Το Οφφίκιο του Οστιαρίου και τα λοιπά Οφφίκια και Αξιώματα του Οικουμενικού Πατριαρχείου

Του Χρήστου Κ. Τσούβαλη
Άρχοντος Οστιαρίου της Μ.τ.Χ.Ε.

φωτό: Ν. Μαγγίνας

Ο όρος οφφίκιο προέρχεται από τη λατινική λέξη officium και σημαίνει το αξίωμα ή υπούργημα ειδικού έργου. Στην Εκκλησία σήμαινε τα εκκλησιαστικά λειτουργήματα ή διακονήματα, που έπαιρναν διάφορα πρόσωπα της Εκκλησίας, με σκοπό να βοηθήσουν τον επίσκοπο στο έργο του.

Από τους πρώτους χρόνους του Χριστιανισμού ο επίσκοπος ήταν υποχρεωμένος, μαζί με τα ποιμαντικά, λειτουργικά και διδακτικά καθήκοντα του, να έχει την ευθύνη της διαχείρισης των οικονομικών και της φιλανθρωπίας της επισκοπής του, αλλά και τη διευθέτηση τόσο των εκκλησιαστικών, όσο και των αστικών διαφορών των διαδίκων πιστών της επαρχίας του. Στην αρχή ο επίσκοπος είχε τους διακόνους και τους πρεσβύτερους, που δεν άργησαν να αποτελέσουν το συμβούλιο των οφφικιούχων εσωκατακοίλων και εξωκατακοίλων κληρικών της Επισκοπής.

Τα οφφίκια εμφανίζονται τον 3^ο αιώνα στη Ρώμη, από δε τον 12^ο αιώνα, στη Νέα Ρώμη, λέγονταν και αρχοντίκια, ή εκκλησιαστικές αξίες, ή εκκλησιαστικά αξιώματα, ή κληρικάτα και ήταν 45, χωρισμένα σε 9 πεντάδες. Αυτοί που τα έφεραν ονομάζονταν οφφικίαλοι, ή οφφικιούχοι, ή άρχοντες (πατριαρχικοί ή εκκλησιαστικοί), ή αξιωματικοί, ή και κληρικοί και αποτελούσαν ιδιαίτερη τάξη στην υπηρεσία της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας.

Μετά το 1453 το Οικουμενικό Πατριαρχείο, για να ανταπεξέλθει στον αγώνα του, χρησιμοποίησε πιο επιλεκτικά το θεσμό των οφφικιάλων. Διαχωρίσθηκαν σαφέστερα τα οφφίκια των κληρικών, από εκείνα των λαϊκών. Πολλά των παλαιών οφφικίων αναβαθμίσθηκαν και άλλα πάλι έπεσαν σε πλήρη αχρηστία. Ανυψώθηκε, το οφφίκιο του Λογοθέτη, στην κορυφή των οφφικίων. Ο Μέγας Λογοθέτης, ως υπουργός, ασκούσε καθήκοντα καγγελάριου και ήταν ο σύνδεσμος μεταξύ του πατριάρχη και του σουλτάνου. Οι αρχιερείς του Οικουμενικού Πατριαρχείου, με επικεφαλής τον εκάστοτε πατριάρχη τους, και οι κληρικοί και λαϊκοί οφφικίαλοι της Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, ήταν στην πραγματικότητα η κυβέρνηση της Ρωμηοσύνης. Ο ύπατος αυτός ιερός θεσμός της Εκκλησίας, θεωρούμενη ως η ευσεβής πηγή του Γένους, με πολλή φειδώ απένειμε πάντοτε τα οφφίκια, σε προσωπικότητες εγνωσμένης αξίας και ευλαβείας.

Δυστυχώς, μετά τις πολιτικές μεταβολές του πρώτου τετάρτου του Κ΄ αιώνα, το πλήρωμα της Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως στην Μικρά Ασία και στη Θράκη, μετακινήθηκε προς τα ελεύθερα ελληνικά εδάφη, προς την Ευρώπη, την Αμερική και την Αυστραλία. Αλλά και το άμεσο ποίμνιο της αρχιεπισκοπής και των επαρχιών του Θρόνου, που παρέμεινε μέσα στα όρια του τουρκικού κράτους, αποδεκατίσθηκε με τους διωγμούς του 1942, 1955, 1963 και εξής. Γι’ αυτό ο πατριάρχης Αθηναγόρας, για να αναπληρώσει τις απώλειες των συνεργατών της Εκκλησίας, αναζήτησε συμπαραστάτες σ’ όλους τους τόπους καταφυγής των τέκνων της Εκκλησίας και αύξησε υπερβολικά τις απονομές των οφφικίων. Ο πατριάρχης Δημήτριος, χορήγησε το οφφίκιο του Μεγάλου Λογοθέτη στον Παναγιώτη Αγγελόπουλο, για τη σπουδαία χορηγία αυτού και της οικογενείας του, για την ανοικοδόμηση του πατριαρχικού οίκου το 1989. Επί δε της αυτής πατριαρχίας, ο Αμερικής Ιάκωβος συγκέντρωσε τους οφφικίαλους της Αμερικής στην «Αδελφότητα του Αγίου Ανδρέου».

