ΦΩΣ ΦΑΝΑΡΙΟΥ: Ώρα να περιορίσουμε τον θανατηφόρο ιό του φονταμενταλισμού

5/08/2020

Ώρα να περιορίσουμε τον θανατηφόρο ιό του φονταμενταλισμού

Ο π. Andrei Tkachev του Πατριαρχείου Μόσχας, χλευάζοντας τα μέτρα προστασίας
του Οικουμενικού Πατριαρχείου

Τoυ π. Κυρίλλου Γόβορουν

Η πανδημία που πλήττει τώρα την Ορθόδοξη Εκκλησία δεν είναι μόνο ο COVID-19, αλλά και ο φονταμενταλισμός. Ο φονταμενταλισμός είναι ένα είδος λαϊκισμού για την Eκκλησία. Βασίζεται στην μετα-αλήθεια (post-truth) και τις θεωρίες συνωμοσίας. Αν και προσποιείται ότι έχει ευσεβή κίνητρα, στην πραγματικότητα είναι έντονα κοσμικό φαινόμενο, εκκοσμικεύοντας την χριστιανική πίστη. Θα χρησιμοποιούσα για τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό τη φράση που επινόησε ο Dietrich Bonhoeffer, «φτηνή χάρις». Ο φονταμενταλισμός είναι μια φτηνή πνευματικότητα και ένα φτηνό υποκατάστατο της γνήσιας εκκλησιαστικής αυτοσυνειδησίας.

Οι συνθήκες της επιδημίας COVID 19 καταδεικνύουν ότι ο φονταμενταλισμός όχι μόνο καταστρέφει το μυαλό και διαφθείρει την πίστη, αλλά μπορεί να σκοτώσει και το σώμα. Είναι καιρός να τον αντιμετωπίσουμε ως έναν ιό, που μπορεί να είναι πιο επικίνδυνος από τους κοροναϊούς.

Ο φονταμενταλισμός είναι σαν τα ξερά χόρτα μέσω των οποίων ο κοροναϊός εξαπλώνεται και μετατρέπεται σε πυρκαγιά στις Εκκλησίες. Ως αποτέλεσμα, οι εστίες του φονταμενταλισμού έχουν μετατραπεί σε ενεργά σημεία της θανατηφόρας νόσου. Αυτό, βέβαια, παρατηρείται όχι μόνο στην Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά και σε άλλες θρησκείες και ομολογίες. Ωστόσο, η Ορθόδοξη Εκκλησία διαθέτει κάποιες συγκεκριμένες μορφές κορανοφονταμενταλισμού, τις οποίες θα προσπαθήσω να αναλύσω στη συνέχεια.

Ο συναγερμός σήμανε όταν πολλοί ή οι περισσότεροι από τους μοναχούς και τις μοναχές σε συντηρητικές μοναστικές κοινότητες στην Ουκρανία, τη Ρωσία και τη Λευκορωσία, βρέθηκαν θετικοί στο τεστ για το COVID-19. Πολλοί νοσηλεύτηκαν και μερικοί πέθαναν. Μοναστήρια όπως η Λαύρα των Σπηλαίων και του Αγίου Ιωνά στο Κίεβο, ο Άγιος Σέργιος του Ποσάντ στη Μόσχα, το Diveevo στο Νίζνι του Νόβγκοροντ της Ρωσίας, η Αγλια Ελισάβετ στη Λευκορωσία και άλλα, έγιναν επίκεντρα της πανδημίας. Σε ορισμένα από αυτά, όπως στη Λαύρα του Pochaiv της Δυτικής Ουκρανίας, επιβλήθηκε αποκλεισμός ολόκληρων πόλεων καθώς προσκυνητές που είχαν επισκεφτεί τα μοναστήρια διέδωσαν περαιτέρω τον ιό. Τα κρούσματα της νόσου στα μοναστήρια δεν σημαίνουν ότι όλοι οι μοναχοί και οι μοναχές είναι φονταμενταλιστές. Πολλοί από αυτούς είναι καλοί χριστιανοί που νοιάζονται για τους άλλους και των οποίων η πνευματικότητα δεν μπορεί να χαρακτηριστεί φθηνή. Ωστόσο, μολύνονται από τους λιγότερο συνετούς αδελφούς και αδελφές τους. Δυστυχώς, αρκετοί σπουδαστές (των θεολογικών σεμιναρίων που λειτουργούν μέσα σε μοναστήρια- μετ.) αναγκάστηκαν εκβιαστικά να παραμείνουν μέσα σε αυτά τα μοναστήρια για να βοηθήσουν ως ιεροψάλτες και λοιποί βοηθοί στις εκκλησιαστικές ακολουθίες, και τώρα είναι μεταξύ των κρουσμάτων. Έπεσαν θύματα των ανθυγιεινών αντιλήψεων των φονταμενταλιστών και της απροσεξίας της ηγεσίας των σεμιναρίων.

Είναι, βέβαια, γνωστό ότι ο φονταμενταλισμός είναι ένα μικρό κίνημα στην παγκόσμια Ορθοδοξία, κερδίζει όμως σταδιακά τα τελευταία χρόνια έδαφος στην πλειονότητα των τοπικών Εκκλησιών. Η παρουσία του, για παράδειγμα, έγινε η αιτία ή η δικαιολογία για ορισμένες Εκκλησίες να μην προσέλθουν στην Πανορθόδοξη (Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Ορθόδοξης Εκκλησίας) της Κρήτης το 2016. Ορισμένες εκκλησίες, όπως για παράδειγμα το Οικουμενικό Πατριαρχείο προσπαθούν να αντισταθούν σε αυτόν. Κάποιες άλλες, όμως, σταδιακά υποχωρούν σ’ αυτόν. Και ορισμένες, όπως η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, επιχείρησαν να τον χρησιμοποιήσουν για δικούς τους σκοπούς.

Η ηγεσία της Εκκλησίας στη Ρωσία απέχει πολύ από το να είναι φονταμενταλιστική. Ωστόσο, συνειδητοποίησε νωρίς την ελπιδοφόρα δυναμική της χρήσης του φονταμενταλισμού για την κινητοποίηση τόσο των ατόμων όσο και των μαζών για δικούς της σκοπούς. Για παράδειγμα, μετά το θάνατο του Μητροπολίτη Βλαδιμήρου του Κίεβου ο νέος Μητροπολίτης Ονούφριος έδειξε σαφώς σημάδια φονταμενταλισμού. Η Μόσχα χρησιμοποίησε τις ειλικρινείς φονταμενταλιστικές συμπάθειές του για να τον προσδέσει ασφυκτικά στο άρμα της Μόσχας και να τον χρησιμοποιήσει ως όπλο ενάντια σε πρωτοβουλίες άλλων Εκκλησιών. Ήταν ένας από τους πλέον εκπεφρασμένους ιεράρχες της Ρωσικής Εκκλησίας εναντίον της Πανορθόδοξης Συυνόδου. Η ηγεσία του Πατριαρχείου Μόσχας, σε συνεργασία με το Κρεμλίνο, χρησιμοποίησε τον φονταμενταλισμό για να κινητοποιήσει μαζική υποστήριξη στις ρωσικές στρατιωτικές επιδρομές εναντίον της Ουκρανίας. Ορισμένοι ιδεολόγοι της ρωσικής αυτής επιθετικότητας και πολλοί Ρώσοι μαχητές στο έδαφος της Ουκρανίας είναι τυπικοί θρησκευτικοί φονταμενταλιστές. Όταν το Οικουμενικό Πατριαρχείο παραχώρησε αυτοκεφαλία στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας, ο φονταμενταλισμός απετέλεσε το έσχατο μέτρο αντίστασης σε αυτήν την αυτοκεφαλία. Όταν άλλα της τα επιχειρήματα κατά της αυτοκεφαλίας, τόσο θεολογικά όσο και κανονικά, απέτυχαν, μόνον ο τεχνητά καλλιεργημένος φονταμενταλισμός θα μπορούσε να αποτρέψει τους ανθρώπους να εγκαταλείψουν το Πατριαρχείο της Μόσχας και να ενταχθούν στην ανεξάρτητη αυτοκέφαλη Ορθόδοξη δικαιοδοσία στην Ουκρανία. Ο φονταμενταλισμός ήταν ένα είδος ιού, που η Μόσχα κράτησε σε ένα δοκιμαστικό σωλήνα και τον απελευθέρωσε όταν θεωρήθηκε χρήσιμος να επιτεθεί σε άλλους ή να αμυνθεί.

