ΔΟΚΙΜΑΖΟΝΤΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΡΩΣΙΑ ΛΟΓΩ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ ΤΟΥ ΚΟΡΩΝΟΪΟΥ

Orthodox volunteers at the blessing of traditional cakes and eggs on the eve of the Orthodox Easter
in Moscow. Kirill Kudryavtsev/Agence France-Presse — Getty Images

Μετάφραση στα ελληνικά χθεσινού δημοσιεύματος της εφημερίδας New York Times, με τίτλο «Κρίση εμπιστοσύνης». 

Η πανδημία που δοκιμάζει τις Σχέσεις Εκκλησίας-Πολιτείας στη Ρωσία, ίσως λειτουργήσει ως προειδοποίηση για την Εκκλησία της Ελλάδος κατά την επάνοδο από την άλλη Κυριακή στην εκκλησιαστική κανονικότητα. Θα ακολουθήσει την σώφρονα τακτική της πρώτης φάσης ή θα υποκύψει στο θέμα της Θείας Ευχαριστίας σε ζηλωτικές συμπεριφορές που παρουσιάστηκαν στη Εκκλησία της Ρωσίας; 

ΜΟΣΧΑ, 
5 Μαΐου 2020, 

του Andrew Higgins

Ακόμα και τώρα, που ο κοροναϊός έχει περικυκλώσει τα μοναστήρια της Ορθόδοξης Εκκλησίας, οι «αποκαλυπτικοί» κληρικοί απορρίπτουν τους κρατικούς περιορισμούς στη δημόσια λατρεία. 

Ένας φοιτητής φυσικής στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας, ο Ντμίτρι Pelipenko, εγκατέλειψε τις σπουδές του το 2018 για να αφιερωθεί στον Θεό, και εγκαταβίωνε ως δόκιμος μοναχός στην Μονή της Αγίας Τριάδας, στην Λαύρα του Αγίου Σεργίου, το πνευματικό κέντρο της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Το πνευματικό του ταξίδι, εκτροχιασμένο από τον κοροναϊό, έφτασε στο απότομο και φρικτό τέλος λίγο μετά το Ορθόδοξο Πάσχα. Ο Pelipenko εισήχθη στο νοσοκομείο μετά από θετικές εξετάσεις για την ασθένεια, αλλά έσπασε ένα παράθυρο στις 24 Απριλίου, πήδηξε έξω, έλουσε το σώμα του με καύσιμα από λάμπα της εκκλησίας και έβαλε φωτιά. Πέθανε από τα εγκαύματά του δύο ημέρες αργότερα. Το μοναστήρι του αμέσως τον κατηγόρησε για αυτοκτονία εξ αιτίας «ψυχικής ασθένειας». Άλλοι, ωστόσο, διερωτήθηκαν εάν η σαφώς εύθραυστη ψυχική κατάσταση του μοναχού είχε κλονιστεί από την «αποκαλυπτική» διάθεση που ξέσπασε σε μεγάλες ρωσικές εκκλησίες, των οποίων μερικοί ηγέτες θεώρησαν τις εντολές παραμονής στο σπίτι ως έργο του διαβόλου. 

Σε όλο τον κόσμο, οι πιστοί πολλών θρησκειών ήταν από τους περισσότερο αντιδραστικούς στους περιορισμούς στις δημόσιες συγκεντρώσεις, θεωρώντας τους ως παραβίαση του δικαιώματος λατρείας. Όμως, στη Ρωσία, η σύγκρουση μεταξύ πίστης και δημόσιας υγείας υπήρξε ιδιαίτερα διχαστική, όπου οι αναμνήσεις θρησκευτικών διώξεων στη Σοβιετική Ένωση έκαναν τους ιερείς και το ποίμνιό τους πολύ ευαίσθητους στους περιορισμούς στις θρησκευτικές τελετές τους. 