Η άνοδος το 1991 στο Θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως του πατριάρχη Βαρθολομαίου, διαμόρφωσε νέες συνθήκες για τη δραστηριοποίηση του λαϊκού στοιχείου, κατά την παλαιά ορθόδοξη παράδοση των πατριαρχείων. Μεταξύ των πρώτων εκκλησιαστικών πράξεων του νέου πατριάρχη ήταν, η ίδρυση της δεύτερης Αδελφότητας των οφφικιάλων της Αγίας του Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας, «Παναγία η Παμμακάριστος», που συμπεριλάμβανε όλους τους οφφικιάλους του κόσμου εκτός Αμερικής.

Σήμερα η παλαιά ιστορική τάξη των οφφικίων έχει κρατηθεί μάλλον για τα αξιώματα του πρεσβυτερίου της Εκκλησίας η δε τάξη των οφφικίων των λαϊκών, την τελευταία πεντηκονταετία, έχει διαφοροποιηθεί. Τον τίτλο του μεγάλου φέρει, κάθε εποχή, ένας που είναι ο πλέον εργαζόμενος στην Εκκλησία και όχι ο οποιοσδήποτε τιτλούχος του αξιώματος.

Επί κεφαλής των οφφικιάλων, ήταν και είναι ο Άρχων Μέγας Λογοθέτης. Τα υπόλοιπα οφφίκια ή αξιώματα, που έχουν δοθεί τα τελευταία χρόνια σε λαϊκούς, αλφαβητικώς είναι τα εξής: Αγιογράφου, Ακολούθου, Ακτουαρίου, Αρχιτέκτονος, Ασικρίτου, Δεπουτάτου, Διδασκάλου, Διδασκάλου του Αποστόλου, Διδασκάλου του Γένους, Διδασκάλου των Γραμμάτων, Διδασκάλου της Εκκλησίας, Διδασκάλου του Ευαγγελίου, Διερμηνέως, Δικαιοφύλακος, Δομεστίχου, Εκδίκου, Εξάρχου, Ιερομνήμονος, Κανστρινσίου, Λαμπαδαρίου, Λαοσυνάκτου, Μαῒστορος, Μουσικοδιδασκάλου, Μυρεψού, Νομοφύλακος, Νοταρίου, Ορφανοτρόφου, Οστιαρίου, Πριμικηρίου, Προστάτου των Γραμμάτων, Προστάτου των Σχολείων, Πρωτοαποστολαρίου, Πρωτεκδίκου, Πρωτοκανονάρχου, Πρωτομαΐστορος, Πρωτονοταρίου, Πρώτου Δομεστίχου, Πρωτοψάλτου, Ρεφερενδαρίου, Ρήτορος, Σκευοφύλακος, Υμνογράφου, Υπομνιμνήσκοντος, Υπομνηματογράφου, Χαρτουλαρίου, Χαρτοφύλακος και Χοράρχου.

Από τα παραπάνω οφφίκια, το αξίωμα του Ο σ τ ι α ρ ί ο υ, κατά τον Φιλόθεο (10^ος αιώνας), ήταν: το ανώτερο αξίωμα των ανακτόρων και του ιδιαίτερου Γραφείου του αυτοκράτορα. Παρουσίαζε στον αυτοκράτορα τους ξένους επίσημους αντιπρόσωπους και πρεσβευτές, τις αντιπροσωπείες των άλλων εθνών και τους ανώτερους αξιωματούχους των διαφόρων υπηρεσιών της βυζαντινής κυβέρνησης. Επίσης παρουσίαζε στον αυτοκράτορα και τους υποψήφιους για τα διάφορα αξιώματα, και τις θέσεις στην υπηρεσία της βυζαντινής κυβέρνησης, που ο αυτοκράτορας απένειμε σ’ αυτούς σε επίσημη τελετή στα ανάκτορα. Η σπουδαιότητα της ανώτερης και υψηλής πολιτικής θέσης, που είχε ο Οστιάριος φαίνεται και από το γεγονός, ότι αυτός είχε και σφραγίδα που σφράγιζε την αλληλογραφία του αυτοκράτορα.

Σύμφωνα με τον Επίσκοπο Κατάνης Ιάκωβο, το οφφίκιο του Οστιαρίου είναι αξίωμα συνδεδεμένο με τη ζωή της Χριστιανικής Εκκλησίας. Ο Οστιάριος ανήκει στον κατώτερο κλήρο και ανυψώνεται στο αξίωμα αυτό, μετά από χειροθεσία του Επισκόπου. Στην αρχαία Εκκλησία ο Οστιάριος ήταν υπεύθυνος να επιβλέπει και να μη επιτρέπει την είσοδο στον κυρίως ιερό ναό, κατά τη Θεία Λειτουργία, αυτούς που ήταν κατηχούμενοι και δεν ήταν βαπτισμένοι. Επίσης φρόντιζε για την τάξη και την ευταξία της συνάξεως, βαστούσε τη ράβδο του Επίσκοπου στις ιερές ακολουθίες και προπορεύονταν πάντοτε στις επίσημες τελετές και εκδηλώσεις.

Τα απονεμόμενα σήμερα υπό του οικουμενικού πατριάρχου οφφίκια αποτελούν υψίστη τιμή για κληρικούς και λαϊκούς. Όλοι οι οφφικίαλοι είναι άρχοντες του Θρόνου και η ιδιότητά τους αυτή προτάσσεται του τίτλου τους. Η ανύψωση στο οφφίκιο του Άρχοντος της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας δημιουργεί πνευματικό δεσμό συμβίωσης με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, και οφείλει, αυτός που δέχεται το αξίωμα και την τιμή από τον πατριάρχη, να γίνει συμπαραστάτης στο έργο και την αποστολή του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως.