Η Αδελφότητα «Μάρθα και Μαρία» της Πριγκίπισσας Αλίκης της Ελλάδος

Η Πριγκίπισσα Αλίκη ως μοναχή με τον γιό της Πρίγκιπα Φίλιππο 

Πέτρος Βασιλειάδης

Ομ. Καθηγητής Θεολογίας του Α.Π.Θ.

Με την πρόσφατη εκδημία και ταφή του Πρίγκιπα Φιλίππου, Δούκα του Εδιμβούργου και συζύγου της Βασίλισσας Ελισάβετ Β' του θρόνου της Αγγλίας και της Βρετανικής της Κοινοπολιτείας, ένα είδος ποιμαντικής και κοινωνικής χριστιανικής μαρτυρίας, αρκετά άγνωστης στην Ελλάδα και ολόκληρο τον Ορθόδοξο κόσμο, ήρθε στο προσκήνιο. Μέχρι πρόσφατα στην Ελλάδα ελάχιστοι γνώριζαν ότι υπάρχει και ένα τέτοιο είδος Ορθόδοξης Χριστιανής Μαρτυρίας, εκείνο των ποιμαντικά και κοινωνικά προσανατολισμένων αδελφοτήτων, εξαιρετικά σημαντικών ειδικά σε περιόδους κρίσεως. 

Ο ιδρυτής της Αδελφότητας Μεταμόρφωσης στη Ρωσίας, π. Γεώργιος Kochetkov, χαιρετίζοντας πριν ένα χρόνο το διεθνές συμπόσιο «Διακόνισσες. Παρελθόν-Παρόν-Μέλλον», σημείωνε: «Η ιερομάρτυς Ελισάβετ Feodornova προετοίμασε την επανασύσταση της τάξης των διακονισσών σε ευρύτερο πλαίσιο, μέσω πολλών δημοσιεύσεων στο θέμα στη Ρωσική εκκλησία. Ίδρυσε τη Μονή της Μάρθας και Μαρίας στη Μόσχα και συνέβαλε σημαντικά στη σημασία των διακονισσών για την εκκλησία και το ρωσικό λαό στο σύνολό του». 

Η γοητεία της Αγίας Ελισάβετ ήταν τόσο μεγάλη που αυτόματα προσέλκυσε την προσοχή ακόμη και των Μπολσεβίκων, οι οποίοι τους τελευταίους μήνες του 1917 και τις αρχές του 1918, με έκπληξη όλων, παραχώρησαν στη Μάρθα και τη Μονή της Μαρίας και την απόλυτη ελευθερία της. Όταν έφτασαν για πρώτη φορά να εξετάσουν τη Μονή της Μάρθας και της Μαρίας, ένας από αυτούς, προφανώς μαθητής, επαίνεσε ακόμη και τη ζωή της αδελφοσύνης, λέγοντας ότι δεν υπήρχαν αισθητές πολυτέλειες και ο καλός τάξη ήταν ο κανόνας, ο οποίος σε καμία περίπτωση δεν ήταν κατηγορηματικός. Βλέποντας την ειλικρίνειά του, η Αγία Ελισάβετ ξεκίνησε μια συνομιλία μαζί του για τις εξαιρετικές ιδιότητες των σοσιαλιστικών και χριστιανικών ιδανικών. «Ποιος ξέρει», παρατήρησε ο άγνωστός της Μπολσεβίκος, επηρεασμένος από τα επιχειρήματά της, «ίσως κατευθυνόμαστε προς τον ίδιο στόχο, αλλά από διαφορετικά μονοπάτια». "Προφανώς, δεν αξίζουμε το φωτοστέφανο των μαρτύρων», απάντησε η Ελισάβετ στις αδελφές της που την συνέχαιραν για μια τόσο πετυχημένη έκβαση της πρώτης συνάντησής τους με τους Μπολσεβίκους. Αλλά αυτό το φωτοστέφανο δεν ήταν μακριά από αυτές. Λίγους μήνες αργότερα δολοφονήθηκε από τα μέλη την Οκτωβριανής επανάστασης, με τον Λένιν να επιχαίρει για την δολοφονία της με τις ακόλουθες λέξεις: «Η αρετή μιας εστεμμένης είναι πολύ μεγαλύτερος εχθρός της παγκόσμιας επανάστασης από εκατό τυράννους τσάρους»! (Dmitry Shlapentokh, The French Revolution and the Russian Anti-Democratic Tradition: A Case of False Consciousness, Transaction Publishers 1997, σελ. 266.) Η δολοφονία της Μεγάλης Δούκισσας Ελισάβετ έλαβε χώρα το 1918 και τα λείψανά της θάφτηκαν στην Εκκλησία της Μαρίας Μαγδαληνής στον Κήπο της Γεθσημανής στα Ιεροσόλυμα. 