Με την πανδημία του COVID-19, αυτός ο ιός διέφυγε από τον δοκιμαστικό σωλήνα και πυροδότησε εκείνους που το είχαν καλλιεργήσει. Σήμερα οι Ορθόδοξοι φονταμενταλιστές στη Ρωσία κατηγορούν τον Πατριάρχη και εκείνους τους επισκόπους που εξέδωσαν λογικές προειδοποιήσεις στους ανθρώπους να είναι προσεκτικοί κι ότι με την στάση τους αυτή δεν προδίδουν την πίστη τους. Πολλοί φονταμενταλιστές πιστεύουν στις θεωρίες συνωμοσίας. Αρχικά ισχυρίστηκαν ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ ή η υποτιθέμενη «παγκόσμια κυβέρνηση» ή και τα δύο, σε συνεργασία με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, επιτέθηκαν στον ρωσικό Ορθόδοξο πολιτισμό και προώθησαν την ουκρανική αυτοκεφαλία, χωρίς κανένα άλλο στόχο στο μυαλό παρά να υπονομεύσουν αυτόν τον πολιτισμό. Τώρα πιστεύουν ότι οι ίδιοι παίκτες ξεκίνησαν το επίθεση ιών εναντίον της Ρωσίας για να κρατήσει τις εκκλησίες της κλειστές. Περιγέλασαν το Οικουμενικό Πατριαρχείο για τα πρώτα μέτρα προστασίας των πιστών από τον κοροναϊό, που μόλις είχε αρχίσει να εξαπλώνεται. Διάβασα μια δημοσίευση στο Facebook από έναν επίσκοπο από την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου της Μόσχας, ο οποίος χλευάζει την Κωνσταντινούπολη για αυτόν ακριβώς τον λόγο. Σύντομα νοσηλεύτηκε και ο ίδιος από τον κοροναϊό.

Είμαι βέβαιος ότι μια παρόμοια κατάσταση υπάρχει σε πολλές άλλες Ορθόδοξες εκκλησίες που τώρα πρέπει να πληρώσουν για το φλερτ τους στο παρελθόν με τον φονταμενταλισμό. Τώρα είναι η ώρα να σταματήσετε αυτό το φλερτ. Έχουμε δει ότι ο φονταμενταλισμός σκοτώνει, κυριολεκτικά. Είναι καιρός να ενώσουμε τις δυνάμεις μας για τον περιορισμό όχι μόνο του κοροναϊού, αλλά και του ιού του φονταμενταλισμού.

Ο Πανοσιολογιότατος Δρ. Κύριλλος Γόβορουν (Cyril Hovorun) είναι ειδικός συνεργάτης της Encyclopedia Britannica, Αναπληρωτής Πρύτανης της Θεολογικής Ακαδημίας του Αγίου Ιγνατίου της Σουηδίας, Διευθυντής Έρευνας στο Ινστιτούτο Θεολογικών Σπουδών του Εθνικού Πανεπιστημίου της Ουκρανικής Ακαδημίας του Κιέβου (Μογίλα) και Αναπληρωτής Διευθυντής του Οικουμενικού Ινστιτούτου Huffington του Πανεπιστημίου Loyola Marymount των ΗΠΑ. Από το 2007 έως το 2009, ήταν Πρόεδρος του Τμήματος Εξωτερικών Υποθέσεων της υπό το Πατριαρχείο Μόσχας Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (UOC-MP). Από το 2009 έως το 2011, ήταν ο πρώτος Αντιπρόεδρος της Εκπαιδευτικής Επιτροπής της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Μετάφραση στα ελληνικά: Καθηγητής Πέτρος Βασιλειάδης