός που μπορεί και θέλει να τον σώσει. Και σωτηρία σημαίνει ο άνθρωπος να είναι σώος, ακέραιος, να μην του λείπει τίποτε: να βρίσκεται σε αρμονική σχέση με τον Θεό και τον εαυτό του, τον συνάνθρωπό του και τη φύση. Η Εκκλησία ευαγγελίζεται την ανάσταση, την αθανασία της ενιαίας ψυχοσωματικής υπόστασης κάθε μοναδικού και απαρομοίαστου προσώπου. Τούτο σημαίνει την κατάλυση κάθε μορφής θανάτου: της μοναξιάς και της βίας, του αποκλεισμού και της εχθρότητας, του απρόσωπου και της ασυνέχειας. Αγαπημένο τέκνο του Θεού: αυτός είναι ο άνθρωπος. 

Την ελευθεροποιό αυτή εμπειρία προγεύεται ο πιστός εδώ και τώρα, όταν αναλαμβάνει την ανέκπτωτη ευθύνη του για κάθε άνθρωπο, όταν πολιτεύεται με καθολική συνείδηση. Πράγμα που σημαίνει σύγκρουση με οτιδήποτε εξαθλιώνει τον άνθρωπο και ευτελίζει την κοινωνία. Ρήξη με το κατεστημένο, δημιουργικό έργο, έκπληξη για το καινούργιο που έρχεται, χαρακτηρίζουν τον όντως πιστό. 

Συνοπτικά: κάθε πίστη συνεπάγεται συγκεκριμένη θεολογία, ανθρωπολογία, κοινωνιολογία και οικολογία. Στην ελευθερία του καθενός εναπόκειται να επιλέξει ποιο όραμα ζωής θέλει να υπηρετήσει.