Ο Πρίγκιπας Φίλιππος, ο Δούκας του Εδιμβούργου, ο οποίος θάφτηκε στο Παρεκκλήσι του Αγίου Γεωργίου στο Κάστρο του Windsor το Σάββατο 17 Απριλίου, είχε θάψει επίσης και τη μητέρα του, την Πριγκίπισσα Αλίκη, Ορθόδοξη το θρήσκευμα, που είχε ιδρύσει παρόμοια αδελφότητα στην Ελλάδα, στην κρύπτη του ίδιου παρεκκλησίου τον Δεκέμβριο του 1969, σε ηλικία 84 ετών. Λίγο πριν από το θάνατό της, η Πριγκίπισσα Αλίκη εξέφρασε την επιθυμία να ταφεί στα Ιεροσόλυμα δίπλα στη θεία της, την Μεγάλη Δούκισσα Ελισάβετ Φεοντόροβνα, που έχει αγιοκαταταγεί από της Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Δεκαεννέα χρόνια μετά το θάνατό της, το λείψανα της Πριγκίπισσας Αλίκης μεταφέρθηκαν κατά την επιθυμία της στον κήπο της Γεθσημανής στο Όρος των Ελαιών στα Ιεροσόλυμα, δίπλα στη θεία της και στον τάφο της γράφτηκε το «γενηθήτω το θέλημά Σου». 

Ο Πρίγκιπας Ουίλιαμ στον τάφος της προγιαγιάς του 

Παρακινούμενη από την Αγία Ελισάβετ, η Πριγκίπισσα Αλίκη της Ελλάδος ίδρυσε το 1939 μια γυναικεία αδελφότητα με το ίδιο όνομα με της θεία της, «Χριστιανική αδελφότητα της Μάρθας και της Μαρίας», την πρώτη αυτού του τύπου στην Ελλάδα, όπου κυριαρχούσε εκείνη την εποχή η περισσότερο πολιτικά και λιγότερο κοινωνικά προσανατολισμένη ανδρική αδελφότητα «Zωή». Η γυναικεία αδελφότητά της ήταν εμπνευσμένη από το αντίστοιχο απόσπασμα του Ευαγγελίου της συνάντησης του Χριστού με τις αδερφές του Λαζάρου Μάρθα και Μαρία: «Μάρθα-Μάρθα, μεριμνάς και τυρβάζει περί πολλά, ενός δέ εστι χρεία». 

Η Πριγκίπισσα Αλίκη είχε μεταστραφεί στην Ορθόδοξη πίστη, κάτι που δεν ήταν κατανοητό και αποδεκτό από το αριστοκρατικό βασιλικό της περιβάλλον, το οποίο στις αρχές της δεκαετίας του 1930 την ανάγκασε σε ψυχική απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση. Με ψυχίατρους που ακολουθούσαν τη θεωρία του Φρόιντ, και απέδιδαν τα πάντα στο libido και φυσικά δεν είχε σωστή γνώση της ανθρώπινης ψυχής. Ήταν οι ψυχίατροι που όχι μόνο δεν μπορούσαν να κάνουν τη σωστή διάγνωση ενός ψυχιατρικού ζητήματος, αλλά επίσης διέγνωσαν τρελό ένα λογικό και πνευματικό άτομο, επειδή είχε οπτασίες με τον Χριστό. 