Η διάσπαση έχει ξεπεράσει τις συνήθεις εκκλησιαστικές διαμάχες μεταξύ των φιλελεύθερων και των συντηρητικών, και επεκτείνεται σε διάβρωση ενός καθοριστικού χαρακτηριστικού της Ρωσικής Ορθοδοξίας, υπό τον Πρόεδρο Βλαντιμίρ Β. Πούτιν: την εμπιστοσύνη και την υποστήριξή της στο ρωσικό κράτος.

Με μερικά από τα σημαντικότερα μοναστήρια της Ρωσίας και άλλα ιερά μνημεία που είναι τώρα μολυσμένα με την ασθένεια που προκαλείται από τον ιό, Covid-19, η Ορθόδοξη Εκκλησία αντιμετωπίζει όχι μόνο μια κρίση υγείας, αλλά και μια βαθιά ρήξη στις τάξεις της για το πώς πρέπει να αντιμετωπίσουν οι πιστοί την πανδημία. Η Ρωσική Εκκλησία, όπως το ρωσικό κράτος με το οποίο κινείται συχνά σφιχταγκαλιασμένη, είναι αυστηρά ιεραρχική, πράγμα που σημαίνει ότι ακόμη και οι ιερείς που κατανοούν την ανάγκη αναστολής των ακολουθιών δεν μπορούν να το κάνουν χωρίς την ευλογία ενός επισκόπου. Και οι επίσκοποι με τη σειρά τους δεν μπορούν να ενεργήσουν χωρίς σαφείς οδηγίες από τον Πατριάρχη Κύριλλο, ηγέτη της Ρωσικής Ορθοδοξίας. Επίσης, όπως και το κράτος, η εκκλησία προβληματίζεται από διαμάχες μεταξύ αντίπαλων ομάδων, αφήνοντας πολλούς απλούς πιστούς αβέβαιους για το ποιον να εμπιστευτεί, καθώς ο αριθμός των επιβεβαιωμένων λοιμώξεων σε εθνικό επίπεδο αυξάνεται κατά περισσότερο από 10.000 την ημέρα. 

«Δυστυχώς, είναι προφανές ότι δεν υπάρχει ενότητα στην εκκλησία σε σχέση με αυτό που συμβαίνει», μια ομάδα προβληματισμένων πιστών παραπονέθηκε την περασμένη εβδομάδα σε

ανοιχτή επιστολή προς τον Πατριάρχη Κύριλλο. Ως φωνή συναγερμού, ότι ορισμένοι ιερείς «κηρύττουν ανοιχτά ότι είναι αδύνατο να μολυνθούν στην εκκλησία», η επιστολή ζητούσε καθοδήγηση, επειδή «το πλήρωμα της εκκλησίας χρειάζεται την αλήθεια». 

Ο Πατριάρχης, αν και στενός σύμμαχος του Προέδρου Πούτιν, αρχικά αποθάρρυνε την επιβολή των εντολών από τους αξιωματούχους υγείας, ότι οι άνθρωποι πρέπει να αποφεύγουν δημόσιες συγκεντρώσεις, όπως οι εκκλησιαστικές ακολουθίες. Αντ’ αυτού οδήγησε μια πομπή σε κεντρικούς δρόμους γύρω από τη Μόσχα με ένα μαύρο φορτηγό Mercedes με μια ιερή εικόνα πάνω του, ευλογώντας καθ' οδόν τη ρωσική πρωτεύουσα με προσευχή.

Patriarch Kirill, in the white headdress, leader of the Russian Orthodox Church, at a procession in Moscow last month. Experts say his reluctance to enforce orders against church gatherings has led to an explosion of coronavirus cases in monasteries and convents. Patriarchal Press Service, via Reuters

Με το Κρεμλίνο να ανησυχεί ολοένα και περισσότερο από τον επιταχυνόμενο ρυθμό μόλυνσης, ο Πατριάρχης ανταποκρίθηκε στις προειδοποιήσεις των αρχών για την υγεία τον περασμένο μήνα και κάλεσε κατηγορηματικά τους προσκυνητές να μείνουν μακριά από τις ακολουθίες κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα καθ’ οδόν προς το Ορθόδοξο Πάσχα στις 19 Απριλίου. Αλλά άφησε στους κατά τόπους επισκόπους την απόφαση εάν θα πραγματοποιήσουν ακολουθίες, που πολλοί έκαναν, ιδιαίτερα κατά την αγρυπνία του Πάσχα και την λειτουργία, τα πιο σημαντικά γεγονότα της χρονιάς κατά το Ορθόδοξο Χριστιανικό ημερολόγιο. 