Αρνήθηκε επίσης να εγκαταλείψει την Ελλάδα, όταν αυτή καταλήφθηκε από τους Γερμανούς. Αντίθετα, ξεκίνησε το φιλανθρωπικό της έργο «φροντίζοντας τους φτωχότερους», όπως περιέγραψε η μητέρα της, η Πριγκίπισσα Βικτώρια, αμέσως μετά την επιστροφή της στην Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, οργάνωσε συσσίτια με σούπες στην Αθήνα και χρησιμοποιώντας την βασιλική της καταγωγή προμήθευε ιατρικά εφόδια στον ελληνικό λαό. Ανέπτυξε μεγάλη φιλανθρωπική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια αυτών των δύσκολων ημερών της κατοχής. Όταν, μάλιστα, ρωτήθηκε από έναν Γερμανό αξιωματικό, ο οποίος την επισκέφτηκε στο σπίτι κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής: «Τι μπορώ να κάνω για σας;» απάντησε: «Μπορείτε να πάρετε τα στρατεύματά σας από τη χώρα μου!» 

Ο Πρίγκιπας Κάρολος επισκεπτόταν την γιαγιά του Πριγκίπισσα Αλίκη στην Ελλάδα 

Η Πριγκίπισσα Αλίκη ήταν ελεύθερη να κινείται και κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, τότε που εμαίνοντο οι συγκρούσεις στην Αθήνα, για να προσφέρει βοήθεια όπου χρειάζονταν, αγνοώντας τη συμβουλή εκείνων που της συμβούλευαν ότι κινδυνεύει να σκοτωθεί. Τον Ιανουάριο του 1949, η πριγκίπισσα Αλίκη, φορώντας το μοναχικό ένδυμα, «αποσύρθηκε από τον κόσμο» (κατά την έκφρασή της), και αναχώρησε για το νησί της Τήνου, όπου της δόθηκε κάποια έκταση από την Εκκλησία της Ευαγγελίστριας. Από εκείνη την εποχή και για το υπόλοιπο της ζωής της συνέχισε να φοράει μοναχικό ένδυμα, ακόμη και μέσα στο Παλάτι του Μπάκιγχαμ, όπου έζησε μαζί με τον γιο της Πρίγκιπα Φίλιππο, μετά την εκδήλωση στην Ελλάδα του στρατιωτικού πραξικοπήματος των συνταγματαρχών το 1967. 

Η Πριγκίπισσα Αλίκη και η αδελφότητά της είχαν πάντα στραμμένη την προσοχή τους στους ενδεείς και κυνηγημένους. Συγκεκριμένα, την θυμούνται με ευγνωμοσύνη για την αγάπη για τη στέγαση μιας εβραϊκής οικογένειας στην κατοικία της στην Αθήνα κατά τη ναζιστική κατοχή της Ελλάδας. Και αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τρεις από τις κόρες της, που παντρεύτηκαν υποστηρικτές των Ναζί. Έγινε πασίγνωστη γιατί φρόντισε για την διάσωση της οικογένειας Cohen, πολιτικού και μέλους του ελληνικού κοινοβουλίου στην περιφέρεια των Τρικάλων. Όταν μάλιστα η Γκεστάπο την αναζητούσε για να την απελάσει σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία, η Αλίκη περνούσε ώρες μαζί τους. Κάποτε, δε, χρησιμοποίησε ακόμη και την κώφωση της ως δικαιολογία για να ξεγελάσει την Γκεστάπο. Όπως είπε ο Φίλιππος Cohen, ένας από τους απογόνους της οικογένειας, «Όλοι οφείλουμε την ύπαρξή μας στο θάρρος της πριγκίπισσας Αλίκης». 

Το 1993 απονεμήθηκε στην Πριγκίπισσα Αλίκη ο τίτλος του «Δίκαιου μεταξύ των Εθνών», ενώ η οικογένεια των Cohens πρότειναν ακόμη μία οδός στην Ιερουσαλήμ να πάρει το όνομα της Πριγκίπισσας Αλίκης. Η αείμνηστη Πριγκίπισσα βέβαια δεν ενδιαφερόταν ποτέ για τους επαίνους από τον Τύπο. «Υποψιάζομαι ότι ποτέ δεν της πέρασε από το μυαλό ότι η δράση της ήταν κατά κάποιο τρόπο ξεχωριστή», είπε ο πρίγκιπας Φίλιππος όταν επισκέφτηκε τον τάφο της το 1994 και φύτεψε μια ελιά. «Ήταν ένα άτομο με βαθιά θρησκευτική πίστη και θα το θεωρούσε μια εντελώς ανθρώπινη υποχρέωση προς τους συνανθρώπους μας που βρίσκονται σε κίνδυνο».