Το RBK, ένα πρακτορείο ειδήσεων στη Ρωσία, υπολόγισε ότι οι εκκλησίες παρέμειναν ανοιχτές καθ’ όλη τη διάρκεια του Πάσχα σε 43 από τις 85 επισκοπές της χώρας. Οι αυξημένες λοιμώξεις που ακολούθησαν έριξαν σκιά στα σχέδια για τα εγκαίνια ενός τεράστιου νέου καθεδρικού ναού αφιερωμένου στις ένοπλες δυνάμεις της Ρωσίας. Θεωρούμενο ως σύμβολο των στενών σχέσεων μεταξύ εκκλησίας και πολιτείας, ο καθεδρικός ναός βρίσκεται στα τελικά στάδια κατασκευής στο Patriot Park (πάρκο των πατριωτών) στα περίχωρα της Μόσχας. Αρχικά τα εγκαίνια είχαν προγραμματιστεί για τις 9 Μαΐου, την 75η επέτειο της νίκης του Κόκκινου Στρατού εναντίον της ναζιστικής Γερμανίας, και επρόκειτο να παρουσιαστεί ένα μωσαϊκό του προέδρου Πούτιν, του υπουργού Αμύνης του και άλλων κρατικών προσωπικοτήτων, συμπεριλαμβανομένου και του Σοβιετικού ηγέτη του πολέμου Στάλιν. Ωστόσο, εν μέσω αυξανόμενων εντάσεων μεταξύ εκκλησίας και κράτους εξ αιτίας της πανδημίας, ένας ανώτερος επίσκοπος που επιβλέπει τους εσωτερικούς χώρους του καθεδρικού ναού ανακοίνωσε την περασμένη εβδομάδα ότι, μετά από αίτημα του Κρεμλίνου, θα αφαιρεθεί το μωσαϊκό του προέδρου Πούτιν. Τα εγκαίνια έχουν καθυστερήσει.

The opening of the new Cathedral of Russian Armed Forces in Patriot Park outside Moscow has been delayed.
Sergei Kiselev/Moscow News Agency, via Associated Press

Αντί να συσπειρωθούν στο πλευρό του Προέδρου και των αξιωματούχων του, καθώς προσπαθούν να συγκρατήσουν την αυξανόμενη πανδημία περιορίζοντας τις δημόσιες συγκεντρώσεις, συμπεριλαμβανομένων των εκκλησιαστικών ακολουθιών, πολλοί ιερείς παραπονέθηκαν έντονα ότι το κράτος δεν έχει δικαίωμα να παρέμβει σε όσους παρευρίσκονται στις ακολουθίες. 

Το να αποθαρρύνουμε τη δημόσια λατρεία, προειδοποίησε ο Μητροπολίτης Λογγίνος, ένας ανώτερος κληρικός στο Σαράτωφ, μια περιοχή στη νοτιοδυτική Ρωσία, αναβιώνουν μόνο οδυνηρές αναμνήσεις καταστολής της σοβιετικής εποχής. Απειλούσε μάλιστα με κατάρες όσους επέβαλαν ή υπάκουαν στους περιορισμούς, προειδοποιώντας ότι όποιος διέταξε οδηγίες από κρατικές υγειονομικές αρχές που παραβίαζαν τις επιταγές της πίστης «θα θεωρηθεί υπεύθυνος». 

Η Geraldine Fagan, εκδότης του East-West Church Report, ένα περιοδικό για τις θρησκευτικές υποθέσεις στην πρώην Σοβιετική Ένωση, είπε: «Έχει επέλθει πραγματική κατάρρευση εμπιστοσύνης». Το να ενθαρρύνει κανείς τους ανθρώπους να πάνε στην εκκλησία, είπε, είναι το raison dêtre ενός ιερέα, «ώστε οι εντολές στους πιστούς να μείνουν σπίτι θα προκαλούσαν πραγματική έκπληξη και θυμό». 

Λίγες μέρες πριν πυρποληθεί ο κ. Pelipenko, ένας επίσκοπος στη βόρεια ρωσική περιοχή του Κόμι διαμαρτυρήθηκε ότι οι περιορισμοί στην εκκλησία αποτελούν παραβίαση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και απείλησε να προσφύγει στη δικαιοσύνη για να τους ανατρέψει. Διακηρύσσοντας ότι όταν χτυπούν οι καμπάνες της εκκλησίας αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για την καταπολέμηση της πανδημίας. Ισχυρίστηκε, μάλιστα, ότι η λέξη coronavirus - που προέρχεται από τη λατινική λέξη "corona=στέμμα" - «δεν είναι σύμπτωση, αλλά συνδέεται με το στέμμα και τον θρόνο του Αντίχριστου». 

Ο Sergei Romanov, ένας κληρικός στη βιομηχανική πόλη του Αικατερίνμπουργκ, έφτασε σε σημείο να κατακεραυνώσει τους περιορισμούς στις δημόσιες συγκεντρώσεις, συμπεριλαμβανομένων των εκκλησιαστικών λατρειών, ως μέρος μιας σατανικής συνωμοσίας που υποκίνησαν οι Εβραίοι. 

Η οργή οδήγησε τον Πατριάρχη Κύριλλο να αγωνίζεται να αποκαταστήσει κάποια τάξη, και ταυτόχρονα να αντικρούει την κριτική ότι έκανε πολύ λίγα, πολύ αργά. 

Μετά από ένα κύμα μολύνσεων στη Μόσχα, ο Πατριάρχης εξέδωσε εγκύκλιο την περασμένη εβδομάδα ότι οι μοναχοί του μοναστηριού και οι εφημέριοι των ενοριών της ρωσικής πρωτεύουσας έχουν «προσωπική ευθύνη» για τη συμμόρφωση με τις κρατικές οδηγίες για την καταπολέμηση του ιού. Κληρικοί και λαϊκοί εργαζόμενοι της εκκλησίας που αγνοούν τις υγειονομικές αρχές, προειδοποίησε, θα αντιμετωπίζουν την εκκλησιαστική δικαιοσύνη, εάν η μη συμμόρφωση τους οδηγεί σε θάνατο από τον Covid-19. Προφανώς, όμως, φοβούμενος να μην εκνευρίσει τους παραδοσιακούς ιερείς, που κυριαρχούν στην Εκκλησία του, μέχρι σήμερα ο Πατριάρχης προχώρησε σε πειθαρχικά μέτρα μόνον εναντίον ενός μετριοπαθούς φιλελεύθερου κληρικού, του π. Andrei Kuraev, ο οποίος ειρωνεύτηκε τον προϊστάμενο ενός καθεδρικού ναού της Μόσχας ο οποίος πέθανε από τον ιό ως «ηλίθιο καριερίστα». 

Από το Πάσχα, εκκλησίες και μοναστήρια που υπάγονται στη δικαιοδοσία της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας ανέφεραν μολύνσεις τόσο στη Ρωσία όσο και στη γειτονική Λευκορωσία και την Ουκρανία. Περισσότερα από 200 άτομα έχουν αναφερθεί ότι έχουν μολυνθεί μέσα και γύρω από ένα γυναικείο μοναστήρι στην περιοχή Νίζνυ Νόβγκοροντ ανατολικά της Μόσχας, συμπεριλαμβανομένων και 70 μοναζουσών. 

Στην γυναικεία μονή της Αγίας Ελισάβετ στο Μινσκ, την πρωτεύουσα της Λευκορωσίας, που ανήκει στη ρωσική εκκλησία, όπου κρατικοί αξιωματούχοι από κοινού με τους ιερείς επιχείρησαν να υποβαθμίσουν τους κινδύνους από τον ιό, τελικά επιβλήθηκε καραντίνα την περασμένη εβδομάδα, αφού σύμφωνα με πληροφορίες, πλήθος ιερέων και μοναζουσών βρέθηκαν θετικοί στον ιό και νόσησαν. Ο εφημέριος του μοναστηριού, π. Andrei Lemeshonok, ήταν στην πρώτη γραμμή της αντίστασης, δημοσιεύοντας ένα βίντεο στο διαδίκτυο με τίτλο: «Ποιος μπορεί να μας απαγορεύσει να πιστεύουμε;». Στο βίντεο αυτό επέπληττε τους προσκυνητές που ανησυχούν για τη σωματική ασθένεια, όταν «το πιο τρομακτικό πράγμα», έλεγε, είναι όταν οι άνθρωποι θέλουν να αλλάξουν το φύλο τους, να μην κάνουν παιδιά ή να αγνοούν γενικά τις παραδοσιακές αξίες. 

Μερικοί ιερείς επεδίωξαν από νωρίς να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τον ιό. Τον Μάρτιο, για παράδειγμα, ο προϊστάμενος του ναού των Αγίων Κοσμά και Δαμιανού στη Μόσχα άρχισε να παροτρύνει το ποίμνιό του να παρακολουθεί τις ακολουθίες στο διαδίκτυο, αντί να παρευρίσκεται αυτοπροσώπως. Παρόλα αυτά, ο προϊστάμενος και πολλοί άλλοι μολύνθηκαν. Αυτό που χτυπήθηκε ιδιαίτερα σκληρά από τον κοραναϊό ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς θρησκευτικούς τόπους λατρείας της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, η Μονή των Σπηλαίων (Pechersk Lavra), στην πρωτεύουσα της Ουκρανίας, το Κίεβο. 

Στις αρχές Απριλίου, η Ουκρανική Εθνική Φρουρά μπλόκαρε όλες τις εισόδους στο εκτεταμένο αυτό συγκρότημα, όπου ένας λαβύρινθος κατακομβών φιλοξενεί τους τάφους Ορθόδοξων αγίων, επειδή ο ηγούμενος της Μονής αρνήθηκε να σταματήσει τους προσκυνητές να την επισκέπτονται. Μέχρι τη στιγμή που επιβλήθηκε καραντίνα, σύμφωνα με τον δήμαρχο του Κιέβου, 142 ιερείς, συμπεριλαμβανομένου του ηγούμενου, και οι επισκέπτες είχαν μολυνθεί. 

Η Αγία Τριάδα, η Λαύρα του Αγίου Σεργίου, το μοναστήρι όπου ζούσε ο Pelipenko, ο δόκιμος μοναχός που αυτοκτόνησε, προσπάθησε να κρατήσει τους επισκέπτες το Πάσχα, αλλά, σύμφωνα με έναν απολογισμό γεγονότων που δημοσιεύτηκε στο διαδίκτυο από τον Επίσκοπο Pitirim Tvorogov, τον πρύτανη της θεολογικής ακαδημίας στο μοναστήρι, οι θυμωμένοι προσκυνητές διαμαρτυρήθηκαν «πολύ επιθετικά» και ανάγκασαν τον ηγούμενο να ανοίξει τις πόρτες. «Ο λοιμός άρχισε τη Μεγάλη Παρασκευή», με πολλούς από τους «καλύτερους κληρικούς» να νοσήσουν, είπε ο επίσκοπος Pitirim. Οι συμμετέχοντες στις ακολουθίες, πρόσθεσε, «απαιτούσαν ένα θαύμα, αλλά δεν συνέβη κανένα θαύμα». 

Με ανταποκρίσεις της Σοφίας Kishkovsky και του Oleg Matsnev.

Μετάφραση: Καθηγητής Α.Π.Θ. Πέτρος Βασιλειάδης